Wikipedysta:KosmicznyWieloryb/brudnopis

Koło Wiedeńskie to nazwa odnosząca się do grupy filozofów działającej w Wiedniu w latach 20 i 30 XX wieku. Nazwa Koło Wiedeńskie nie jest jedynie zbiorczym określeniem na poszczególnych filozofów, ale wiąże się także z przekonaniami podzielanymi przez ich członków. Za początek formowania się Koła Wiedeńskiego przyjmuje się rok 1922, w którym Moritz Schlick został kierownikiem Katedry Filozofii Nauk Indukcyjnych na Uniwersytecie Wiedeńskim. To właśnie wokół Schlicka zaczęli gromadzić się ludzie nauki, którzy poźniej nazwą siebie Kołem Wiedeńskim. Byli to miedzy innymi Rudolf Carnap, Herbert Fiegl, Friedrich Weismann, Otto Neurath, Hans Hahn, Kurt Gödel.. Przełomowym rokiem w ich działaności był rok 1929, w którym Hans Hahn, Rudolf Carnap i Otto Naurath zredagowali manifest filozoficzny Koła Wiedeńskiego ("Naukowa koncepcja świata. Koło Wiedeńskie").

Pod koniec lat 30 XX wieku logiczni pozytywiści uciekli z Niemiec i Austrii do Wielkiej Brytani i Ameryki. W tym okresie wielu z nich odrzuciło fenomenalizm Macha na rzecz fizykalizmu Otto Neuratha. Zaś Rudolf Carnap poszukiwał sposobu na zastąpienie wymogu weryfikacji konfirmacją. W połowie lat czterdziestych XX wieku logiczny pozytywizm znacznie złagodził swoje poglądy. W Stanach Zjednoczonych głównym przedstawicielem i animatorem logicznego empiryzmu został Carl Gustav Hempel – opracował on nomologiczno-dedukcyjny model wyjasnienia naukowego, którego zaletą było wskazanie na logiczną formę wyjaśnienia bez jednoczesnego odwoływania się do niejasnego pojęcia przyczynowości. Logiczny pozytywizm jako ruch filozoficzny w znacznym stopniu przyczynił się do powstania filozofii analitycznej, która zdominowała filozofię w krajach anglosaskich aż do lat sześćdziesiątych. Mimo tego ruch nie zdołał rozwiązać problemów, które sam wygenerował. Zaś same ustalenia logicznego pozytywizmu były często krytykowane. Pomimo tego, to właśnie ich działalność filozoficzna uczyniła z filozofii nauki wyodrębnioną subdyscyplinę.

Filozofia Koła Wiedeńskiego jest określana wieloma nazwami: logicznym pozytywizmem, logicznym empiryzmem, naukowym empiryzmem, neopozytywizmem. W Polsce najczęściej spotykaną nazwą jest neopozytywizm.

Podstawowymi tezami filozoficznymi Koła Wiedeńskiego są:

• Empiryzm (Wiedza pochodzi z doświadczeń zmysłowych),
• Fizykalizm (Wszystkie terminy da się zredukować do języka fizykalnego),
• Zasada weryfikacji (Zasada weryfikacji (inaczej weryfikacjonizm) głosi, że jedynymi zdaniami posiadającymi wartość poznawczą są zdania możliwe do empirycznego sprawdzenia. Warunku tego nie muszą spełniać tautologie logiczne, które choć nie są sprawdzalne empirycznie, to są poznawczo wartościowe. Weryfikacjonizm uznaje więc wszelkie zdania niespełniające kryterium sprawdzalności za bezwartościowe poznawczo. Oznacza to zaprzeczenie wartości poznawczej zdań spezyficznych dla wielu dziedzin: metafizyki, teologii, etyki i estetyki. Co prawda zdania występujące w tych dziedzinach mogą być wartościowe z punktu wpływania na emocje i zachowanie, lecz nie z punktu widzenia wartości prawdziwościowej lub informacyjnej. Dokładne sformułowanie zasady weryfikacji zmieniało się wraz z czasem i naporem krytyki do lat 50 XX wieku. W latach 60 XX wieku uznano, że nie da się jej w ogóle utrzymać.

