Wyprawa odwrotowa
Wojny polsko-krzyżackie | |||
Dokument Zygmunta Luksemburczyka ws. przedłużenia procesu arbitrażowego pomiędzy Polską a Zakonem Krzyżackim z 15 września 1419 r. | |||
Czas | |||
---|---|---|---|
Miejsce | |||
Przyczyna |
roszczenie terytorialne Królestwa Polskiego pod adresem Zakonu Krzyżackiego, brak porozumienia w sprawie procesu pokojowego | ||
Wynik |
przedłużenie rozejmu, zgoda stron na arbitraż Zygmunta Luksemburczyka | ||
Strony konfliktu | |||
| |||
Dowódcy | |||
|
Wyprawa odwrotowa (łac. expeditio reversalis) – wojna pomiędzy unią polsko-litewską a zakonem krzyżackim, trwająca od 13 lipca do 26 lipca 1419 roku. Podczas wojny nie doszło do znaczących starć militarnych, a głównym działaniem strony polskiej była wyprawa pospolitego ruszenia do Prus w lipcu 1419 r., zakończona odwrotem przed przekroczeniem granicy.
Przyczyny wojny polsko-krzyżackiej w 1419 roku
[edytuj | edytuj kod]Polskie roszczenia terytorialne pod adresem zakonu krzyżackiego
[edytuj | edytuj kod]W 1409 r. po 68 latach pokojowego współistnienia wznowiony został konflikt zbrojny pomiędzy zakonem krzyżackim a Królestwem Polskim. Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny było udzielenie przez Polskę poparcia znajdującej się pod presją Zakonu Litwie[1].
Na początku wielkiej wojny z Zakonem Królestwo Polskie nie sformułowało pod adresem państwa zakonnego wyraźnych żądań terytorialnych[2], jednakże bezpośrednio po rozgromieniu wojsk krzyżackich w bitwie pod Grunwaldem Polska zajęła Gdańsk, Toruń i Elbląg. Nowo mianowani polscy starostwie przyjęli hołdy lenne od przedstawicieli Pomorza, ziemi chełmińskiej, Warmii i Sambii. Jednocześnie Królewiec i ujście Pregoły oraz Niemna pozostawione zostały w litewskiej strefie wpływów[3].
Osiągnięte w 1410 r. kosztem państwa pruskiego zdobycze terytorialne nie zostały przez Unię Jagiellońską utrzymane: wycofanie koalicyjnej armii polsko-litewskiej z Prus jesienią 1410 r. umożliwiło Krzyżakom odzyskanie kontroli nad miastami i rozbicie propolskiej opozycji stanów. Przywódcy Gdańska i ziemi chełmińskiej ponieśli śmierć z rąk Krzyżaków[4].
Pokój toruński w 1411 roku ponownie zatwierdził zabór Pomorza i ziemi chełmińskiej przez Zakon[5].
Procesy prawne o rewindykację spornych ziem
[edytuj | edytuj kod]Pomimo zawarcia kończącego działania wojenne pokoju w Toruniu strona polska liczyła na rewindykację utraconych w XIV w. terytoriów na drodze prawnej, przed sądem króla niemieckiego Zygmunta Luksemburczyka[6] Wykorzystując poprawę położenia międzynarodowego po zawarciu 15 marca 1412 roku traktatu pokojowego z Węgrami w Lubowli oraz podnosząc nieobowiązywanie zapisów pokoju toruńskiego 1411 roku, jako złamanych przez Krzyżaków, Polska sformułowała żądanie zwrotu ziem: pomorskiej, chełmińskiej i michałowskiej. Żądanie uargumentowano notoryjnym faktem przynależności tych ziem do Królestwa Polskiego[7][8].
