Zyfiowate
| Ziphiidae[1] | |||||
| J.E. Gray, 1863[2] | |||||
 Przedstawiciel rodziny – zyfia gęsiogłowa (Ziphius cavirostris) | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Infrarząd | |||||
| Parvordo | |||||
| Nadrodzina |
Ziphioidea | ||||
| Rodzina |
zyfiowate | ||||
| Typ nomenklatoryczny | |||||
|
Ziphius G. Cuvier, 1823 | |||||
| |||||
| Rodzaje | |||||
| |||||
Zyfiowate[23], wale dziobogłowe[24] (Ziphiidae) – rodzina ssaków morskich z parvordo zębowców (Odontoceti) w obrębie infrarzędu waleni (Cetacea).
Jest ona wśród waleni drugą co do liczby gatunków, zarazem jednak najsłabiej poznaną wśród dużych ssaków (np. w 2016 r. odkryto nowy gatunek dziobogłowca, co wśród ssaków jest wyjątkowym zdarzeniem). Zwłaszcza przedstawiciele wali dwuzębnych (rodzaj Mesoplodon) są rozróżniani przede wszystkim na podstawie kształtu zębów.
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj obejmuje gatunki występujące we wszystkich oceanach świata[25][26].
Anatomia
[edytuj | edytuj kod]Charakterystyczne dla zyfiowatych jest posiadanie dzioba podobnego jak u delfinów, czym odróżniają się od pozostałych większych waleni. Dziób wyposażony jest w małą liczbę zębów; wśród wielu gatunków jedynie samce mają jedną parę dużych zębów w dolnej szczęce. Te kły wystające z dzioba są używane jako broń w walkach między samcami, czego dowodem są blizny na ich ciałach. Kły niektórych dziobowali (Mesoplodon) mają dziwaczne kształty, np. u Mesoplodon layardii są zagięte ku środkowi nad dziobem, ograniczając jego otwieranie.
Sposób życia
[edytuj | edytuj kod]Wale dziobogłowe to walenie o średnich rozmiarach (do 13 m), żyjące w głębokich wodach wszystkich oceanów. Odżywiają się przeważnie głowonogami. Podczas polowania objawiają zdolność do nadzwyczajnie długiego nurkowania – udowodnione zostały pobyty pod wodą przez 80 min oraz osiąganie głębokości 1000 m.
Zwierzęta te żyją w małych grupach z dala od lądu, co sprawia, że są rzadko obserwowane w morzu. Wiele szczegółów ich życia pozostaje niewyjaśnionych. Głównym źródłem informacji o wielu gatunkach są martwe ciała wyrzucone na brzeg. Najlepiej poznane są dziobogłowce (Berardius) oraz butlogłowy (Hyperoodon), prześladowane przez wielorybników.