Interpreting Ludwig Wittgenstein's early philosophy of language, logical positivists identified a verifiability principle or criterion of cognitive meaningfulness. From Bertrand Russell's logicism they sought reduction of mathematics to logic. They also embraced Russell's logical atomism, Ernst Mach's phenomenalism—whereby the mind knows only actual or potential sensory experience, which is the content of all sciences, whether physics or psychology—and Percy Bridgman's operationalism. Thereby, only the verifiable was scientific and cognitively meaningful, whereas the unverifiable was unscientific, cognitively meaningless "pseudostatements"—metaphysical, emotive, or such—not worthy of further review by philosophers, who were newly tasked to organize knowledge rather than develop new knowledge.

Głównym zagadnieniem podejmowanym przez logicznych pozytywistów we wczesnych latach ich działalności była zasada weryfikacji twierdzeń.

Logiczny pozytywizm jest powszechnie przedstawiany jako ruch stojący na stanowisku radykalnemuzakazujący terminom teoretycznym języka nauki odnosić się czegoś, co byłoby nieobserwowalne.

Logical positivism is commonly portrayed as taking the extreme position that scientific language should never refer to anything unobservable—even the seemingly core notions of causality, mechanism, and principles—but that is an exaggeration. Talk of such unobservables could be allowed as metaphorical—direct observations viewed in the abstract—or at worst metaphysical or emotional. Theoretical laws would be reduced to empirical laws, while theoretical terms would garner meaning from observational terms via correspondence rules. Mathematics in physics would reduce to symbolic logic via logicism, while rational reconstruction would convert ordinary language into standardized equivalents, all networked and united by a logical syntax. A scientific theory would be stated with its method of verification, whereby a logical calculus or empirical operation could verify its falsity or truth.

1. prawo eksportacji: $[(p\land q)\rightarrow r]\rightarrow [p\rightarrow (q\rightarrow r)]$

Obserwator to ktoś, kto pozyskuje informacje o obserwowanym zjawisku, ale w nie samo nie interweniuje

Obserwacja to aktywne zdobywanie informacji na temat jakiegoś zjawiska. Obserwacji dokonuje się przy pomocy zmysłów. Jednakże w działalności naukowej zmysły są zazwyczaj wspomagane przez instrumenty badawcze, a same pozyskiwane informacje podlegają zapisowi przez urządzenia rejestrujące. Termin "obserwacja" może być także używany na określenie jakichkolwiek danych eksperymentalnych pozyskanych w trakcie aktywności naukowej. Obserwacją możemy zatem nazwać samą działalność obserwacyjną jak i jej rezultat. Obserwacje mogą posiadać charakter jakościowy albo ilościowy. W przypadku obserwacji jakościowej stwierdzamy jedynie, że jakaś właściwość występuje, albo że nie występuje. W przypadku obserwacji ilościowej, prócz stwierdzenia występowania jakiejś właściwości, przypisujemy jej pewną wartość liczbową.

Obserwacja, obok eksperymentu, odgrywa zasadniczą rolę w formułowaniu i testowaniu hipotez naukowych. Biorąc jednak pod uwagę wymóg powtarzalności (reprodukcji) wyników obserwacyjnych napotykamy na problem. Ludzkie wrażenia zmysłowe są subiektywne i mają charakter jakościowy, co sprawia trudność w ich komunikowaniu i porównywaniu z wrażeniami innych ludzi. Aby poradzić sobie z tym problemem opracowano metody przypisywania wartości liczbowych obserwowanym zjawiskom, co pozwoliło na rejestrowanie i porównywanie obserwacji dokonywanych przez różnych ludzi, w różnych miejscach i w innym czasie. Postępowanie takie nazywa się pomiarem, czyli odniesieniem obserwowanego zjawiska to pewnego zestandaryzowanego wzorca jednostki miary. Pomiary redukują więc subiektywne obserwacje do zestandaryzowanej miary liczbowej. W przypadku, w którym dwóm obserwacjom przypisano tą samą wartość liczbową, stwierdza się, że obserwacje te są sobie równoważne z pewną dokładnością wynikającą z samej metody pomiarowej.