Militarne dążenie do rozstrzygnięcia sporu o Pomorze
[edytuj | edytuj kod]Wyrok zatwierdzający utratę przez zakon lądowego połączenia Prus z Inflantami[9] skutkował obaleniem wielkiego mistrza von Plauena przez frakcję opowiadającą się za unikaniem wojny, kierowaną przez wielkiego marszałka Michaela Küchmeistera 14 października 1413 roku[10][11]. W układach w Grabiach na Kujawach w 1413 roku Polska zażądała Pomorza, chełmińskiej michałowskiej, Nieszawy, Orłowa, Murzynka, Drezdenka i Santoka oraz powiatu człuchowskiego, następnie zredukowała żądania do chełmińskiej, Nieszawy, Orłowa, Murzynka, Drezdenka i Santoka[12]. Fiasko rokowań i osobistego spotkania króla Władysława II z wielkim mistrzem Küchmeisterem[13] skutkowało wypowiedzeniem wojny Zakonowi przez Królestwo 29 czerwca 1414 roku i wezwaniem ludności Prus do przyłączenia się do Polski. Polskie roszczenia poparte zostały jedynie przez książąt i rycerzy ze Śląska[12], ludność Prus rozczarowana przedwczesnym odwrotem wojsk polsko-litewskich w 1410 roku zachowała lojalność wobec władz w Malborku. Wobec niezdolności do zdobycia warownych miast wojna przybrała formę najazdu przeważających sił polskiego pospolitego ruszenia na Warmię i Prusy, bez strategicznych zdobyczy terytorialnych. Zakończyła się dwuletnim rozejmem, zawartym w Brodnicy 7 października 1414 roku na skutek działań dyplomatycznych antypapieża Jana XXIII[14][15]. Strony zgodziły się ponownie poddać spór pod rozstrzygnięcie prawne podczas rozpoczętego 16 listopada 1414 roku soboru w Konstancji[16][17].
Proces prawny w trakcie Soboru w Konstancji
[edytuj | edytuj kod]Antypapież Jan XXIII nie odegrał na soborze w Konstancji większej roli, natomiast kontrolę nad procesem prawnym (processus iudicalis) w zakresie konfliktu terytorialnego pomiędzy Królestwem Polskim a zakonem krzyżackim zachował król niemiecki Zygmunt Luksemburczyk[18]. Delegacja polska podważała prawo do istnienia Zakonu, poprzez podważenie prawa do nawracania pogan siłą i odbierania im ziem oraz podważała przywileje papieskie dla Zakonu jako ustanowione jedynie przy szpitalu w Jerozolimie i nieobowiązujące poza Palestyną. Zdaniem strony polskiej bracia krzyżaccy powinni opuścić heretycki zakon, a poddani wypowiedzieć mu posłuszeństwo. Zakon powinien zostać zniszczony przez króla polskiego[19]. Delegacja Zakonu broniła nadań od papieży i cesarzy oraz wskazywała, że Zakon napadany przez Polskę i jej pogańskich sojuszników jest zmuszony do prowadzenia wojny obronnej[20].
W trakcie procesu z inicjatywy Zygmunta Luksemburczyka rozejm brodnicki został przedłużony do 13 lipca 1418 roku w Konstancji[21] oraz w trakcie zjazdu w Paryżu do 13 lipca 1419 roku[22]
W maju 1419 roku Władysław II Jagiełło oraz Zygmunt Luksemburczyk potwierdzili na zjeździe w Koszycach wolę rozstrzygnięcia sporu przed sądem arbitrażowym króla niemieckiego, jednakże Zakon odrzucił sąd arbitrażowy odwołując się do sądu papieskiego[23]. Przybyłym w kwietniu 1419 roku do Inowrocławia delegatom papieża Marcina V – Ferdynandowi biskupowi Lugano i Jakubowi biskupowi Spoleto – strona polska przedstawiła maksymalistyczne żądania, co zakończyło się wydaniem wyroku na korzyść Zakonu w oparciu o przedłożone przez Krzyżaków dokumenty nadań i traktatów pokojowych[24][25].
