โสดาบัน

โสดาบัน (บาลี: Sotāpanna, โสตาปนฺน; สันสกฤต: Srotāpanna, โสฺรตาปนฺน) แปลว่า ผู้แรกถึงกระแสธรรม (แห่งพระนิพพาน) ถือเป็นอริยบุคคลระดับแรกใน 4 ระดับ คือ โสดาบัน สกทาคามี อนาคามี อรหันต์

โสดาบัน (ถ้าเเบ่งตามอินทรีย์) มี 3 ประเภท คือ

• สัทธานุสารี จากจักขุสูตรในโอกกันตสังยุตต์ (สังยุตตนิกาย) กล่าวถึงว่า ผู้ยิ่งด้วยสัทธินทรีย์ คือ คนที่เชื่อมั่นไม่หวั่นไหวในขันธ์ 5 ว่า ไม่เที่ยง
  • สัทธานุสารี เป็นขั้นโสดาปัตติมรรค
  • อนาคต จะเป็นขั้นโสดาปัตติผล-อรหัตตมรรค ในชื่อว่า "สัทธาวิมุตต์"
  • ถ้าได้อรหัตตผล จะมีชื่อว่า "ปัญญาวิมุตต์"
• ธัมมานุสารี จากจักขุสูตรในโอกกันตสังยุตต์ (สังยุตตนิกาย) กล่าวถึงว่า ผู้ยิ่งด้วยปัญญินทรีย์ คือ คนที่ขบคิดพินิจด้วยปัญญาในขันธ์ 5 นั่นเเหละว่า ไม่เที่ยง (อย่างไร)
  • ธัมมานุสารี เป็นขั้นโสดาปัตติมรรค
  • อนาคต จะเป็นขั้นโสดาปัตติผล - อรหัตตมรรค ในชื่อว่า "ทิฏฐิปัตต์"
  • ถ้าได้อรหัตตผล จะมีชื่อว่า "ปัญญาวิมุตต์"
• กายสักขี คือ คนที่เคยได้ฌานขั้นใดขั้นหนึ่งมาเเล้ว ต่อมาได้บรรลุเป็นโสดาบัน
  • กายสักขี ผู้ยิ่งด้วยสมาธินทรีย์ เป็นขั้นโสดาปัตติผล-อรหัตตมรรค
  • อนาคต ถ้าได้อรหัตตผล จะมีชื่อว่า "อุภโตภาควิมุตต์" (หรือ ฉฬภิญญ์)

การละสังโยชน์

โสดาบัน ละสังโยชน์เบื้องต่ำ 3 ประการคือ

1. สักกายทิฏฐิ (กา-ยะ-) คือ ความเห็นว่าเป็นตัวของตน ความเห็นเป็นเหตุถือตัวตนเป็นอัตตาทิฎฐิ เช่น เห็นรูปเป็นตน เห็นเวทนาเป็นตน
2. วิจิกิจฉา (กิด-) คือ ความสงสัยในพระรัตนตรัย และในกุศลธรรมทั้งหลาย
3. สีลัพพตปรามาส (ลับ-พะ-ตะ-ปะ-รา-มาด) คือ ความยึดมั่นในข้อปฏิบัติอย่างเคร่งครัด ที่เข้าใจว่าเป็นข้อปฏิบัติที่บริสุทธิ์หลุดพ้น เป็นมิจฉาทิฏฐิ เช่น การประพฤติวัตรอย่างโค การนอนบนหนามของพวกโยคี เป็นต้น

การบรรลุมรรคผลเป็นพระอริยบุคคลมิได้จำกัดอยู่เฉพาะเพศบรรพชิต (นักบวช) เท่านั้น แม้แต่คฤหัสถ์ก็สามารถบรรลุเป็นอริยบุคคลได้ ผู้บรรลุโสดาบันที่มีชื่อเสียงก็มีจำนวนมากได้แก่ นางวิสาขามหาอุบาสิกา อนาถบิณฑิกเศรษฐี พระเจ้าพิมพิสาร เป็นต้น

ประเภท

โสดาบัน แบ่งเป็น 3 ประเภท ดังนี้

1. เอกพีชี (เอ-กะ-) ผู้มีพืชคืออัตตภาพอันเดียว ก็จะบรรลุเป็นอรหันต์
2. โกลังโกละ ผู้ไปจากสกุลสู่สกุล คือจะมาเกิดอีกเพียง 2-3 ชาติเท่านั้น แล้วจะได้สำเร็จเป็นอรหันต์
3. สัตตักขัตตุงปรมะ (ปะ-ระ-) ผู้มีเจ็ดครั้งเป็นอย่างยิ่ง คือจะต้องเวียนว่ายตายเกิดในสังสารวัฏอีกไม่เกิน 7 ชาติ ก็จะได้บรรลุธรรมเป็นอรหันต์ ไม่ต้องเวียนว่ายตายเกิดอีกต่อไป

การที่โสดาบันแบ่งเป็น 3 ประเภท ดังที่เพราะว่าอินทรีย์ 5 ได้แก่ ศรัทธา วิริยะ สมาธิ สติ และปัญญา แก่กล้าแตกต่างกัน ผู้ที่อินทรีย์ 5 ถึงความแก่รอบสม่ำเสมอ ก็สามารถบรรลุผลได้อย่างรวดเร็ว โสดาบันประเภทนี้เอกพีชีโสดาบัน

ตัวอย่างบุคคลผู้บรรลุโสดาปัตติผลในพุทธกาล

1. นางวิสาขา
2. อนาถบิณฑิกเศรษฐี
3. นางสิริมา
4. พระนางสามาวดี
5. พระเจ้าพิมพิสาร

อ้างอิง

• พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช), พจนานุกรมเพื่อการศึกษาพุทธศาสน์ ชุดคำวัด, วัดราชโอรสารามราชวรวิหาร, กรุงเทพฯ: 2548