Soli, Mersin
Solipoli (Pompeiopolis) Yunanca: Σόλοι | |
 Sütunlu caddenin limana açılan tarafındaki sütunlar
  Soli | |
| Konum | Mezitli, Mersin,  Türkiye |
|---|---|
| Bölge | Klikya |
| Koordinatlar | 36°44′35″K 34°32′24″D / 36.74306°K 34.54000°D |
| Tür | Yerleşim |
| Tarihçe | |
| Kuruluş | MÖ 700 |
| Terk ediliş | 7.yy |
| Kültür(ler) | Helenistik, Roma, Bizans |
| İlgili kişi(ler) | |
| Sit ayrıntıları | |
| Arkeologlar | Prof. Dr. Remzi Yağcı |
| Durum | Harabe |
| Mülkiyet | Kültür ve Turizm Bakanlığı |
| Kamusal erişim | Evet |
| Resmî site | soli-pompeiopolis.com |
Soli (Soloi, Solipolis ve Pompeiopolis olarak, ayrıca Yunanca Σόλοι olarak da bilinir), Mersin'in Mezitli ilçesinde antik bir kenttir. Antik çağlarda Kilikya Bölgesi olarak adlandırılan bölgede, Dağlık ve Ovalık Kilikya olarak adlandırılan bölümlerin tam ortasında yer alır.
Yerleşim
[değiştir | kaynağı değiştir]Soli antik kent öreni deniz kıyısına yakın geniş bir sit alanıdır ve Mersin kent dokusu içerisinde yer almaktadır. Mezitli merkez belediyesinin Viranşehir semtindedir.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Neolitik
[değiştir | kaynağı değiştir]Arkeolojik kanıtlar, 9 km kuzeydoğusundaki Yumuktepe höyüğünde M.Ö. 7000 gibi erken bir tarihte bölgede bir insan varlığına işaret etmektedir.
Geç Bronz Çağı
[değiştir | kaynağı değiştir]Soli'de bilinen ilk Luvi yerleşimleri ve tahkimatları M.Ö. 15. yüzyıla tarihlenmektedir ve şehir o tarihten itibaren aktif bir liman olmuştur.[1] Soli, Kizzuwatna Krallığı'nın liman kenti olarak işlev görmüş olabilir, ancak bu tartışmalıdır.[2] Bölge, M.Ö. 14.-13. yüzyıllar arasında Hitit İmparatorluğu'nun kontrolü altındaydı ve ele geçen Miken bronzları ve seramikleri, Ege ile de ticaret yapıldığını gösteriyor.[3][4]
Bronz Çağı'nın bitişinin ardından Miken Uygarlığı ve Hitit İmparatorluğu çöktü. Kilikya'daki Hitit hegemonyası da son buldu ve Soli, Deniz Kavimleri'nin saldırısına maruz kalmış olabilir. M.Ö. 1200 - M.Ö. 800 arası yaşanan karanlık dönemde, Anadolu'da kuraklık, kıtlık ve salgın hastalıklar egemen oldu. Arkeolojik çalışmalar, bu "yıkım katmanı"nın yanmış ve kırılmış çanak çömleklerle doldurulduğunu ve bunu insan yerleşiminde bir boşluğun takip ettiğini göstermektedir.[1]
Arkaik Dönem
[değiştir | kaynağı değiştir]Akhalılar, Rodoslu koloniciler, Fenike, Asur, Kıbrıs ve İyonya denizcileri[5] MÖ 700 ile 690 yılları arasında Soli'de kalıcı bir insan varlığını yeniden tesis ettiler.[6] Soli kenti MÖ 700 yılları civarında Rodos adasından gelen Dorlar tarafından kuruldu. Kent adı Güneş anlamına gelir. Dorlar Güneş tanrısına taptıklarından muhtemelen kent adı da dini inanç ile ilgiliydi.