Zmysły ludzkie mają swoje ograniczenia, ponadto są podatne na błędy percepcji (np. złudzenia optyczne). Instrumenty naukowe zostały opracowane, aby poradzić sobie z tymi problemami. Przykładowymi instrumentami, które powiększają zdolności percepcyjne człowieka są: wagi, zegary, teleskopy, mikroskopy, termometry, aparaty, urządzenia nagrywające dźwięk. Instrumenty naukowe mogą także pomagać w obserwacji poprzez tłumaczenie pewnych zjawisk nierejestrowalnych przez ludzkie zmysły, na zjawiska możliwe do zaobserwowania: chemiczne wskaźniki Ph, woltomierze, spektrometry, termowizjery, oscyloskopy, interferometry, liczniki Geigera.

Poważnym problemem w trakcie przeprowadzania obserwacji i eksperymentów jest zaburzenie badanego zjawiska przez urządzenie pomiarowe. Prowadzi to innych wyników pomiarowych, niż te, które opisywałyby zjawisko nieobserwowane. Fakt ten jest nazywany efektem obserwatora. Dla przykładu: nie jest normalnie możliwym zmierzenie ciśnienia w oponie samochodowej bez wypuszczenia z niej części powietrza, które jest konieczne do zadziałania manometru samochodowego (miernik ciśnienia). Jednakże w większości dziedzin naukowych, dzięki coraz lepszym urządzeniom pomiarowym, udaje się zredukować efekty obserwacji na badany układ do wartości pomijalnych

Considered as a physical process itself, all forms of observation (human or instrumental) involve amplification and are thus thermodynamically irreversible processes, increasing entropy.

Observational paradoxes

In some specific fields of science the results of observation differ depending on factors which are not important in everyday observation. These are usually illustrated with "paradoxes" in which an event appears different when observed from two different points of view, seeming to violate "common sense".

• Relativity: In relativistic physics which deals with velocities close to the speed of light, it is found that different observers may observe different values for the length, time rates, mass, and many other properties of an object, depending on the observer's velocity relative to the object. For example, in the twin paradox one twin goes on a trip near the speed of light and comes home younger than the twin who stayed at home. This is not a paradox: time passes at a slower rate when measured from a frame moving with respect to the object. In relativistic physics, an observation must always be qualified by specifying the state of motion of the observer, its reference frame.
• Quantum mechanics: In quantum mechanics, which deals with the behavior of very small objects, it is not possible to observe a system without changing the system, and the "observer" must be considered part of the system being observed. In isolation, quantum objects are represented by a wave function which often exists in a superposition or mixture of different states. However, when an observation is made to determine the actual location or state of the object, it always finds the object in a single state, not a "mixture". The interaction of the observation process appears to "collapse" the wave function into a single state. So any interaction between an isolated wave function and the external world that results in this wave function collapse is called an observation or measurement, whether or not it is part of a deliberate observation process.

Biases

Szablon:Unreferenced section The human senses do not function like a video camcorder, impartially recording all observations. Human perception occurs by a complex, unconscious process of abstraction, in which certain details of the incoming sense data are noticed and remembered, and the rest forgotten. What is kept and what is thrown away depends on an internal model or representation of the world, called by psychologists a schema, that is built up over our entire lives. The data is fitted into this schema. Later when events are remembered, memory gaps may even be filled by "plausible" data the mind makes up to fit the model; this is called reconstructive memory. How much attention the various perceived data are given depends on an internal value system, which judges how important it is to the individual. Thus two people can view the same event and come away with entirely different perceptions of it, even disagreeing about simple facts. This is why eyewitness testimony is notoriously unreliable.

Several of the more important ways observations can be affected by human psychology are given below.

Confirmation bias

Human observations are biased toward confirming the observer's conscious and unconscious expectations and view of the world; we "see what we expect to see". In psychology, this is called confirmation bias. Since the object of scientific research is the discovery of new phenomena, this bias can and has caused new discoveries to be overlooked. One example is the discovery of x-rays. It can also result in erroneous scientific support for widely held cultural myths, for example the scientific racism that supported ideas of racial superiority in the early 20th century. Correct scientific technique emphasizes careful recording of observations, separating experimental observations from the conclusions drawn from them, and techniques such as blind or double blind experiments, to minimize observational bias.