Wyprawa odwrotowa
[edytuj | edytuj kod]Król Władysław II i wielki książę Witold odrzucili to rozstrzygnięcie. Z braku instancji odwoławczej, korzystając z upływu rozejmu brodnickiego zwołali szlachtę do stawienia się w ramach pospolitego ruszenia w obozie pod Czerwińskiem do 13 lipca 1419 roku. W obozie w połowie lipca ratyfikowano, zawarty w czerwcu 1419 roku w Kopenhadze antykrzyżacki układ z władcą Unii Kalmarskiej Erykiem Pomorskim, wchodzący w życie od listopada[23]. Pod koniec lipca wielka wyprawa pospolitego ruszenia wsparta posiłkami litewskimi oraz rusko-tatarskimi wyruszyła w kierunku granicy krzyżackiej[25][23]. Wobec podważenia na soborze w Konstancji celowości dalszego trwania Zakonu nad Bałtykiem wytworzył się w Europie korzystny klimat dla propozycji przeniesienia Krzyżaków na wyspę Cypr[26].
Wobec realnego zagrożenia egzystencji państwa zakonnego w Prusach wielki mistrz Küchmeister podjął wysiłki celem uzyskania poparcia dyplomatycznego w Europie. Pod wpływem posłów papieża i króla Anglii zmienił swoje stanowisko, zgadzając się na rozstrzygnięcie sporu przez sędziego polubownego[24][27][28].
Wyprawa pospolitego ruszenia, wzmocniona posiłkowymi oddziałami litewskimi zmierzając ku granicy pruskiej zatrzymała się pod Bądzyniem[29]. 26 lipca 1419 roku pod wpływem wysłannika króla Zygmunta, Bartłomieja da Capra, arcybiskupa Mediolanu, rozejm brodnicki przedłużono o rok. Król Władysław II zgodził się na rozstrzygnięcie sporu przez króla niemieckiego, licząc na spełnienie polskich żądań bez konieczności prowadzenia wojny[25][23].
Pospolite ruszenie zostało zdemobilizowane, uczestnicy wyprawy wyzbyli się zgromadzonych na wojnę zapasów żywności, rozdając je miejscowej ludności[30]. Decyzja Władysława II Jagiełły o odwołaniu najazdu na państwo pruskie rozczarowała jego polskich poddanych, a wyprawie pospolitego ruszenia nadano złośliwe określenie „wyprawa odwrotowa” (expeditio reversalis). Proluksemburską politykę króla krytykowano powszechnie jako kunktatorską[31].
Następstwa wyprawy
[edytuj | edytuj kod]Proces arbitrażowy
[edytuj | edytuj kod]Powtórnie sformułowane przed sądem arbitrażowym Zygmunta Luksemburczyka żądania polskie obejmowały zwrot Polsce przez zakon Pomorza i ziem określonych w wyroku sądu papieskiego z 1339 roku[25]. Zdaniem Polski traktaty pokojowe polsko-krzyżackie określające przebieg granicy były nieważne, gdyż zostały wymuszone przez Krzyżaków. Ponadto traktaty utraciły moc, gdyż Zakon złamał je aktami agresji na ziemie Królestwa – napadami oraz zagarnięciem ziemi dobrzyńskiej. Krzyżacy znający wyrok papieski z 1339 r. działali w trakcie negocjacji pokojowych w złej wierze: zrzeczenie się ziem będących integralną częścią Królestwa Polskiego przez króla stanowiło złamanie praw Królestwa i było sprzeczne z prawem naturalnym. Jednocześnie roszczenie nabycia spornych terytoriów przez Zakon Polska określiła jako niezgodne prawem kanonicznym[32].
Wydanie wyroku arbitrażowego nastąpiło pod wpływem przełomowych wydarzeń w królestwie czeskim[33] – 30 lipca 1419 roku wybuchła w Pradze rewolucja husycka, a 16 sierpnia 1419 roku zmarł król Czech Wacław Luksemburski, brat przyrodni Zygmunta Luksemburczyka. Będący spadkobiercą korony król niemiecki znalazł się w konflikcie ze stanami czeskimi i aby zdobyć władzę zdecydował się na próbę opanowania Czech siłą[34]. W konsekwencji Zygmunt Luksemburczyk dążył do zwiększenia swojej popularności w Niemczech oraz odwrócenia uwagi władz Polski od walk w Czechach i na zjeździe książąt Rzeszy we Wrocławiu 6 stycznia 1420 roku wydał skrajnie niekorzystny dla Królestwa Polskiego wyrok w sporze polsko-krzyżackim[35]: na podstawie traktatów pokojowych z lat 1343 i 1411 arbiter przysądził zakonowi sporne ziemie chełmińską, michałowską i pomorską oraz sporne miejscowości graniczne, a ponadto posiadaną przez Litwę Żmudź[36]. W reakcji przedstawiciele dyplomatyczni króla Władysława II odrzucili wrocławski wyrok arbitrażowy[25], od którego przygotowano apelację do papieża[37].