Pers Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ancak Soli Rodos ilişkisi sürekli olmadı ve kent büyük ölçüde özerk olarak kısa zamanda Anadolu’nun Akdeniz sahilindeki en işlek limanlarından biri oldu. Kimi kayıtlara göre, Yunanistan'daki Attica Delos ittifakına üyeydi. Ama, Pers savaşları sonrasında, MÖ 449 yılında Persler’e bırakıldı. Ancak Pers egemenliği döneminde de kentin özerkliği korundu. Kilikya, Büyük Kiros'un hükümdarlığından sonra Ahameniş İmparatorluğu'nun vasal devleti ve satraplığı haline geldi ve Perslere birçok askeri seferde yardım etti.[7]
Helenistik Dönem
[değiştir | kaynağı değiştir]Kent, MÖ 333 yılında Büyük İskender (MÖ 356-323) tarafından Makedonya imparatorluğuna, İskender'in ölümünden (MÖ 323) sonra ise, I. Ptolemaios'un kontrolüne geçti ve I. Demetrios Poliorketes tarafından başarısız bir şekilde saldırıya uğradı.[8] Kilikya, Beşinci Suriye Savaşı'nın (MÖ 197) sonuna kadar İskender'in halefleri arasında el değiştirdi; bu noktada Soli, Selefkî İmparatorluğu'nun elindeydi. Helenistik Dönem boyunca şehir, kendi parasını basıp büyük ölçüde kendi işlerini yürüterek önemli bir yerel özerklik kazandı.[9] Güçlü bir donanması olan Selefki imparatorluğu döneminde kent liman olarak gelişimini sürdürdü. Fakat Selevki imparatorluğunun zayıflama döneminde kent istikrarsızlıklar yaşadı ve sık sık el değiştirdi. Hatta MÖ 83'te Ermeni imparatoru II. Tigran tarafından yakılıp yıkıldı ve şehrin vatandaşları Ermeni İmparatorluğu'nun yeni başkenti olarak kurulan Tigranakert'e götürüldü.[10]
Roma Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Selevki imparatorluğu'nun yıkılışından sonra, Anadolu’nun bütün Güney kıyıları korsan barınağı olmuştu. Kilikya korsanları Roma’ya kadar uzayan seferler yapıyorlardı. Roma İmparatoru Jül Sezar (MÖ 110-44) hem korsan barınaklarını ortadan kaldırmak, hem de kendisine rakip gördüğü Pompey’i (MÖ 106-48) başkentten uzaklaştırmak için korsanlara karşı büyük bir sefer düzenledi ve komutanlığa atanan Pompey’e sadece denizde değil, kıyı bölgelerinde de büyük yetkiler veren bir yasa olan Gabinian Hukuku'nun (Lex Gabinia de piratis persequendis) Roma senatosu tarafından çıkartılmasını sağladı. (Asıl adı Gnaeus Pompeius Magnus olan Pompey Sezar’la birlikte gayriresmî 1. triumvirliğin üyesiydi ve Roma’da pek çok taraftarı vardı.)
Pompey bugünkü Mersin ili sahillerinde yaptığı bir sefer sonunda bütün korsan barınaklarını yok etti. Ancak Pompey teslim olan korsanlara anlayışlı davranarak MÖ 64'te Soli’yi affa uğramış korsanların kenti ilan etti. Yıkılmış kenti onarttı ve kente o zamanki geleneklere göre kendi adını verdi.[11][12] Kent o zamandan sonra Pompeipolis olarak bilindi.[3] (Yine aynı yıllarda Pompey tarafından Kastamonu, Taşköprü yakınlardaki Paphlagonia bölgesinde kurulan Pompeiopolis ile karıştırılmamalıdır.)[5][13] Liman, Roma betonu ile iyileştirildi[14] ve genişletildi, yeni surlar, tiyatro ve hamamlar inşa edildi.[1] Liman MS 130 yılında Antoninus Pius'un himayesi altında yeniden yenilendi (gerçi proje Hadrianus tarafından başlatılmış olabilir)[14] ve liman şehri Roma yönetimi altında gelişti.
MS 260 baharında Valerianus'u Edessa'da mağlup eden Sasani Kralı I. Şapur, Kilikya'yı işgal etti ve Soli-Pompeiopolis'i kuşattı ancak ele geçiremedi.[15]
Soli-Pompeiopolis MS 300 civarında bir piskoposluk haline geldi. Soli Bizans İmparatorluğu döneminde de işlek bir limandı. Ancak MS 528 yılında kent tarihe Büyük Antakya depremi olarak geçen ve çok şiddetli olduğu anlaşılan bir deprem sonunda büyük ölçüde yıkıldı.[16] Gerçi onarılmağa çalışıldı. Ama bir yüzyıl sonra Doğu Akdeniz kıyılarının Arap imparatorluğunun eline geçmesi limanın önemini azalttı. Kent daha sonra terk edildi.