"Cargo cult" science

Another bias, which has become more prevalent with the advent of "big science" and the large rewards of new discoveries, is bias in favor of the researcher's desired hypothesis or outcome; we "see what we want to see". Called pathological science and cargo cult science, this is different from deliberate falsification of results, and can happen to good-faith researchers. Researchers with a great incentive or desire for a given outcome can misinterpret or misjudge results, or even persuade themselves they have seen something they haven't. Possible examples of mistaken discoveries caused by this bias are Martian "canals", N rays, polywater, cold fusion, and perpetual motion machines. Recent decades have seen scientific scandals caused by researchers playing "fast and loose" with observational methods in order to get their pet theories published. This type of bias is rampant in pseudoscience, where correct scientific techniques are not followed. The main defense against this bias, besides correct research techniques, is peer review and repetition of the experiment, or the observation, by other researchers with no incentive to bias. For example, an emerging practice in the competitive field of biotechnology is to require the physical results of experiments, such as serums and tissue cultures, be made available to competing laboratories for independent testing.

Processing bias

Modern scientific instruments can extensively process "observations" before they are presented to the human senses, and particularly with computerized instruments, there is sometimes a question as to where in the data processing chain "observing" ends and "drawing conclusions" begins. This has recently become an issue with digitally enhanced images published as experimental data in papers in scientific journals. The images are enhanced to bring out features that the researcher wants to emphasize, but this also has the effect of supporting the researcher's conclusions. This is a form of bias that is difficult to quantify. Some scientific journals have begun to set detailed standards for what types of image processing are allowed in research results. Computerized instruments often keep a copy of the "raw data" from sensors before processing, which is the ultimate defense against processing bias, and similarly scientific standards require preservation of the original unenhanced "raw" versions of images used as research data.

Observational bias

An observational bias occurs when researchers only look where they think they will find positive results, or where it is easy to record observations. This is called the "streetlight effect".

Observations in philosophy

"Observe always that everything is the result of a change, and get used to thinking that there is nothing Nature loves so well as to change existing forms and to make new ones like them."

Meditations. iv. 36. – Marcus Aurelius

{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1 oraz 2.

Observation in philosophical terms is the process of filtering sensory information through the thought process. Input is received via hearing, sight, smell, taste, or touch and then analyzed through either rational or irrational thought. You see a parent beat their child; you observe that such an action is either good or bad. Deductions about what behaviors are good or bad may be based in no way on preferences about building relationships, or study of the consequences resulting from the observed behavior. With the passage of time, impressions stored in the consciousness about many related observations, together with the resulting relationships and consequences, permit the individual to build a construct about the moral implications of behavior.

Eksperyment

Eksperymentem nazywamy procedurę badawczą przeprowadzaną w celu skonfrontowania hipotezy lub teorii ze zjawiskiem którego dotyczą. Sprawdzian taki może zakończyć się potwierdzeniem (potwierdzenie to nie wykazanie prawdziwości) bądź wykazaniem fałszywości hipotez lub całej teorii. Eksperymenty najczęściej polegają na obserwowaniu zachodzenia jakiegoś zjawiska (lub jego intensywności) w zależności od manipulowania innymi zmiennymi. Eksperymenty ze względu na cele i skalę badania mogą się od siebie znacznie różnić. Z jednej strony nawet dziecko może przeprowadzać proste eksperymenty by zrozumieć zasady działania grawitacji. Z drugiej zaś wieloosobowe zespoły badawcze mogą przeprowadzać wieloletnie badania w celu pogłębienia zrozumienia jakiegoś zjawiska. To co jest im wspólne, to poleganie na powtarzalnych procedurach eksperymentalnych oraz logicznej analizie wyników eksperymentu.

Eksperymenty są zazwyczaj tak konstruowane, aby minimalizować (idealnie wykluczyć) wpływ zmiennych, które nie są przedmiotem badania, a jednocześnie mogłyby zaburzyć wynik przeprowadzanego eksperymentu. Praktyka ta pozwala na zwiększenie wiarygodności wyników eksperymentu - najczęściej przeprowadza się to poprzez porównywanie pomiarów z eksperymentów kontrolowanych z pomiarami dokonanymi w takich samych eksperymentach bez kontroli. Jeśli eksperymenty nie byłyby kontrolowane, to obserwowane wyniki mogłyby nie być spowodowane przez badaną zmienną, lecz przez jakąś inną (także nieuświadomioną), co spowodowałoby błędne przypisanie zależności pomiędzy zjawiskami.