Wpływ człowieka
[edytuj | edytuj kod]Z wyjątkiem tych gatunków bezpośredni wpływ człowieka na populacje zyfiowatych jest znikomy. Coraz większe zagrożenie stanowi jednak zatruwanie morza chemikaliami oraz zaśmiecanie, zwłaszcza odpadami plastikowymi.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Do rodziny zyfiowatych należą następujące występujące współcześnie rodzaje[27][25][23]:
- Berardius Duvernoy, 1851 – dziobogłowiec
- Tasmacetus Oliver, 1937 – tasmanowal – jedynym przedstawicielem jest Tasmacetus shepherdi Oliver, 1937 – tasmanowal dziobogłowy
- Ziphius G. Cuvier, 1823 – zyfia – jedynym przedstawicielem jest Ziphius cavirostris G. Cuvier, 1823 – zyfia gęsiogłowa
- Hyperoodon Lacépède, 1804 – butlogłów
- Indopacetus Moore, 1968 – tropikowal – jedynym przedstawicielem jest Indopacetus pacificus (Longman, 1926) – tropikowal dziobogłowy
- Mesoplodon Gervais, 1850 – dziobowal
Opisano również szereg rodzajów wymarłych:
- Africanacetus Bianucci, Lambert & Post, 2007[28]
- Anoplonassa Cope, 1869[29] – jedynym przedstawicielem był Anoplonassa forcipata Cope, 1869
- Aporotus du Bus de Gisignies, 1868[30]
- Archaeoziphius Lambert & Louwye, 2006[31] – jedynym przedstawicielem był Archaeoziphius microglenoideus Lambert & Louwye, 2006
- Belemnoziphius Huxley, 1864[32]
- Beneziphius Lambert, 2005[33]
- Caviziphius Bianucci & Post, 2005[34] – jedynym przedstawicielem był Caviziphius altirostris Bianucci & Post, 2005
- Cetorhynchus P. Gervais, 1861[35]
- Chavinziphius Bianucci, Di Celma, Urbina & Lambert, 2016[36] – jedynym przedstawicielem był Chavinziphius maxillocristatus Bianucci, Di Celma, Urbina & Lambert, 2016
- Choneziphius Duvernoy, 1851[37]
- Chimuziphius Bianucci, Di Celma, Urbina & Lambert, 2016[36] – jedynym przedstawicielem był Chimuziphius coloradensis Bianucci, Di Celma, Urbina & Lambert, 2016
- Dagonodum Ramassamy, 2016[38] – jedynym przedstawicielem był Dagonodum mojnum Ramassamy, 2016
- Eboroziphius Leidy, 1876[39] – jedynym przedstawicielem był Eboroziphius coelops Leidy, 1876
- Globicetus Bianucci, Miján, Lambert, Post & Mateus, 2013[40] – jedynym przedstawicielem był Globicetus hiberus Bianucci, Miján, Lambert, Post & Mateus, 2013
- Ihlengesi Bianucci, Lambert & Post, 2007[41] – jedynym przedstawicielem był Ihlengesi saldanhae Bianucci, Lambert & Post, 2007
- Imocetus Bianucci, Miján, Lambert, Post & Mateus, 2013[40] – jedynym przedstawicielem był Imocetus piscatus Bianucci, Miján, Lambert, Post & Mateus, 2013
- Khoikhoicetus Bianucci, Lambert & Post, 2007[41]
- Izikoziphius Bianucci, Lambert & Post, 2007[42]
- Messapicetus Bianucci, Landini & Varola, 1992[43]
- Microberardius Bianucci, Lambert & Post, 2007[44] – jedynym przedstawicielem był Microberardius africanus Bianucci, Lambert & Post, 2007
- Nazcacetus Lambert, Bianucci & Post, 2009[45] – jedynym przedstawicielem był Nazcacetus urbinai Lambert, Bianucci & Post, 2009
- Nenga Bianucci, Lambert & Post, 2007[46] – jedynym przedstawicielem był Nenga meganasalis Bianucci, Lambert & Post, 2007
- Ninoziphius Muizon, 1983[47] – jedynym przedstawicielem był Ninoziphius platyrostris Muizon, 1983
- Notoziphius Buono & Cozzuol, 2013[48] – jedynym przedstawicielem był Notoziphius bruneti Buono & Cozzuol, 2013
- Pelycorhamphus Cope, 1895[49] – jedynym przedstawicielem był Pelycorhamphus pertortus Cope, 1895
- Pterocetus Bianucci, Lambert & Post, 2007[50] – jedynym przedstawicielem był Pterocetus benguelae Bianucci, Lambert & Post, 2007
- Rhinostodes du Bus de Gisignies, 1868[51]
- Tusciziphius Bianucci, 1997[52]
- Xhosacetus Bianucci, Lambert & Post, 2007[53] – jedynym przedstawicielem był Xhosacetus hendeysi Bianucci, Lambert & Post, 2007
- Ziphioides Probst, 1886[54]
- Ziphirostrum du Bus de Gisignies, 1868[55]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Typ nomenklatoryczny: Hyperoodon Lacépède, 1804.