Arkeolojik bulgular
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kentle ve kentin günümüze ulaşamamış kalıntılarıyla ilgili önemli bilgileri 19. yüzyıl’da kenti ziyaret eden İngiliz Kaptan Francis Beaufort'un gözlemlerinden öğreniyoruz. Beaufort 'Karamania" adlı eserinde sadece kentin durumunu tasvir etmemiş ayrıca planını da çıkarmıştır. Kentle ilgili ayrıntılı bilgi veren bir diğer kaynak Fransız oryantalist Pierre Trémaux’tır. 1863yılında yayımladığı “Exploration Archaeologique en Asie Mineure” adlı eserinde Soloi‐Pompeiopolis'in detaylı bir planını çıkarmıştır.[17]
Sütunlu yol
[değiştir | kaynağı değiştir]450m. uzunluğunda, 14,5m. genişliğinde olan ve antik limanla bağlantılı olan Sütunlu cadde sit alanında 42 adet dev sütun vardır. (Yol boyunca uzanan bu sütunların deprem öncesi toplam sayısının 200 olduğu tahmin edilmektedir.) Bu sütunlardan 33 tanesi Korint tipi başlığa sahiptir. Ayrıca bir hamam ve su kemeri kalıntısı vardır. 2012 yılında yapılan bir çalışmayla caddenin limana açılan güney ağzında yer alan karşılıklı 7'şer adet sütun ayağa kaldırılarak bir renovasyon çalışması yapılmıştır.[18]
Soli Antik Limanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Kentteki belki de en önemli eser antik çağ limanının şu anda büyük ölçüde su altında kalmış dalgakıranıdır. Liman birbirine simetrik iki dalgakıranı ile tipik bir Roma limanı görüntüsündedir. Mendireklerinin uzunluğu yaklaşık olarak 320m., genişliği ise; 23m.dir. I.yüzyıl sonunda başlayıp, II.yüzyıl ortalarında inşaatı tamamlanan Pompeiopolis limanının yapımında pozzolana harcı kullanılmıştır. Liman son şeklini Hadrianus döneminin ardından (MS 143/144) almıştır.[19] M.S. 130’da Roma İmparatoru Hadrianus, Anadolu'ya yaptığı gezi sırasında Soloi‐Pompeiopolis'e de gelmiş ve buradaki liman caddesi ile limanın yapımı için maddi destek vermiştir.[17] Antik limanı gösteren önemli kaynaklardan birisi de M.S. 143‐145 yılları arasına tarihlendirilen Antoninus Pius zamanına ait bronz bir sikkedir. Liman günümüzde Liparis çayının getirdiği alüvyonlar ve rüzgar erozyonu ile oluşan kumullar nedeniyle dolmuş durumdadır.
Kazılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Ören yerindeki ilk çalışmalar, 1980’li yıllarda Mersin Müze Müdürlüğü’nün gözetiminde gerçekleştirilen kurtarma kazılarıdır. Antik kentte arkeolojik kazılar, höyük alanı, liman caddesi, antik liman ve Aratos'un Anıt mezarı alanlarında sürdürülmektedir. 1999 yılından beri Dokuz Eylül Üniversitesi'nden Prof. Dr. Remzi Yağcı başkanlığında devam eden kazı çalışmaları sırasında topraktan çıkarılan çeşitli eserler ise Mersin müzesinde teşhir edilmektedir.[17]
Etimoloji - Solecism
[değiştir | kaynağı değiştir]Diogenes Laertius, Solon'un Soli kentini Atinalı bir koloni olarak kurduğunu ve kendi adıyla isimlendirdiğini yazmıştır. Ancak bu anlatım, Strabon'un eserindeki[5] ve bölgenin karşılaştırmalı arkeolojik çalışmalarıyla[6] çelişmektedir. Bu fikir, büyük ölçüde güvenilirliğini yitirmiş olsa da, 'solecism' (dilbilgisi hatası) kelimesinde korunmuştur.