Zwrot polityczny
[edytuj | edytuj kod]Bezowocna polityka współpracy z Zygmuntem Luksemburczykiem skutkowało antyluksemburskim zwrotem w polityce zagranicznej Unii Jagiellońskiej: pod wpływem nacisku oburzonej szlachty, zebranej w lipcu 1420 roku na zjeździe w Łęczycy wpływy stracił główny przedstawiciel stronnictwa luksemburskiego kanclerz Wojciech Jastrzębiec. Przeważył pogląd grupy kierowanej przez braci Piotra i Jana Szafrańców o konieczności współpracy z czeskimi husytami[38][37].
Wzrost znaczenia politycznego szlachty
[edytuj | edytuj kod]Olbrzymia armia zebrana w drodze pospolitego ruszenia na wyprawę w 1419 roku była kolejnym zjazdem polskiej szlachty zwołanym w celu militarnym w ciągu kilku lat. Regularnie gromadzące się na zjazdy w celach wojennych rycerstwo nabrało przekonania o dużym znaczeniu szlacheckiego wojska dla realizacji polityki króla[39][40][41]. Powszechne rozczarowanie krzyżacką polityką Władysława II Jagiełły po wielkiej wojnie[42] oraz przekonanie o błędnej polityce magnatów z otoczenia króla skutkowało rozwojem idei konieczności udziału także średniej szlachty w rządach nad Królestwem oraz reformy przedstawicielstw stanów. Doprowadziło to do sformułowania postulatów politycznych i prawnych zagwarantowania roli szlachty w formie przywilejów, postawionych podczas zjazdu pospolitego ruszenia w Czerwińsku, zwołanego celem podjęcia działań zbrojnych w kolejnej wojnie przeciwko zakonowi krzyżackiemu[43][44][45].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Krzysztof Baczkowski , Dzieje Polski późnośredniowiecznej 1370-1506, s. 91 .
- ↑ Krzysztof Baczkowski , Dzieje Polski późnośredniowiecznej 1370-1506, s. 99, 102-103 .
- ↑ Andrzej Nowak , Królestwo zwycięskiego Orła 1340-1468, s. 271-272 .
- ↑ Krzysztof Baczkowski , Dzieje Polski późnośredniowiecznej 1370-1506, s. 98 .
- ↑ Paweł Jasienica , Polska Jagiellonów, s. 120 .
- ↑ Krzysztof Baczkowski , Dzieje Polski późnośredniowiecznej 1370-1506, s. 102 .
- ↑ Andrzej Wojtkowski , Tezy i argumenty polskie w sporach terytorialnych z Krzyżakami, s. 42 .
- ↑ Krzysztof Baczkowski , Dzieje Polski późnośredniowiecznej 1370-1506, s. 102-103 .
- ↑ Paweł Jasienica , Polska Piastów, s. 121 .
- ↑ Hartmut Boockmann , Zakon Krzyżacki, s. 239 .
- ↑ Andrzej Nowak , Królestwo zwycięskiego orła 1340-1468, s. 290 .
- ↑ a b Andrzej Wojtkowski , Tezy i argumenty polskie w sporach terytorialnych z Krzyżakami, s. 57 .
- ↑ Krzysztof Baczkowski , Dzieje Polski późnośredniowiecznej 1370-1506, s. 108 .
- ↑ Krzysztof Baczkowski , Dzieje Polski późnośredniowiecznej 1370-1506, s. 108-109 .
- ↑ Andrzej Nowak , 1340-1468 Królestwo zwycięskiego orła, s. 291 .
- ↑ Krzysztof Baczkowski , Dzieje Polski późnośredniowiecznej 1370-1506, s. 109 .