W przeprowadzaniu eksperymentów, tak jak i w ogólnej metodzie naukowej, kładzie się nacisk na jawność i odpowiedzialność osób przeprowadzających eksperymenty. Kluczową rolę odgrywa szczegółowy zapis pomiarów eksperymentalnych, który pozwala na rzetelne przedstawianie rezultatów, możliwość powtórnego przeprowadzenia danego eksperymentu przez innych uczonych, a także krytykę samego projektu eksperymentu.

Experimentum crucis

Eksperyment krzyżowy (łac. experimentum crucis) to eksperyment, którego wynik w zamyśle ma pozwalać na definitywne określenie czy badana hipoteza lub teoria jest lepsza od wszystkich innych hipotez bądź teorii uznawanych przez społeczność uczonych. Przede wszystkim taki eksperyment musi dostarczać wyniku, który jest zdolny do obalenia wszystkich panujących hipotez prócz jednej. Dokonuje się to poprzez zaprezentowanie, że w tych samych warunkach zewnętrznych i przy tych samych warunkach początkowych eksperymentu pewien zbiór hipotez okazuje się fałszywy, a przy tym jedna z hipotez nie zostaje wykluczona przez niego wykluczona.

Przeprowadzenie takie eksperymentu uważa się za konieczne, aby poszczególną hipotezę lub całą teorię włączyć w obszar wiedzy naukowej. Nie jest jednakże niczym dziwnym dla nauki, aby teorie były formułowane i rozwijane przed opracowaniem takiego eksperymentu - dzieje się tak zazwyczaj w przypadku teorii, które są zgodne z dotychczasowymi danymi eksperymentalnymi, ale nie udało się dla nich opracować eksperymentu rozstrzygającego.

Słynnym przykładem eksperymentu krzyżowego była ekspedycja pod przewodnictwem Artura Eddingtona do Afryki z 1919 roku. Celem wyprawy było zarejestrowanie położenia gwiazd znajdujących się na niebie w pobliżu Słońca w trakcie zaćmienia. Obserwacje dokonane w trakcie tej wyprawy potwierdziły występowania soczewkowania grawitacyjnego postulowanego przez ogólną teorię względności. Obserwacje Eddingtona zostały przyjęte jako pierwszy dobrej jakości dowód przemawiający za OTW i jednocześnie przeciw teorii grawitacji Newtona.

O problemach w projektowaniu i wyciąganiu konkluzji z eksperymentów krzyżowych szerzej w akapicie poświeconym uteoretyzowaniu obserwacji.

Różnicę między obserwacją a eksperymentem najprościej wyrazić porównaniem Adama Groblera: eksperyment tak ma się do obserwacji, jak przesłuchiwanie do podsłuchiwania w śledztwie na temat przyrody.

Metoda naukowa

[Metoda naukowa jako proces powtarzalny]

Metoda naukowa stanowi zbiór naukowych technik służących badaniu zjawisk fizycznych, zdobywaniu nowej wiedzy przyrodniczej, a także korygowaniu i scalaniu wiedzy już zdobytej. Metoda naukowa jest powszechnie oparta na empirycznych lub mierzalnych wynikach eksperymentów i obserwacji, które zostają poddane specyficznym dla nauki metodom rozumowania.

Metoda naukowa to postępujący w czasie proces, który zaczyna się zazwyczaj od obserwacji świata naturalnego. Istoty ludzkie są naturalnie dociekliwe, więc często zadają sobie pytania na temat otaczających ich rzeczy i formułują pomysły (hipotezy) wyjaśniające dlaczego rzeczy te zachowują się tak, a nie inaczej. Z najlepszych hipotez można wyciągnąć predykcje (przepowiednie) o zachowaniu się rzeczy, których poprawność można sprawdzić w różnoraki sposób. Zasadniczo najbardziej rygorystyczne sprawdzenie hipotez odbywa się przy pomocy ostrożnie kontrolowanego i powtarzalnego eksperymentu fizycznego. W zależności od zgodności wyniku eksperymentu z predykcją teoretyczną, hipoteza może potrzebować udoskonalenia, przebudowania lub rozszerzenia – może także zostać całkowicie odrzucona. Jeśli konkretna hipoteza posiada bardzo mocne potwierdzenie empiryczne, to może posłużyć jako podstawa w budowaniu ogólnej teorii naukowej.

