Anayasal Demokrat Parti
Anayasal Demokrat Parti Конституционно-демократическая партия | |
|---|---|
 | |
| Kısaltma | KDP |
| Genel başkan | Pavel Milyukov |
| Slogan(lar) | Anavatan yararına çalışma yeteneği (Rusça: умение и труд на благо Родине) |
| Kuruluş tarihi | 12 Ekim 1905 |
| Kapanış tarihi | 12 Aralık 1917 |
| Merkez | Sankt-Peterburg, Rusya |
| Gazete(ler) | Rech |
| İdeoloji | Parlamentarizm Meşrutiyet Çoğulculuk Sosyal liberalizm[1] |
| Siyasi pozisyon | Merkez |
| Resmî renkler | Gök mavisi ve beyaz |
| Rusya İmparatorluğu | |
Anayasal Demokrat Parti veya Kadetler (Rusça: Конституционно-демократическая партия Konstitutsionno-demokraticheskaya partiya), Rus İmparatorluğunda liberal bir siyasi partiydi. Parti üyelerine Kadetler denilirdi. Bu isim partinin Rusça isminin kısaltmasından ileri gelir; K-D (Rusçası: Конституционная демократическая партия) harflerinden oluşan parti adının kısaltmasının Rusça okunmasıdır. Kadetler ismi, Rus İmparatorluğunda askeri okul öğrencilerine verilen kadet ismiyle karıştırılmamalıdır. Partinin teorik hattını Konstantin Kavelin'in eserleri çizmiştir. Tarihçi ve siyasetçi Pavel Milyukov partinin varlığı süresince tek lideri olmuştur. Kadetler özellikle teknokratlar ve sanayiciler tarafından destek görmüştür. Ekim Devriminden sonra yasa dışı ilan edilmiş ve kapatılmıştır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Radikal geçmişi (1905-1906)
[değiştir | kaynağı değiştir]Anayasal Demokrasi Partisi 1905 Devriminin çalkantılı günlerinde 12-18 Ekim 1905 tarihinde Moskova'da kurulur. Bu süreçte Rus Çarı II. Nikolay Ekim Manifestosunu imzalamak zorunda kalmış ve bazı özgürlüklerin önünü açmak zorunda kalmıştı. Kadetler bu dönemde kurulan Oktobristlerin hemen solunda yer almaktaydı. Oktobristlerin tersine anayasal monarşiden yana değillerdi. Ne istediklerini kendileri de bilmemekle beraber genel oy hakkı talebini yükselterek oluşturulacak olan bir Kurucu Meclis'in ülkedeki yönetim biçimini belirlemesini istemekteydiler. Kadetler reform yanlısı Başbakan Sergey Vitte tarafından hükûmette yer almaları için çağrı yapılan siyasi partilerden birisiydi. Ancak Ekim – Kasım 1905 dönemindeki müzakereler Kadetlerin radikal istekleri nedeniyle askıda kaldı.
Sosyalist ve devrimci partilerin boykot ettiği 1. Duma seçimlerine katılan Kadetler Şubat 1906 tarihinde %37 oy alarak sandalyelerin %30'unun sahibi oldular. Mecliste sol eğilimli Trudoviklerle koalisyon yaparak çoğunluğu oluşturdular. Yeni bir anayasa talepler Çarlık tarafından reddedilince radikal muhalif bir tavır benimseyerek Duma'nın işlevsiz olduğunu ilan ettiler. Bunun üzerine Çarlık hükûmeti Temmuz 1906'da Duma'yı kapatınca 120 Kadet ve 80 Trudovik ile Sosyal Demokrat vekil o dönemde Rus polis denetiminden uzak olan Finlandiya Düklüğünden yaptıkları Vyborg Manifestosu açıklamasıyla cevap verirler. Manifestoda Çarlığın Dumayı kapatmasına karşı pasif direniş, vergi vermeme ve askere gitmeme çağrısı yapılır. Çağrı toplumda yankı bulmayacak, imzacılarına siyaset yasağı gelecek ve ileriki Dumalarda görev almaları engellenecekti. 1906 yılının sonlarına doğru devrimci dalganın sönümlenmesiyle parti radikal söylemini bırakıp anayasal monarşiye desteğini açıkladı. Çarlık hükûmeti buna rağmen partiye artık güvenmeyecektir.