'Solecizm' terimi, oradaki Grekçe lehçesinin Attika Grekçesi'nin bozulmuş bir şekli olduğu düşüncesinden türetilmiştir (Yunanca: σόλοικος, romanize: sóloikos - 'yanlış konuşan'). Atinalılar, Soli’de kullanılan dili kendi dillerine göre kuralsız veya kaba bulmuş ve Soli isminden bir kelime üreterek, kendilerince bu tür dilleri soloikismos kelimesi ile tanımlamışlardır. Bu kelime çağdaş Batı toplumlarında biraz değişerek solecism kelimesi haline gelmiş olup, hala aynı anlamda kullanılmaktadır.[20]
"...[Solon daha sonra] Kilikya'da yaşayarak, kendi ismini verdiği Soli adında bir kent kurdu. Buraya birkaç Atinalı yerleştirdi, ancak zamanla bunların Attika Grekçesi'nin saf halini bozduğu ve 'solecize' (yanlış konuşmak) ettikleri söylendi."[21]
Alternatif olarak, 'Soli' isminin yerel ekonomik kaynaklardan, yani 'metal külçelerinden'[22] ya da 'demir kütlelerinden'[23] türediği de öne sürülmüştür.
Kent, Hitit Kralı I. Şuppiluliuma ile Kizzuwatna arasındaki Şunaşşura Antlaşması'nda[24] 'Ellipra' ya da 'Pitura' olarak geçiyor olabilir.[2] Bu isimler, alternatif olarak Yumuktepe yerleşimine de atıfta bulunuyor olabilir, ancak kesinlikle Kizzuwatna ve Tarḫuntašša sınırındaki birkaç liman yerleşiminden birine işaret etmektedir.
Soli'nin, daha sonraki III. Ḫattušili'nin Yıllıkları'nda geçen kıyı kenti 'Sallusa'ya karşılık geldiği de öne sürülmüştür. Bu, bölgedeki Helenik yerleşimden önce, klasik adın Luvi bir varyantının var olduğuna işaret ediyor olabilir.[2]
Yerel olarak ise, 'Viranşehir' (Harap Kent) adıyla anılmaktadır.[25]
Yerel tanınmış kişilikler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Philemon (y. MÖ 362 – y. MÖ 262) Antik Yunan komedyası'nın bir şairi[5]
- Aratos (y. MÖ 315/310 – y. MÖ 240) bir didaktik şair[5]
- Soli'li Athenodorus (y. MÖ 3.yy) bir stoacı.[26]
- Hrisippos (y. MÖ 279 – y. MÖ 206) stoacı filozof.[5]
- Krantor (MÖ 4.-3. yüzyıl) Platon Akademisi'nin bir filozofu[26]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
-
-
-
-
-
Günümüzde Mersin, Türkiye yakınlarında bulunan Kilikya antik kenti Soli / Pompeiopolis'ten kalıntılar. -
-
-
-
Soli'deki tiyatronun John Lindros tarafından çizilen rekonstrüksiyonu -
Antik Soli Limanı
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Novák, Mirko; D’Agata, Anna Lucia; Caneva, Isabella; Eslick, Christine; Gates, Charles; Gates, Marie-Henriette; Girginer, K. Serdar; Oyman-Girginer, Özlem; Jean, Éric (1 Aralık 2017). "A Comparative Stratigraphy of Cilicia" (PDF). Altorientalische Forschungen. 44 (2). doi:10.1515/aofo-2017-0013. ISSN 2196-6761. 2 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Ağustos 2024.
- ^ a b c Remzi, Yağcı (2001). "The Importance of Soli in the Archaeology of Cilicia in the Second Millennium B.C". Publications de l'Institut Français d'Études Anatoliennes (Fransızca). 13 (1). 8 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2024.
- ^ a b http://Seton[ölü/kırık bağlantı] LLoyd:Türkiye'nin Tarihi (Çeviren: Ender Verinlioğlu) Tubitak yayınları, sf 212
- ^ H., Cline, Eric (2009). Sailing the wine-Dark sea : international trade and the late bronze age Aegean. Arcaeopress. ISBN 9781407304175. OCLC 876580797.