- ↑ Andrzej Nowak , 1340-1468 Królestwo zwycięskiego orła, s. 293 .
- ↑ Krzysztof Baczkowski , Dzieje Polski późnośredniowiecznej 1370-1506, s. 110-111 .
- ↑ Andrzej Wojtkowski , Tezy i argumenty polskie w sporach terytorialnych z Krzyżakami, s. 67 .
- ↑ Andrzej Wojtkowski , Tezy i argumenty polskie w sporach terytorialnych z Krzyżakami, s. 68 .
- ↑ Krzysztof Baczkowski , Dzieje Polski późnośredniowiecznej 1370-1506, s. 114 .
- ↑ Andrzej Nowak , 1340-1468 Królestwo zwycięskiego orła, s. 300 .
- ↑ a b c d Andrzej Nowak , 1340-1468 Królestwo zwycięskiego orła, s. 302 .
- ↑ a b Andrzej Wojtkowiak , Tezy i argumenty polskie w sporach terytorialnych z Krzyżakami, s. 69 .
- ↑ a b c d e Krzysztof Baczkowski , Dzieje Polski późnośredniowiecznej 1370-1506, s. 115 .
- ↑ August Sokołowski , Dzieje Polski ilustrowane, s. 283 .
- ↑ Hartmut Boockmann , Zakon Krzyżacki, s. 238 .
- ↑ August Sokołowski , Dzieje Polski ilustrowane, s. 283-284 .
- ↑ August Sokołowski , Dzieje Polski Ilustrowane, t. II, s. 122 .
- ↑ Jan Ptak , Jest czas wojny i czas pokoju… - w jakich porach roku prowadzono najczęściej działania wojenne w Polsce średniowiecznej [online], s. 25 .
- ↑ August Sokołowski , Dzieje Polski ilustrowane, s. 284 .
- ↑ Andrzej Wojtkowski , Tezy i argumenty polskie w sporach terytorialnych z Krzyżakami, s. 72 .
- ↑ Krzysztof Baczkowski , Dzieje Polski późnośredniowiecznej 1370-1506, s. 116 .
- ↑ Andrzej Nowak , Królestwo zwycięskiego orla 1340-1468, s. 304 .
- ↑ Krzysztof Baczkowski , Dzieje Polski późnośredniowiecznej 1370-1506, s. 113-115 .
- ↑ Andrzej Wojtkowski , Tezy i argumenty polskie w sporach terytorialnych z Krzyżakami, s. 73 .
- ↑ a b Andrzej Nowak , 1340-1468 Królestwo zwycięskiego orła, s. 303 .
- ↑ Krzysztof Baczkowki , Dzieje Polski późnośredniowiecznej 1370-1506, s. 117 .
- ↑ Norman Davies , Boże Igrzysko, t. I, s. 239 .
- ↑ Krzysztof Baczkowski , Dzieje Polski późnośredniowiecznej 1370-1506, s. 129 .
- ↑ Franco Cardinin , Wojownik i rycerz, s. 139 .
- ↑ Paweł Jasienica , Polska Jagiellonów, s. 136, 138 .
- ↑ August Sokołowski , Dzieje Polski ilustrowane, t. II, s. 142 .
- ↑ Krzysztof Baczkowski , Dzieje Polski późnośredniowiecznej 1370-1506, s. 125 .
- ↑ Denys Hay , Europa w XIV i XV wieku, s. 208 .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Krzysztof Baczkowski, Dzieje Polski późnośredniowiecznej (1370–1506), t. 3, Kraków: Fogra, 1999 (Wielka historia Polski), ISBN 83-85719-40-7 .
- Paweł Jasienica, Polska Jagiellonów, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1992, ISBN 83-06-01796-X .
- Andrzej Nowak , Dzieje Polski 1340–1468 Królestwo zwycięskiego orła, t. III, Kraków: Biały Kruk, 2017, ISBN 978-83-7553-223-4 .
- Andrzej Wojtkowski , Tezy i argumenty polskie w sporach terytorialnych z Krzyżakami, t. Nr 1, Olsztyn: Kwartalnik Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 1968 .