- ↑ Typ nomenklatoryczny: Heterodon Blainville, 1817 (= Hyperoodon Lacépède, 1804).
- ↑ Pisownia oryginalna, opisany jako grupa w obrębie Delphinidae.
- ↑ Typ nomenklatoryczny: Epiodon Rafinesque, 1814 (nomen dubium).
- ↑ Typ nomenklatoryczny: Anarnak Lacépède, 1804 (= Hyperoodon Lacépède, 1804).
- ↑ Typ nomenklatoryczny: Anarnacus Duméril, 1806 (= Hyperoodon Lacépède, 1804).
- ↑ Typ nomenklatoryczny: Xiphius Agassiz, 1846 (= Ziphius G. Cuvier, 1823).
- ↑ Typ nomenklatoryczny: Berardius Duvernoy, 1851.
- ↑ Typ nomenklatoryczny: Indopacetus Moore, 1968.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ziphiidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b J.E. Gray. On the Arrangement of the Cetaceans. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1863, s. 200, 1863. (ang.).
- ↑ J.E. Gray: Mammalia. W: J. Richardson & J.E. Gray: The zoology of the voyage of the H.M.S. Erebus & Terror, under the command of Captain Sir James Clark Ross, during the years 1839 to 1843. Cz. 1: Mammalia, Birds. London: E. W. Janson, 1846, s. 21, 25. (ang.).
- ↑ Ch.F. Girard. On the Classification of Mammalia. „Proceedings of the American Association for the Advancement of Science”. 6, s. 324, 1851. (ang.).
- ↑ a b J. E. Gray. Notices of a new genus of Delphinoid whales from the cape of Good Hope, and of other Cetaceans from the same seas. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1865, s. 528, 1865. (ang.).
- ↑ Gray 1866 ↓, s. 62.
- ↑ Gray 1866 ↓, s. 327.
- ↑ E. Haeckel: Generelle morphologie der organismen. Allgemeine grundzüge der organischen formen-wissenschaft, mechanisch begründet durch die von Charles Darwin reformirte descendenztheorie. Cz. 2. Berlin: G. Reimer, 1866, s. clix. (niem.).
- ↑ H. Burmeister. Fauna Argentina. Segunda parte. Mammifera pinnata argentina. „Anales del Museo Público de Buenos Aires”. 1, s. 309, 1867. (hiszp.).
- ↑ a b J.E. Gray: Synopsis of the species of whales and dolphins in the collection of the British Museum. London: B. Quaritch, 1868, s. 9. (ang.).
- ↑ Gill 1871 ↓, s. 124.
- ↑ Gill 1871 ↓, s. 126.
- ↑ T.N. Gill. Arrangement of the Families of Mammals; with Analytical Tables. „Smithsonian Miscellaneous collections”. 11, s. 15, 1874. (ang.).
- ↑ J.F. von Brandt. Untersuchungen über die fossilen und subfossilen Cetaceen Europa’s. „Mémoires de l’Académie Impériale des Sciences de St.-Pétersbourg”. VIIE série. 20 (1), s. 209, 1873. (niem.).
- ↑ J.F. von Brandt. Ergänzungen zu den fossilen Cetaceen Europa’s. „Mémoires de l’Académie Impériale des Sciences de St.-Pétersbourg”. VIIE série. 21 (6), s. 12, 1874. (niem.).
- ↑ F. Ameghino. Contribución al conocimiento de los mamiferos fósiles de la República Argentina. „Acta de la Academia Nacional de Ciencias Exactas”. 6, s. xxvi, 895, 1889. (hiszp.).
- ↑ H. Winge. Udsigt over Hvalernes indbyrdes Slægtskab. „Videnskabelige Meddelelser fra Dansk naturhistorisk Forening i Kjøbenhavn”. 70, s. 69, 1919. (duń.).
