Papers by Piotr Bogalecki
"Ruch Literacki", 2023
Autor artykułu nakreśla i omawia najważniejsze problemy badawcze uwidaczniające się w analizie wi... more Autor artykułu nakreśla i omawia najważniejsze problemy badawcze uwidaczniające się w analizie wierszy-partytur (score-poems) – eksperymentalnych tekstów poetyckich, których struktura odsyła do budowy i funkcji notacji muzycznej. Materiał badawczy stanowią nieomawiane dotąd, pochodzące z zasobów archiwalnych i wydawnictw artystycznych, wiersze-partytury Janusza Skarżyńskiego (publikującego jako Anonim Cybernetysta), Bogusława Michnika oraz Piotra Rypsona. Zostają one poddane refleksji w dwóch aspektach: historycznoliterackim oraz teoretycznoliterackim. Porównawcza analiza wybranych wierszy-partytur powstałych w latach 60., 70. i 80. XX wieku pozwala uwidocznić główne kierunku ich przemian: od linearności i literowości do polilinearności i wizualności. Natomiast próba spojrzenia na wiersze-partytury jako na intermedia ewokujące, ale i problematyzujące obecność głosu w literaturze, pozwala postawić nowe pytania badawcze w tym zakresie.
"Przestrzenie Teorii", 2024
The article proposes an interpretation of an unpublished poem by Witold Wirpsza, Ut pictura poesi... more The article proposes an interpretation of an unpublished poem by Witold Wirpsza, Ut pictura poesis, discovered in the Archives of the Academy of Fine Arts in Berlin. Analysis of the poem makes it pos-sible to distinguish two basic thematic lines in its structure: philosophical-logical (due to references to L. Wittgenstein’s Tractatus Logico-Philosophicus) and comparative-aesthetic (due to the presence of the title topos ut pictura poesis and ironic ekphrasis of the sculptures of A. Rodin). The reflection on “the production of poetic energy” present in the poem is interpreted in light of Wirpsza’s essays on energy and cybernetics, his unpublished diaries and his reception of T. Peiper’s theory of poetry, especially the diary notes from 1981. Written most likely in the late period, the poem “Ut pictura poesis” may appear as a kind of artistic summary of several important themes in Wirpsza’s poetry.
Pamietnik Literacki, 2023
The paper is an analysis and interpretation of a nine-part Bolesław Leśmian’s poetic cycle &q... more The paper is an analysis and interpretation of a nine-part Bolesław Leśmian’s poetic cycle "Z księgi przeczuć" (From the Book of Premonitions), published in 1902 in “Chimera”, and of a few other early pieces by the poet. Starting with "Epilog" (Epilogue) that completes the collection in which the speaking subject compares himself to God burning “on Sinai,” the author analyses the light motives present in the cycle, which leads to validate the opinion of Anna Czabanowska-Wróbel who states that Leśmian was inspired by Jewish mysticism, and to particularise this stance with Marranism (the poet at the age of nine converted with his father) and with a post-secular reflection upon secularising. The paper suggests two modes of reading of the cycle, namely a linear one in which it is viewed as a narration on identity transformation, and a concentric one in the light of which its central thought hidden topic is the problem of forgetting and changing name.
Teksty Drugie, 2022
The cartographic poem (poem-map) is an experimental poetic text structured after a map, namely a ... more The cartographic poem (poem-map) is an experimental poetic text structured after a map, namely a logovisual composition with linguistic elements arranged following a ground plan. This article defines the development directions of the cartographic poem in Polish experimental poetry by analyzing its most important historical and contemporary realizations. The text distinguishes two types of poem-maps, first introduced in the1960s in concrete poetry: Roman Gorzelski’s texts that created a simpler visual type– represented today by Jakub Wojciechowski and Piotr Kasperowicz – and Marian Grześczak’s poems-scores that established the more complex, audiovisual type, which involves also the sound layer, continued today in Radosław Nowakowski and Marcin Mokry’s experiments.