Parlamentoda muhalefet (1906-1917)
[değiştir | kaynağı değiştir]20 Şubat 1907 tarihinde 2. Duma açıldığında Kadetler kendilerini zor bir durumda buldular. Vyborg Manifestosu yüzünden yasaklı olan liderleri Duma'da bulunamıyordu ve vekillik sayıları da 100 civarına düşmüştü. Duma'daki en büyük gruba sahip olmalarına rağmen parlamentoya ilk Duma'daki gibi hakim değildirler. Duma'da az sayıda da temsil edilen sosyalistler özellikle Duma kürsüsünü propaganda için kullanacaktır. Kadetler muhafazakâr bir konum sergileseler de 1907 Mayıs ayında devrimci şiddeti mahkûm eden bir karara karşı oy kullanacaklardır. Bu bahaneyle Pyotr Stolypin hükûmeti tarafından yeniden kapatılacak olan 2. Duma'dan sonra seçim sistemi değiştirilecek ve sosyalist ve liberal partilerin Duma'ya girmeleri engellenecekti.
Değişen seçim yasalarından sonra Kadetler 3. Duma (1907-1912) döneminde 54 vekille temsil edilen ufak bir grup hâline dönüşür. Sayıları az da olsa önemli oylamalarda çeşitli taraflarla oluşturdukları bloklarla oylamanın kaderini belirleme şansına da sahip olmuşlardı. 1908 yılına gelindiğinde devrimciler tamamen tasfiye edildiğinden partinin siyasi hattı da daha muhafazakâr bir çizgiye çekilecekti. 1909 yılında yaptığı açıklamada Milyukov artık Kadetlerden "majestelerinin muhalefeti" olarak bahsedecektir.
Kadetler, Duma'daki faaliyetleri sonucu dini özgürlükler, basın özgürlüğü ve sendikal haklar konularında kimi anayasal girişimlerde bulunmuşsa da bu kararların neredeyse tamamı parlamentonun üst kanadından veya doğrudan Çar tarafından veto edilmiştir. Anayasal düzenleme girişimlerinin başarısızlığa uğraması partinin önerdiği barışçıl değişim yolunun etkisizliğini gözler önüne serecek ve devrimci partilerin elini kuvvetlendirecektir.
1910 yılına gelindiğinde Çarlık hükûmeti yeniden Ruslaştırma harekâtına başlayacak ve özellikle azınlık uluslarının haklarını askıya alarak otonomi verilmiş bölgelerde doğrudan egemenlik kuracaktır. Bu karardan en çok etkilenen bölge kuşkusuz Finlandiya olacaktır. Bu siyasete karşı çıkan ve destekleyen Kadetler parti içinde bölünmenin yaşanmasına neden olurlar. Destekleyen Kadetlerin lideri durumundaki Pyotr Struve idi. Ayrıca destek verilen monarşinin akıl almaz uygulamalarından birisi olan 1912 Lena Katliamı sonrasında da partiden ayrılmalar başlar. Kadetlerden Duma'ya katılmanın bir yanlış olduğunu savunarak baskıcı bir rejimde herhangi bir reformun gerçekleşemeyeceğini savunanlar çıkacaktır.
I. Dünya Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]Parti içindeki görüş ayrılıkları I. Dünya Savaşının patlak vermesiyle beraber ikinci plana atılır. Kadetler savaşa koşulsuz destek verirken, savaş süresince Çarlık hükûmetinin siyasetinin takipçisi olacaktır. Savaşın ilk dönemlerindeki milliyetçilik havası sönümlenirken Rus Çarlık Ordusunun cephedeki başarısızlıkları sonucunda Kadetler hükûmeti orduyu iyi idare edememekten ötürü eleştirirler. Duma'da milliyetçi bir muhalif blok oluşturan Kadetler için dönüm noktası 1916 yılı Ekim ayında Milyukov'un hükûmeti vatan hainliğiyle suçladığı konuşma olacaktır.[2]
1917 Şubat Devrimi
[değiştir | kaynağı değiştir]1917 Şubat Devrimi sırasında Duma'daki Kadet milletvekilleri oluşturulan Geçici Hükûmette yer alacak ve çeşitli bakanlıklar alacaklardır. Bu dönem Geçici Hükûmet ve İşçi Sovyetleri arasında ikili iktidar dönemi olarak adlandırılan dönemdir. Geçici Hükûmet ayaklanma hâlinde olan halkın ve azınlıkların taleplerini göz ardı edemeyecek ve imparatorluk çapında ulusal sorunu çözmeye yönelik girişimlerde bulunacaktır. Buna göre zaten Alman işgalinde olan Polonya topraklarına otonomi verilecektir. Ancak imparatorluğun bölünmesi korkusuyla fazla ileri gidilmeyecektir. Kadet liderlerden Prens Lvov başbakan olacak ve Milyukov Dışişleri Bakanı olarak görev yapacaktır. 11 yıl öncesinin radikal partisi Şubat Devriminden sonra monarşi yanlısı partilerin kapatılmasıyla siyasi yelpazenin en sağında yer almaktadır. Ayrıca sosyalist olmayan veya adında sosyalist geçmeyen tek partidir.
