Wyrok na Franciszka Kłosa (powieść)
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język | |
| Data wydania | |
| Wydawca |
Wydawnictwo E. Kuthana |
Wyrok na Franciszka Kłosa – powieść Stanisława Rembeka z 1947 roku, stanowiąca jeden z pierwszych utworów polskiej literatury powojennej poświęconych problemowi zdrady i kolaboracji. Zekranizowana pod tym samym tytułem przez Andrzeja Wajdę w 2000 roku.
Konstrukcja utworu, czas i miejsce akcji
[edytuj | edytuj kod]Narracja w powieści prowadzona jest dwutorowo. Obok narratora wszechwiedzącego występuje narrator pierwszoosobowy (przyjaciel ojca głównego bohatera), który m.in. przybliża czytelnikowi przedwojenne losy Franciszka Kłosa i jego rodziny[1].
Akcja powieści toczy się w czasie okupacji niemieckiej, w bliżej nieokreślonym miasteczku podwarszawskim, położonym na lewym brzegu Wisły[2]. Inspiracją do jej powstania była historia autentycznego Franciszka Kłosa, policjanta z Grodziska Mazowieckiego, straconego z wyroku Polskiego Państwa Podziemnego[3].
Fabuła
[edytuj | edytuj kod]Franciszek Kłos pełni służbę jako posterunkowy Policji Państwowej w niewielkim podwarszawskim miasteczku. Jest cichym i skromnym mężczyzną, przykładnym ojcem rodziny oraz praktykującym katolikiem[4]. Po rozpoczęciu niemieckiej okupacji, wbrew radom rodziny, postanawia podporządkować się zarządzeniom okupanta i zgłosić się do służby w „granatowej policji”[5]. Chwiejny charakter, żądza uznania, a przede wszystkim, głębokie przekonanie o konieczności posłuszeństwa każdej władzy sprawiają, że Kłos staje się wkrótce jednym z najgorliwszych wykonawców niemieckich poleceń. Bezlitośnie morduje Żydów i zbiegłych konspiratorów, wymusza łapówki od czarnorynkowych handlarzy, pomaga w wywózkach na roboty do Rzeszy[6]. Wyrzuty sumienia i strach przed karą topi w alkoholu, a potępienie i nienawiść ze strony całego miasteczka tylko podsycają jego morderczy zapał[7]. Kłos nie zmienia swojego postępowania nawet wówczas, gdy wyrzeka się go matka, a żona opuszcza go wraz z dziećmi. Liczne zbrodnie ściągają na niego w końcu wyrok Polski Podziemnej[3].
Recepcja utworu
[edytuj | edytuj kod]Wyrok na Franciszka Kłosa po raz pierwszy ukazał się drukiem w 1947 roku, w niewielkim prywatnym wydawnictwie Eugeniusza Kuthana. W większym nakładzie powieść wydano dopiero w 1956 roku, staraniem Instytutu Wydawniczego PAX. Utwór przeszedł jednak praktycznie bez echa[4] i do dziś pozostaje w zasadzie zapomniany – zarówno przez krytykę, jak też szerszą publiczność[2][8].
W ocenie Marka Nowakowskiego powieść przez lata pomijano milczeniem, gdyż jej tematyka, poświęcona problemowi zdrady i kolaboracji, „orędownikom bogoojczyźnianych cnót, jak również rzecznikom totalitarnego ładu i porządku […] wydała się herezją niemożliwą do strawienia”. Franciszka Kłosa uznał natomiast za pierwszego antybohatera w polskiej literaturze powojennej[3].
W ocenie Tadeusza Zubińskiego Wyrok na Franciszka Kłosa jest „najlepszą literacko, bo najprawdziwszą w relacji” powieścią o II wojnie światowej[8]. Andrzej Wajda także uznał Wyrok na Franciszka Kłosa za jedno z najwybitniejszych dzieł polskiej literatury poświęconych wojnie i okupacji, sytuując powieść Rembeka na jednym poziomie z Medalionami Zofii Nałkowskiej i Proszę państwa do gazu Tadeusza Borowskiego[9].
Ekranizacja
[edytuj | edytuj kod]Zainteresowanie ekranizacją Wyroku… wykazywał Stanisław Lenartowicz, a także filmowcy niemieccy. Realizację planów Lenartowicza uniemożliwiła jednak peerelowska cenzura, natomiast Rembek nie wyraził zgody na sfilmowanie powieści przez Niemców[10]. Dopiero w 2000 roku powieść przeniósł na ekrany Andrzej Wajda. W rolę Franciszka Kłosa wcielił się wówczas Mirosław Baka[10].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rembek 2000 ↓, s. 48.
- ↑ a b Nowakowski 2000 ↓, s. 5.
- ↑ a b c Nowakowski 2000 ↓, s. 8.
- ↑ a b Nowakowski 2000 ↓, s. 6.
- ↑ Rembek 2000 ↓, s. 51–52.
- ↑ Nowakowski 2000 ↓, s. 7.
- ↑ Nowakowski 2000 ↓, s. 7–8.
- ↑ a b Zubiński 2012 ↓.
- ↑ Rembek 2000 ↓, s. 1.
- ↑ a b Wyrok na Franciszka Kłosa. filmpolski.pl. [dostęp 2014-11-29].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stanisław Rembek: Wyrok na Franciszka Kłosa. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Agawa”, 2000. ISBN 83-85571-19-1.
- Marek Nowakowski: O „Wyroku na Franciszka Kłosa”. W: Stanisław Rembek: Wyrok na Franciszka Kłosa. Warszawa: 2000.
- Tadeusz Zubiński. Żurnalizm. „Akant”, 2012-11.
- Wyrok na Franciszka Kłosa. filmpolski.pl. [dostęp 2014-11-29].