Czas Kultury, 2019
Przedmiotem artykułu jest libretto Olgi Tokarczuk do opery Aleksandra Nowaka Ahat-ilī. Siostra bo... more Przedmiotem artykułu jest libretto Olgi Tokarczuk do opery Aleksandra Nowaka Ahat-ilī. Siostra bogów, mającej swą premierę 16.09.2018. Chociaż zamysł libretta oparty został na opublikowanej przez pisarkę w 2006 roku w ramach Canongate Myth Series powieści Anna In w grobowcach świata, w swej strukturze i wymowie zasadniczo różni się ono od pierwowzoru. Poddając wymienione teksty porównawczej analizie, autor artykułu wyodrębnia kierunek zmian dokonanych przez pisarkę, dochodząc do wniosku, że różnicujące powtórzenie mitycznej opowieści o sumeryjskiej boginie Inannie postrzegać można zarazem jako lustro, w którym po latach przeglądnęła się autorka Biegunów, jak i jako soczewkę, w której skupiają się istotne wątki jej pisarstwa – na czele ze zmieniającym się jej stosunkiem do tematyki metafizyczno-duchowej.
Teksty Drugie, 2019
Wiersze-partytury jako wyzwanie dla literaturoznawstwa: recepcja-reminiscencjerewizje teoretyczno... more Wiersze-partytury jako wyzwanie dla literaturoznawstwa: recepcja-reminiscencjerewizje teoretycznoliterackie. Ostatnio opublikował: Szczęśliwe winy teolingwizmu. Polska poezja po roku 1968 w perspektywie postsekularnej (2016).
Wielogłos, 2017
In comparison to other theoretical orientations of recent years, postsecularism does not seem to ... more In comparison to other theoretical orientations of recent years, postsecularism does not seem to off er favourable conditions for studying Polish culture. The possibility of transferring postsecular literature studies (J. McClure) to the fi eld of Polish literature may seem disputable; the hitherto taken attempts, briefl y presented in the article, show that as a potential "cornerstone" of new readings in Polish literature, postsecularism has been rejected. Presenting potential benefi ts which could be yielded by adopting postsecularism as a foundation for an alternative history of selected phenomena within modern Polish culture (chiefl y literature, but also cinematography, visual arts and music), the author points at research problems whose complexity and importance can be revealed only by a failure which threatens each attempt at formulating a holistic history of literature and culture. Those research problems include: the intrinsically non-religious uses of religious language in literature; the diversity of poetics of profanity and blasphemy, the role of Communism in literary texts using the language of religion, the performative and political character of literary theologies of the Communist Poland; and secularization of the West as the topic and context of Polish-language literary texts.
Wielogłos, 2019
Blessings of Avant-Garde. "The Scribe of (Un)Holy Scriptures" Miron Białoszewski It can be observ... more Blessings of Avant-Garde. "The Scribe of (Un)Holy Scriptures" Miron Białoszewski It can be observed that the hitherto prevailing tendencies of reading Miron Białoszewski's works-saturated with religious references used in an idiomatic or profane way-have been either metaphysical (A. and T. Sobolewski, M. Stala, A. Zagajewski) or linguistic (J. Sławiński, E. Balcerzan, S. Barańczak). These two extremities produce a gap that can be bridged by a reading which combines the postsecular perspective, understood in an institutional way, with neo-avant-garde (in H. Foster's interpretation). Just as the avant-garde is a critique of the obligatory art institution (P. Bürger), so can postsecularism be understood as a critique of the current institution of religion. The article presents readings of Kalejdoskop (Kaleidoscope) and of poems written in the 1950s and 1960s, and shows Białoszewski's poetry as neo-avant-garde and postsecular at the same time, depicting the writer as the first postwar postsecular Polish poet.