- ^ a b c d e f "Strabo, Geography, Book 14, chapter 5, section 8". www.perseus.tufts.edu. 7 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2018.
- ^ a b Bing, J. D. (April 1971). "Tarsus: A Forgotten Colony of Lindos". Journal of Near Eastern Studies. 30 (2). ss. 99-109. doi:10.1086/372102. ISSN 0022-2968.
- ^ Herodotus. Histories. 5.118, 6.43, 6.95.
- ^ "Plutarch, Demetrius, chapter 20, section 4". www.perseus.tufts.edu. 7 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2018.
- ^ Jones, A.H.M. (1971). The Cities of the Eastern Roman Provinces. Oxford University Press. ss. 191-214. ISBN 978-0198142812.
- ^ "Plutarch • Life of Pompey". penelope.uchicago.edu. 31 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2018.
- ^ "Cassius Dio — Book 36". penelope.uchicago.edu. Erişim tarihi: 25 Kasım 2018.
- ^ "Strabo, Geography, Book 14, chapter 3, section 1". www.perseus.tufts.edu. 14 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2018.
- ^ "Appian, Mithridatic Wars, CHAPTER XVII". www.perseus.tufts.edu. 7 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2018.
- ^ a b Brandon, Christopher; Hohlfelder, Robert L.; Oleson, John Peter; Rauh, Nicholas (3 Ağustos 2010). "Geology, Materials, and the Design of the Roman Harbour of Soli-Pompeiopolis, Turkey: the ROMACONS field campaign of August 2009". International Journal of Nautical Archaeology. 39 (2). ss. 390-399. doi:10.1111/j.1095-9270.2010.00277.x. ISSN 1057-2414.
- ^ Peter., Bowman, Alan. Cameron, Averil. Garnsey (2005). The Cambridge Ancient History. Cambridge University Press. ISBN 9781139053921. OCLC 828737952.
- ^ Öniz, Hakan (28 Haziran 2018). "Harbour of Soli-Pompeiopolis: recent underwater archaeological research". International Journal of Nautical Archaeology. 47 (2). ss. 337-342. doi:10.1111/1095-9270.12320. ISSN 1057-2414. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2024.
- ^ a b c Yıldırım, Şahin. Yeni Araştırmaların Işığında Soloi‐pompeiopolis Liman Caddesi. Bartın Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü. s. 73. 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2024.
- ^ Sanat, Arkeoloji ve. "Soli Pompeiopolis Antik Kenti Kazıları Başladı". Arkeoloji ve Sanat. 8 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2024.
- ^ Semihi Vural, Meriç Alkan (2017). Mersin Antik Kilikya Limanları. Mersin Deniz Ticaret Odası. ss. 159-160. ISBN 978-605-137-651-6.
- ^
Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Soli (Asia Minor)". Encyclopædia Britannica (11. bas.). Cambridge University Press.
- ^ "LacusCurtius • Diogenes Laërtius: Solon". penelope.uchicago.edu. Erişim tarihi: 24 Kasım 2018.
- ^ E., Burkert, Walter, 1931-2015. Pinder, Margaret (August 1998). The Orientalizing Revolution : Near Eastern Influence on Greek Culture in the Early Archaic Age. Harvard University Press. ISBN 9780674643642. OCLC 904724528.
- ^ Marcellesi, Marie-Christine (2007). "Le " trésor " du temple du Létôon de Xanthos (1975-2002). Les monnaies rhodiennes et la circulation monétaire en Lycie à la basse époque hellénistique". Revue Numismatique. 6 (163). ss. 45-90. doi:10.3406/numi.2007.2824. ISSN 0484-8942.
- ^ Beal, Richard H. (1986). "The History of Kizzuwatna and the Date of the Šunaššura Treaty". Orientalia. 55 (4). ss. 424-445. JSTOR 43075426.
- ^ "Soli (Pompeiopolis) | Turkish Archaeological News". turkisharchaeonews.net. 25 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2018.
- ^ a b Laërtius, Diogenes. Lives of the Eminent Philosophers.