Geçici Hükûmet iktidarının sonu
[değiştir | kaynağı değiştir]Kadetlerin Geçici Hükûmetteki durumu Milyukov'un İtilaf Devletlerine verdiği savaşa devam etme sözünün kamuoyuna 26 Nisan 1917 günü yansımasıyla hükûmet krizi yaşanır. Yıllardır süren savaştan bıkan ve artık barış isteyen halk bu siyasete karşı çıkınca Milyukov istifa edecek ve Geçici Hükûmette kabine krizi yaşanacaktır. Kriz SR'ların kabineye dahil edilmesiyle aşılsa da savaşa devam kararı Geçici Hükûmetin Çarlık hükûmetinden pek de farklı olmadığını halka gösterecek ve Sovyet iktidarına destek büyüyerek artacaktır. Kadetler Aleksandr Kerenski hükûmetlerinde yer alsa da artık önemli mevkilerde bulunamayacaklardır. Kadetler özellikle SR'lar için bir baş ağrısı hâline gelmekte ve Geçici Hükûmetin patron yanlısı yanının ifşası için Bolşevikler için iyi bir propaganda kozu olmaktaydı. Ekim Devrimi ile birlikte 25-26 Ekim 1917 akşamı iktidarı ele geçiren Bolşevikler önce Kadet ve diğer anti-Bolşevik partilerin gazetelerini kapatarak işe başlarlar.
Rus İç Savaşı ve tasfiye (1918-1940)
[değiştir | kaynağı değiştir]Bolşevik iktidarına karşı verilen Rus İç Savaşında Beyaz Ordu saflarında bulunan Kadetler yenilgiden sonra Rusya topraklarını terk etmek zorunda kalırlar. Yayınlarını Paris'te çıkartmaya devam eden Kadetler II. Dünya Savaşına dek faaliyetlerini sürdürürler. Savaştan sonra parti tamamen tasfiye olacaktır
Yeniden doğuş?
[değiştir | kaynağı değiştir]Tarihi Kadetlerin siyasi programını kabul eden Anayasal Demokrat Parti isimli bir oluşum 1990 yılında Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra Rusya'da kurulduysa da siyasi faaliyetleri ülke gündemini etkilemekten uzaktır.
Önde gelen Kadetler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Georgi Lvov
- Pavel Milyukov
- Vladimir Dmitrieviç Nabokov
- Nikolay Vissarionoviç Nekrasov
- Sergey Fedoroviç Ol'denburg
- Pyotr Struve
- Ariadna Tyrkova-Williams
- Vladimir Vernadski
Seçim sonuçları
[değiştir | kaynağı değiştir]| Devlet Duması | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Seçim | Oy | % | Sandalye | ± | Lider |
| 1906 | bilinmiyor (#1) | bilinmiyor | 179 / 478
|
Yeni | Pavel Milyukov |
| Ocak 1907 | bilinmiyor (#2) | bilinmiyor | 98 / 518
|
 63
|
Pavel Milyukov |
| Ekim 1907 | bilinmiyor (#3) | bilinmiyor | 53 / 442
|
45
|
Pavel Milyukov |
| 1912 | bilinmiyor (#4) | bilinmiyor | 59 / 442
|
 5
|
Pavel Milyukov |
| 1917 | 2,000,000 (#3) | 4.8 | 17 / 703
|
42
|
Pavel Milyukov |
Konuyla ilgili yazılan eserler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Melissa Stockdale. "The Constitutional Democratic Party" in Russia Under the Last Tsar, edited by Anna Geifman, Blackwell Publishers Ltd, 1999, ISBN 1-55786-995-2 s. 164-169
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Struve, Peter (1932). The Social Liberalism. Internationales Handwtsrterbuch des Gewerkschaftswesens. ss. 412-423.
- ^ Cephedeki felaketi geriye çevirmeye çalışan saray yanlısı bir başka grup da Çariçe’ye yakınlığıyla bilinen ve imparatorluk ordularının komutasına bile müdahale etmeye başlayan Rasputin’i ortadan kaldırmaya karar verir. Prens Yusupov önderliğindeki grup Grigori Rasputin’i öldürmeyi başarsalar da kötü gidişe dur diyemeyeceklerdir.