Przestrzenie Teorii, Jan 31, 2019
Śląskie Studia Polonistyczne, Jan 13, 2021
Zacznijmy od kanonu-czyli pojęcia, które w odniesieniu do twórców awangardowych bywa problematycz... more Zacznijmy od kanonu-czyli pojęcia, które w odniesieniu do twórców awangardowych bywa problematyczne. Gherasim Luca to autor wciąż słabo w Polsce znany; czy mógłbyś spróbować określić, jakie jest jego miejsce w kanonie literatury rumuńskiej i francuskiej? Pozycja Gellu Nauma, innego tłumaczonego przez Ciebie i wydanego w serii Wunderkamera członka Rumuńskiej Grupy Surrealistycznej, jest w Rumunii mocna; był wymieniany w gronie kandydatów do Nagrody Nobla, jego podobizna pojawiła się na znaczku pocztowym etc. Czy i Luca uznawany jest tam za ważnego poetę, czy raczej za takiego, który wciąż czeka na swój czas? A może już go miał i moda ta przeminęła? W swoim artykule o epoce "postkanonicznej" David Damrosch mówi o hiperkanonie, czyli o autorach największych, których pozycja wciąż rośnie; o kanonie cieni, czyli o pisarzach, którzy niegdyś byli "obowiązkowi", teraz zaś ich pozycja spadła tak bardzo, że stali się istotni jedynie dla wąskiego grona znawców; mówi wreszcie o antykanonie, czyli o nowych przybyszach, przypuszczających atak na kanoniczne pozycje. Jak miałby się do tego Luca, także jako pisarz współtworzący historię literatury francuskiej? Jakub Kornhauser: Pytanie, na ile w przypadku Luki możemy mówić o czymś takim jak "kanon awangardowy". Rozmawiamy o pisarzu, który, jak się wydaje, bardzo wyraźnie podzielił swoją twórczość na dwa segmenty: rumuński i francuski. Ten pierwszy jest surrealistyczny, ten drugi jest surrealizmem inspirowany, ale w pewnym momencie zmierza w stronę minimalizmu formalnego, oszczędności, wczesnego lingwizmu, inspirowanego z jednej strony letryzmem, z drugiej-rozwijającą się po drugiej wojnie światowej poezją konkretną. Przypadające na lata trzydzieste i pierwszą połowę lat czterdziestych XX wieku początki Luki to czas towarzyszenia narodzinom
Teksty Drugie, 2014
Od narodzin określają nas spojrzenia. Wpleceni w nie, patrzymy na innych, oni-na nas. W przestrze... more Od narodzin określają nas spojrzenia. Wpleceni w nie, patrzymy na innych, oni-na nas. W przestrzeni publicznej ("na wolnym rynku przypadkowych spojrzeń" mówi Peter Sloterdijk) muśnięcie wzrokiem, przelotne bycie widzianym nie nakładają się na siebie, nie zagrażają podmiotowej autonomii. Spojrzenia (wy)mijają się, czasem krzyżują. Ich przedłużonego spotkania nie tłumaczy znajomość czy jakikolwiek inny element poddający się interpretacji; choć pojawiają się ulotne komunikaty (na przykład uśmiech), momentalne zbliżenie stapia się z fundamentalną obcością. Intersubiektywne "krótkie spięcie" (lecz nie przejście od stanu "obcości" do "znajomości") trwa sekundę, po czym odwracamy głowę, by wrócić do uprzedniej roli. Bez tych barier-równie koniecznych, jak granice między światem żywych i umarłych-niemożliwe byłoby stworzenie świata społecznego. W jego ramach spełniamy zarówno nasze pragnienie bycia z innymi (zbliżenia), jak potrzebę odróżnienia się od nich 2. Czasami dystans znika. Spojrzenie przebija niewidzialną otoczkę (niewidzenia, bycia niewidzianym), wędruje ku nam, byśmy mogli się w nim dostrzec, tworząc "wyjątkowy stan intersubiektywny" (Sloterdijk). (Roz)poznajemy się w oczach innych, przeobrażonych w nasze zwierciadła. Poddani spojrzeniu, przestajemy władać sobą, łączymy twarze w "intymnym univer-1 Wersja skrócona ukazała się w języku angielskim (tłum M. Mrozik): The gaze of Medusa, w: Vision and cognition, ed. T. Dobrzyńska, R. Kuncheva, Sofia 2011, s. 3-27. Pan Profesor Benedetto Bravo zechciał przeczytać tekst przed drukiem. Jego uściślenia i krytyczne uwagi były dla mnie bezcenne.