- ↑ F.C. Fraser & P.E. Purves. Hearing in cetaceans. Evolution of the accessory air sacs and the structure and function of the outer and middle ear in Recent cetaceans. „Bulletin of the British Museum (Natural History) Zoology”. 7 (1), s. rys. 26, 1960. (ang.).
- ↑ P. Hershkovitz. Catalog of Living Whales. „Bulletin”. 246, s. vii, 122, 1966. (ang.).
- ↑ a b c d Moore 1968 ↓, s. 276.
- ↑ Moore 1968 ↓, s. 277.
- ↑ J.G. Mead: Baked whales, overwiew Ziphiidae. W: W.F. Perrin, B. Würsig & J.G.M. Thewissen: Encyclopedia of Marine Mammals. Wyd. 2. Amsterdam: Academic Press, 2009, s. 94. ISBN 978-0-08-091993-5. (ang.).
- ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 191. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 399, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 284–288. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Family Ziphiidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-03-21]. (ang.).
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-01-22]. (ang.).
- ↑ Bianucci, Lambert i Post 2007 ↓, s. 583.
- ↑ E.D. Cope. Synopsis of the extinct Mammalia of the cave formations in the United States, with observations on some Myriapoda found in and near the same, and on some extinct mammals of the caves of Anguilla, W. I., and of other localities. „Proceedings of the American Philosophical Society held at Philadelphia for promoting useful knowledge”. 11 (81), s. 188, 1869. (ang.).
- ↑ Gisignies 1868 ↓, s. 626.
- ↑ O. Lambert & S. Louwye. Archaeoziphius microglenoideus, a new primitive beaked whale (Mammalia, Cetacea, Odontoceti) from the Middle Miocene of Belgium. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 26 (1), s. 182, 2006. DOI: 10.1671/0272-4634(2006)26[182:AMANPB]2.0.CO;2. (ang.).
- ↑ T.H. Huxley. On the Cetacean Fossils termed ‟ Ziphius ” by Cuvier, ivith a Notice of a New Species (Belemnoziphius compressus) from the Bed Crag. „The Quarterly journal of the Geological Society of London”. 20 (1), s. 392, 1864. (ang.).
- ↑ O. Lambert. Systematics and phylogeny of the fossil beaked whales Ziphirostrum du Bus, 1868 and Choneziphius Duvernoy, 1851 (Mammalia, Cetacea, Odontoceti), from the Neogene of Antwerp (North of Belgium). „Geodiversitas”. 27 (3), s. 473, 2005. (ang.).
- ↑ G. Bianucci & K. Post. Caviziphius altirostris, a new beaked whale from the Miocene southern North Sea basin. „Deinsea”. 11, s. 1, 2005. (ang.).
- ↑ F.L.P. Gervais. Sur différentes espèces de vertébrés fossiles observées pour la plupart dans le midi de la France. „Mémoires de la Section des sciences”. 5 (1), s. 122, 1861. (fr.).
- ↑ a b G. Bianucci, C. Di Celma, M. Urbina & O. Lambert. New beaked whales from the late Miocene of Peru and evidence for convergent evolution in stem and crown Ziphiidae (Cetacea, Odontoceti). „PeerJ”. 4, s. e2479, 2016. DOI: 10.7717/peerj.2479. (ang.).
- ↑ G.L. Duvernoy. Mémoire sur les caractères ostéologiques des genres nouveaux ou des espèces kouvelles de Cétacés vivants ou fossiles. „Annales des Sciences Naturelles, Zoologie”. Troisiéme Série. 15, s. 61, 1851. (fr.).
- ↑ B. Ramassamy. Description of a new long-snouted beaked whale from the Late Miocene of Denmark: evolution of suction feeding and sexual dimorphism in the Ziphiidae (Cetacea: Odontoceti). „Zoological Journal of the Linnean Society”. 178 (2), s. 382, 2016. DOI: 10.1111/zoj.12418. (ang.).
- ↑ J.M. Leidy. Remarks on Fossils from the Ashley Phosphate Beds. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 28, s. 81, 1876. (ang.).
