Naziunalsocialissem
Il naziunalsocialissem è in moviment politic radical antisemitic, antimarxsistic ed antidemocratic. Il naziunalsocialissem significhescha l`ideologia totalitara da dretg ch`è vegnida politicamain activa en il 20avel tschientaner en Germania, entras la partida dals lavurers (NSDAP) cun lur manader Adolf Hitler. Lur idea principala è quella che la razza germana saja la maxima e mo ella haja il dretg da surviver. Questa idea ha manà a la Segunda Guerra mundiala ed al holocaust. Oz vegn l'idea dal naziunalsocialissem purtada enavant en gruppaziuns sco ils „Neonazis“ ed ils „extremists da dretg“ che han ideas extremamain naziunalistas.
I dat auturs ed exponents rumantschs che simpatisavan avertamain surtut cun las ideas dil faschissem tudestg.
Avant e durant ils temps dal naziunalsocialissem flureva era l'irredentissem en l'Italia. Tenor quest moviment avessan tut ils territoris talians stuvì vegnir unids en in stadi: L'Italia. Insaquants irredentists eran da l'avis ch'il rumantsch saja in dialect talian e ch'el duai medemamain far part da quel stadi. En Svizra hai dà in impurtant cuntermoviment a l'irredentissem. L'exponent il pli illuster era Peider Lansel. Alla fin da quest cuntermoviment stat la renconuschientscha dal rumantsch sco lingua naziunala en ina votaziun dal pievel l'onn 1938.