Wielogłos, Jan 27, 2015
Transformation is Not a Return. A Reading of a Poem by Witold Wirpsza (and of All Other Polish Po... more Transformation is Not a Return. A Reading of a Poem by Witold Wirpsza (and of All Other Polish Postsecular Poems) While challenging the common view which sees postsecularism as a return to religion, this paper is an attempt to apply the main tenets of the postsecular thought to the literary criticism accompanying the Polish literature. After a brief presentation of several Polish poets whose works meet the proposed criteria of postsecularism (T. Karpowicz, K. Miłobędzka, S. Barańczak and W. Wirpsza), the author sets forth the argument that it is the linguistic aspect of the poems that lets us read them as postsecular. The main part of the paper is a critical reading of Witold Wirpsza's 1971 poem "Powrót w zamęcie" ("A Return in Confusion") which is interpreted as, on the one hand, an illustration of the idea of the society being forced into secularisation and, on the other hand, an effect of an intertextual play with Jan Kochanowski's "Hymn." Both aspects are crucial in identifying the postsecular rhetoric of the poem as they involve an unorthodox rendering of theological motifs and structures (making it possible to approach them from the perspectives of animal studies and animal theology), the idea of the artistic potential WIELOGŁOS
Przestrzenie Teorii, Dec 20, 2016
Ciekawa rzecz, że wielu ludzi zaraz po pierwszym zetknięciu się z poezją konkretną zaczynało ją r... more Ciekawa rzecz, że wielu ludzi zaraz po pierwszym zetknięciu się z poezją konkretną zaczynało ją robić 2. Być może nieco mniej sprawna, lecz zawsze bliższa sercu-przywołana w tytule lewa ręka, niezależnie od konotowanych poglądów politycznych, odsyłać ma do metafory Jerome'a Brunera pochodzącej z opublikowanego w 1962 roku zbioru esejów O poznawaniu. Szkice na lewą rękę. Pisząc o tej ostatniej, amerykański psycholog ma na myśli działalność artystyczną, zaś za cel swoich tekstów stawia próbę "zbadania zasięgu działania lewej ręki w odniesieniu do problemu poznawania" 3. "Nauka-powiada-jest sięganiem po wiedzę przy pomocy prawej ręki […], ale wielkie […] hipotezy naukowe są darami niesionymi w lewej" 4. Zdaniem Brunera, czasy powstania jego książki stanowiły "moment szczególnie sprzyjający rozwojowi lewej ręki, a więc ręki, która może skusić prawą rękę do tego,
Teksty Drugie, 2016
Piotr Bogalecki-dr, adiunkt w Katedrze Literatury Porównawczej Uniwersytetu Śląskiego. Autor mono... more Piotr Bogalecki-dr, adiunkt w Katedrze Literatury Porównawczej Uniwersytetu Śląskiego. Autor monografii "Niedorozmowy". Kategoria niezrozumiałości w poezji Krystyny Miłobędzkiej (2011, Nagroda Narodowego Centrum Kultury) oraz Szczęśliwe winy teolingwizmu. Polska poezja po roku 1968 w pespektywie postsekularnej (w druku).
Konteksty Kultury, 2018
The subject of the present analysis are Adam Zagajewski's early works, written in the 1970s: the ... more The subject of the present analysis are Adam Zagajewski's early works, written in the 1970s: the books of poems Komunikat, Sklepy mięsne and List, the novel Ciepło, zimno, the short story Boże Ciało, the critical literary texts, and finally, a little known essay W kilku punktach, published under the pen name Jan Garlicz. An attempt was made at the postsecular interpretation of these texts with particular emphasis on the analysis of the different from the author's later works attitude toward language and the Christian symbolism. In the offered rendition a significant topic and the irreducible context turns out to be the question of the possibility of non-religious, creative use of the Christian heritage by the secularized members of the Polish People's Republic society. In the final parts of the article its theses were extended to the works of the other members of the Generation '68, represented here primarily by the articles of S. Barańczak, and confronted with the Polish tradition of the studies on the relationship between literature and religion.
Uploads
Papers by Piotr Bogalecki
discovered in the archives of Karpowicz. They have not been interpreted so
far in their entirety, in terms of the dialogue they enter into with religion
(Wirpsza, Karpowicz, Miłobędzka, Zadura), or they have been situated in
more traditional contexts (such as metaphysics for Barańczak, nihilism for
Różewicz, baroque for Tkaczyszyn-Dycki, and femininity for lyric poetry
by Miłobędzka, Bargielska and Mueller). In the following chapters of the
book I not only try to subject these texts to a renewed and closer reading,
but also to develop literary theoretical basis for the application of the key
notions of postsecularism (such as J. Derrida’s “messianism”, “spectrality”
and “autoimmunity”, as well as G. Agamben’s “profanation”).