Pomimo tego, że różne gałęzie nauki różnią się między sobą procedurami metodologicznymi, to możemy zaobserwować pomiędzy nimi pewną część wspólną - ogólny schemat postępowania naukowego. Składają się na niego kolejno: formułowanie hipotez (domysłów), wyprowadzanie z nich na mocy logicznych konsekwencji predykcji (przepowiedni) oraz przeprowadzanie eksperymentów w oparciu o predykcje. HIpoteza to inaczej domysł sformułowany na podstawie wiedzy uzyskanej w trakcie formułowania pytania badawczego. Hipotezami mogą być zarówno domysły ogólne jak i szczegółowe. Współcześnie uważa się, że wszystkie hipotezy naukowe powinny być falsyfikowalne. Oznacza to, że z hipotezy powinno dać się wywnioskować predykcje, która mogłaby się okazać niezgodna z przyrodą. Wprowadza to wymóg obalalności, dzięki któremu w ogóle sens ma jakiekolwiek testowanie empiryczne hipotezy. Hipotezy niefalsyfikowalne, czyli potwierdzające się w każdym możliwym eksperymencie są własnością przedsięwzięć pseudonaukowych.

Celem eksperymentu jest stwierdzenie czy obserwacje zgadzają się, czy też przeczą predykcjom wywiedzionym z hipotezy. Eksperymenty mogą być przeprowadzane wszędzie - od uczelnianego laboratorium po Wielki Zderzacz Hadronów ośrodka CERN.

Przedstawiony powyżej opis metody naukowej stwarza wrażenie ustalonego porządku działania. Należy go jednak raczej traktować jako zbiór ogólnych zasad postępowania naukowego, który nie bierze pod uwagę różnic metodologicznych występujących w naukach, a także pomija związaną z poznawaniem świata kreatywność uczonych. Nie należy więc traktować opisanej tutaj metody jako prostego i automatycznego wzorca, zawsze kończącego się sukcesem poznawczym, ale jako fundamentalne zasady, na których praktyka naukowa winna się opierać. Nie wszystkie wyszczególnione stadia metody są obecne w każdym naukowym badaniu (czasem są obecne w różnym stopniu), a czasem występują w odmiennej kolejności.

Problem demarkacji

Karl Popper (fot. z lat 80)

Problemem demarkacji określa się próbę wyznaczenia granicy oddzielającej naukę od pseudonauki. Dla przykładu zastanówmy się, czy tezy psychoanalizy, kreacjonizmu, makroekonomii i hipoteza wieloświatu inflacyjnego powinny być traktowane w ten sam sposób jak osiągnięcia nauk przyrodniczych? Karl Popper określił to pytanie mianem centralnego problemu filozofii nauki. Problem demarkacji wciąż pozostaje aktualny, ze względu na to, że filozofii nie udało się wypracować rozwiązania niebudzącego zastrzeżeń. Niektórzy filozofowie uważają nawet, że problem demarkacji jest nierozwiązywalny, a nawet nieinteresujący.

Potocznie pseudonauką określa się jakikolwiek obszar dociekań lub badań, który ukrywa swoje własne oblicze i próbuje upodobnić się zewnętrznie do nauki, a to po to, aby uzyskać akceptację i prestiż, których nie byłby inaczej zdolny osiągnąć. W literaturze angielskojęzycznej można spotkać się z synonimami pseudonauki nie występującymi w polszczyźnie, takimi jak: fringe science (margines nauki) oraz "junk science" (śmieciowa nauka). Innym sławnym określeniem na pozory naukowości stanowi "nauka spod znaku kultu cargo" autorstwa Richarda Feynmana. Używał on jej w przypadkach, gdy badacze jakiegoś zagadnienia wieżą, że uprawiają naukę, ponieważ ich przedsięwzięcia posiadają zewnętrzny wygląd nauki, ale tak naprawdę brakuje im "absolutnej rzetelności", która pozwoliłaby na rygorystyczną ocenę ich wyników.

