Plemstvo

Plemstvo (latinski: nobilitas) je ime za društvenu grupu - ljudi koji su nosioci plemićkih titula.

Plemstvo nobilitas
Zasjedanje hrvatskog plemićkog sabora Zasjedanje hrvatskog plemićkog sabora

Plemstva ima u različitim civilizacijsko-kulturnim sredinama, nastalo je uzdizanjem pojedinih porodica čija se moć bazirala na vlasništvu nad zemljom i vladavinom nad ljudima nižega društvenog položaja.

Historija i karakteristike

Kao vladajući društveni sloj u evropskim monarhijama plemstvo se održalo sve do Francuske revolucije, točnije do perioda stvaranja modernih nacionalnih država (druga polovica 19 -prva polovica 20. vijeka).

Rađanje evropskog plemstva vezuje se uz feudalizam i srednji vijek, iako su određene karakteristike te društvene grupe bile su prisutne već u Rimskom Carstvu. Tako se latinskim terminom - nobilitas romana označivala pravna kategorija privilegiranog sloja rimskih senatora - patricija koja je vladala plebejcima.

Slična grupa senatora postojala je i u Konstantinopolu. Pored te društvene grupe u Rimskom Carstvu postojalo je i niže - nasljedmo provincijsko plemstvo. U periodu između antike i ranog srednjeg vijeka pojam nobilitas imao je višestruko značenje. Tom titulom su se kitili građani da istaknu svoje porijeklo iz slobodnog i vladajućeg plemena, ili uglednog roda i porodice a često i oni koji su bili samo slobodnjaci a ne robovi.

Nastanak srednjovjekovnog plemstva povezan je sa razvojem feudalizma i Franačkog carstva. Iako postoje različite teorije o nastanku plemstva, smatra se da je usko povezano uz Dinastiju Merovinga (6. vijek-7. vijek). U to je vrijeme franački historičar iz 6. vijek Gregor od Toursa spominje društvenu grupu - maiores natu (viših po rođenju). Dolaskom na vlast Dinastije Karolinga u 8. vijeku počinje se razvijati sloj novoga plemstva, čija su nasljedna prava kodificirana vazalnim odnosom prema vladaru i činjenicom da im je vladar donirao feud (beneficium). Širenjem franačkoga carstva nastalo je visoko plemstvo-honores) iz čijeg je kruga nastalo dvorsko plemstvo; vojvode, markgrofovi i grofovi, koji su za svoju odanost vladaru dobivali goleme feude.

Specifičan razvoj srednjovjekovnoga plemstva može se pratiti i u Bizantskom Carstvu, u kojem se od 8 do 9. vijeka formirala nova bizantska aristokracija, koja će u 10. vijeku postati državna adminstracija. Istovremeno je nastala i vojnička aristokracija, koja je svoj utjecaj i status izgradila na ratovima protiv Saracena. I druge su evropske zemlje tokom ranog srednjeg vijeka imale vlastite specifičnosti u rađanju plemstva, ali im je zajedničko bilo to da se za tog perioda jasno definirala latinska terminologija kojom se plemstvo označava; nobiles, proceres, primates, optimates, illustres, maiores, magnates, barones, domini...

Iako su pojedini srednjovjekovni hagiografi i kroničari (koji su najčešće i sami bili plemići), glorificirali plemstvo kao ljude visoka roda i superiornih fizičkih i moralnih karakteristika, u stvarnosti su plemići prvenstveno bili određeni svojim vazalnim odnosom i lojalnošću prema vladaru. Uz kog su morali biti u vojnim kampanjama i za kog su provodili sudsku vlast. Kako su praktički u svojim rukama imali svu vlast, imali su veliku autonomiju, pa su često dizali bune i rušili svoje monarhe.

Bogatstvo evropskog plemstva u tom je periodu zavisilo je u prvom redu o veličini feuda jer se tadašnja ekonomija bazirala na poljoprivredi. Osim nasljednoga prava nad vlastitim feudom i prihoda od sudovanja potčinjenim podanicima, njihovom bogatstvu znatno su pridonosili različiti oblici rente (radna, naturalna, novčana). Unutarnja hijerarhija plemstva u srednjem i novom vijeku također je bila jasno definirana. Tako je plemstvo bilo podijeljeno na visoko (magnati, vojvode, kneževi. grofovi) i niže plemstvo. Rodbinsko povezivanje između pripadnika višeg i nižega plemstva bilo je rijetko pa je plemstvo kao društvena grupa bilo izolirano od ostalih društvenih grupa.

Studije plemstva Zapadne Evrope za period 12. vijeka pokazuju da su plemićke porodice imale ozbiljan problem da se održe, pa je tako u u tom vremenu izumrlo čak 25 do 50% takvih porodica. Glavni uzroci bili su velika smrtnost djece, neplodnost, česti ratovi i podjela nasljednih feuda, na sve sitnije dijelove sve do osiromašenja pojedinih grana porodice i njihova izumiranja. Prosječan život plemićkih porodica po Zapadnoj Evropi trajao je samo tri do šest generacija. Kako bi izbjegle takvu sudbinu, neke porodice davala su svoju djecu u crkvene redove.

Pored tog od kraja 13 i tokom 14. vijeku u pojedinim monarhijama je zakonski ograničeno dijeljenje i parcelizacija feudalnih imanja u korist najstarijega sina - primogenitura.

Počevši od 11. vijeka po mediteranskim srednjovjekovnim komunama nastala je specifična grupa plemstva -patricijat. Oni su vladali svojim komunama kao izabrani članovi komunalnih vijeća i gradske adminstracije (knez, sudac, rektor). I oni su imali feude, ali puno manje od onih po kontinentalnoj Evropi.

Od 15. vijeka historija plemstva čvrsto je povezana s procesom formiranja centraliziranih država. Jedan od efekata tog procesa, bio je da se ugled stečen na bojnom polju, više nije toliko cjenio, kao položaj u dvorskoj hijerahiji. U vrijeme apsolutnih monarhija, počeo je razvoj kapitalizma, sa buržuazijom kojoj je omogućeno kupovanje plemićkih titula pa je tako nastalo novo plemstvo.

U Kraljevini Francuskoj se pred kraj Ancien Régima staro plemstvo vojničkoga porijekla - noblesse d’épée (plemstvo mača), počelo osjećati ugroženim od novog plemstva -noblesse de robe (plemstvo toge). U Kraljevini Engleskoj se taj proces desio nešto ranije pojavom gentryje. U isto vrijeme su njemački plemići - junkeri u Kraljevini Pruskoj, a nakon tog i u Carskoj Njemačkoj, postali vodeći kapitalisti i industrijalci sve do 1945.

Nakon Francuske revolucije počeo je proces oduzimanja plemićkih privilegija, od specijalnih sudova do ukidanja dijeta, a time i političke moći. Plemstvo i danas postoji u brojnim monarhijama, a najpoznatije je u Ujedinjenom Kraljevstvu u kom postoji od Williama Osvajača 1066. Vremenom je britansko plemstvo stratificirano kao Perstvo.

Vanjske veze

Plemstvo na Wikimedijinoj ostavi

• Plemstvo (sh)