is an attempt to join two different aims: to comprise a complete monograph of Miłobędzka (focused on her poetry, but also including screenplays for children’s theatre and philosophical essays on the theatre) and to propose a wider, critical literary reflection on the problem of incomprehensibility in modern poetry. The decision to write the dissertation in this way was inspired by post-structural, cultural studies and “interpretive turn” thinkers who emphasize the strict connection between reading and theoretical reflection that constitutes the framework of each and every interpretation. Based on their work, I believe that without at least one of these two wings (description of one individual case and the attempt to understand its peculiarity in general), any reflection on poetry will not be complete; instead of spreading the wings to take an exciting interpretative flight, one will only be able to take the poem under the wing of the ideology of one constant meaning, thus making it just a candidate for a pair of wings.
wszelkich kulturowych badań nad religią, których nie da się przecież zamknąć w wąskich ramach tradycyjnie rozumianej teologii, nawet jeśli zamierzonym celem konferencji i dokumentującej ją książki miała być dyskusja nad społecznym i naukowym umocowaniem dyskursu teologicznego w obliczu typowych dziś dla zachodniego świata ciągłych redefinicji religijności. Re–ligare, powtórne postawienie pytania o więzy i więzi, również te wykraczające poza to, co immanentne i świeckie, inspiruje tu do przyjęcia szeroko komparatystycznej perspektywy, także w sensie diachronicznym. Stąd wśród zebranych artykułów, choć przeważają studia nad bliższą i dalszą współczesnością, nie zabrakło analiz poświęconych historycznie pojmowanym wspólnotom religijnym: wczesnochrześcijańskim, gnostyckim, nowożytnym czy dziewiętnastowiecznym. Z kolei wśród artykułów badających religijno–społeczne aspekty nowoczesności ważne wydaje się zarówno zróżnicowanie tematyczno–przedmiotowe
(na przykład eksploracja ukrytych teologicznych przesłanek pisarstwa
filozoficznego, literackich sposobów de– i rekonstrukcji wątków religijnych, najnowszych ustaleń socjologii religii, powiązań teologii z rozwijającymi się obecnie żywiołowo studiami nad relacjami ludzko–zwierzęcymi, roli refleksji teologicznej w rozważaniu wybranych fenomenów życia zbiorowego w rodzaju sportu czy nowych mediów), jak i dystrybucja badanych dziedzin w sensie geograficznym (wspólnota mała, lokalna i regionalna, wspólnota narodowa, relacje międzykulturowe i międzyreligijne, specyfika religijno–społeczna diaspory). Wielotorowość tej narracji, która w powierzchownej lekturze może stwarzać wrażenie trudnego do przeniknięcia rozproszenia, wydała nam się jednak o tyle cenna, że istotnie dokumentowała różnorodność i bogactwo myśli ogarniającej wiarę i religię w ich odniesieniu wspólnotowym, zwłaszcza w zderzeniu z nowymi prądami myślowymi we współczesnej humanistyce. Nie zdecydowaliśmy
się więc w żaden sposób wielości tej ograniczać.
W przypadku tak pomyślanej, interdyscyplinarnej całości każda
próba jej podziału i klasyfikacji musi się jawić jako prowizoryczna czy
wręcz kompromisowa — i taką też postać przybrać musiała kompozycja
niniejszej książki. W jej części pierwszej zgromadziliśmy rozprawy zakreślające ideowe kontury podejmowanej refleksji nad religią i wspólnotą. Wprawdzie odwołują się one do literatury, ale zdecydowanie bliżej im do refleksji o charakterze teologiczno–filozoficznym. Z kolei analizującym społeczne funkcjonowanie religii i innych form duchowości
tekstom pochodzącym z części drugiej patronować wydaje się podejście
socjologiczne. W końcu, artykuły zgromadzone w częściach trzeciej
i czwartej przynależą, jak należałoby przyjąć, do dziedziny literaturoznawstwa — wszystkie one poświęcone są wprost tekstom literackim, czy będą to klasyczne już dzieła modernistyczne (część trzecia), czy teksty autorów współczesnych i żyjących w czasach nam nieodległych (część czwarta). Wychodząc od tego, co literackie, podejmują one cenny namysł nad różnorodnymi związkami tego, co teologiczne, i tego, co społeczne, stale oscylując tym samym wokół wierzchołków interesującej nas, wyeksponowanej w podtytule książki niniejszej, triady.