- ↑ a b Bianucci i in. 2013 ↓.
- ↑ a b Bianucci, Lambert i Post 2007 ↓, s. 578.
- ↑ Bianucci, Lambert i Post 2007 ↓, s. 570.
- ↑ G. Bianucci, W. Landini & A. Varola. Messapicetus longirostris, a new genus and species of Ziphiidae (Cetacea) from the late Miocene of "Pietra leccese" (Apulia, Italy). „Bollettino della Società Paleontologica Italiana”. 31 (2), s. 261, 1992. (ang.).
- ↑ Bianucci, Lambert i Post 2007 ↓, s. 565.
- ↑ O. Lambert, G. Bianucci & K. Post. A new beaked whale (Odontoceti, Ziphiidae) from the middle Miocene of Peru. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 29 (3), s. 911, 2009. DOI: 10.1671/039.029.0304. (ang.).
- ↑ Bianucci, Lambert i Post 2007 ↓, s. 589.
- ↑ Ch. de Muizon. Un Ziphiidae (Cetacea) nouveau du Pliocène inférieur du Pérou. „Comptes Rendus de l’Académie des Sciences de Paris”. Série III. 297 (1), s. 85, 1983. (fr.).
- ↑ M.R. Buono & M.A. Cozzuol. A new beaked whale (Cetacea, Odontoceti) from the Late Miocene of Patagonia, Argentina. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 33 (4), s. 987, 2013. DOI: 10.1080/02724634.2013.752377. (ang.).
- ↑ E.D. Cope. Fourth contribution to the marine fauna of the Miocene period of the United States. „Proceedings of the American Philosophical Society held at Philadelphia for promoting useful knowledge”. 34 (147), s. 137, 1895. (ang.).
- ↑ Bianucci, Lambert i Post 2007 ↓, s. 595.
- ↑ Gisignies 1868 ↓, s. 629.
- ↑ G. Bianucci. The Odontoceti (Mammalia, Cetacea) from Italian Pliocene. The Ziphiidae. „Palaeontographia Italica”. 84 (1–7), s. 164, 1997. (ang.).
- ↑ Bianucci, Lambert i Post 2007 ↓, s. 592.
- ↑ J.E. Probst. Über die fossilen Reste von Zahnwalen (Cetodonten) aus der Molasse von Baltringen OA. Laupheim. „Jahreshefte des Vereins für vaterländische Naturkunde in Württemberg”. 42, s. 109, 1886. (niem.).
- ↑ Gisignies 1868 ↓, s. 622.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- J.E. Gray: Catalogue of seals and whales in the British Museum. Wyd. 2. London: The Trustees, 1866, s. 1–402. (ang.).
- B.A.L. du Bus de Gisignies. Sur différents Ziphiides nouveaux du crag d’Anvers. „Bulletin de l’Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique”. 2me Série. 25, s. 621–630, 1868. (fr.).
- T.N. Gill. Synopsis of the Primary Subdivisions of the Cetaceans. „Proceedings of the Essex Institute”. 6, s. 121–126, 1871. (ang.).
- J.C. Moore. Relationships among the living genera of beaked whales with classifications, diagnoses and keys. „Fieldiana”. 53 (4), s. 209–298, 1968. (ang.).
- G. Bianucci, O. Lambert & K. Post. A high diversity in fossil beaked whales (Mammalia, Odontoceti, Ziphiidae) recovered by trawling from the sea floor off South Afric. „Geodiversitas”. 29 (4), s. 561–618, 2007. (ang.).
- G. Bianucci, I. Miján, O. Lambert, K. Post & O. Mateus. Bizarre fossil beaked whales (Odontoceti, Ziphiidae) fished from the Atlantic Ocean floor off the Iberian Peninsula. „Geodiversitas”. 35 (1), s. 105–153, 2013. DOI: 10.5252/g2013n1a6. (ang.).