Falsyfikowalność jako kryterium demarkacji

Falsyfikowalność teorii jako kryterium odróżnienia nauki od nie-nauki została zaproponowana przez Karla Poppera i stanowi najsłynniejsze kryterium demarkacji. Została ona przedstawiona w opozycji wobec poglądu, jakoby to dobrym wyznacznikiem naukowości teorii była duża liczba empirycznych potwierdzeń danej teorii. Idee falsyfikacji można wyprowadzić z podstawowych własności logicznej implikacji w klasycznym rachunku zdań. W przypadku potwierdzenia mamy do czynienia z następującą formą rozumowania: Jeśli p, to q i q (przez p możemy rozumieć teorię naukową, a przez q przewidywanie przez teorię zdarzenie) – nie prowadzi nas to do wniosku, że p (jakoby to teoria miałaby być prawdziwa przy poprawnym przewidywaniu wyniku eksperymentu; co więcej, żadna ilość takich potwierdzających testów nie zezwala nam na wnioskowanie o prawdziwości teorii). W przypadku falsyfikacji mamy do czynienia natomiast ze schematem: jeśli p, to q i nie-q – tutaj wnioskiem rozumowania jest nie-p (teoria zostaje obalona).

Wedle Poppera, teoria naukowa musi spełniać wymóg falsyfikowalności, czyli być teorią możliwą do obalenia. Teorie nienaukowe nie spełniają tego kryterium, czyli nie można z nich wywieść zdań, które po skonfrontowaniu z przyrodą mogłyby być fałszywe, co pozwalałoby na obalenie teorii. Ulubionymi przykładami nie-nauki były dla Poppera psychoanaliza i marksizm. Należy jednak pamiętać, że falsyfikacja jako kryterium naukowości stanowi pewną idealizację i przedstawia ogólną tendencje do odrzucania teorii wprost nieobalalnych. Nie opisuje natomiast adekwatnie rozwoju teorii naukowych w czasie.

Teoria identyczności typów

Porównanie klasycznej teorii identyczności i monizmu anomalnego. Wedle teorii identyczności, każde wystąpienie egzemplarza stanu mentalnego przynależnego do jednego typu odpowiada fizycznemu egzemplarzowi przynależnemu do jednego typu fizycznego. Wedle monizmu anomalnego, odpowiedniość pomiędzy egzemplarzami może wykroczyć poza odpowiedniość typów. Otrzymujemy wtedy identyczność egzemplarzy.

Teoria identyczności typów (określa się ją także terminami: fizykalizm typiczny, redukcjonizm materialistyczny, teoria identyczności umysłu-ciała) stanowi bezpośrednią reakcję na fiasko programu behawioryzmu. Została opracowana przez Johna Smarta^[25] i Ullina Place'a^[58]. Filozofowie ci zakładali, że jeśli stany mentalne są czymś materialnym, ale jednocześnie nie behawioralnym, to stany mentalne są najprawdopodobniej identyczne z wewnętrznymi stanami mózgu. Uproszczając sprawę: stan mentalny A nie jest niczym innym jak stanem mózgu B. Stan mentalny "ochota na filiżankę kawy" byłby więc niczym ponad "odpaleniem pewnych neuronów w pewnych regionach mózgu"^[25].

Pomimo wyjściowej wiarogodności teoria identyczności typów napotyka silną przeszkodę w postaci tezy o wielorakiej realizowalności (sformułowanej przez Hilary'ego Putnama^[27]). Niepodobna wątpić w to, że nie tylko ludzie mogą (dla przykładu) odczuwać ból. Odczuwa go także wiele gatunków zwierząt. Jednakże wydaje się wysoce nieprawdopodobnym, że wszystkie te zróżnicowane organizmy doświadczające bólu, znajdują się w tym samym stanie mózgowym. A jeśli to prawda, to ból nie może być identyczny ze specyficznym stanem mózgowym. Dany stan mentalny może być więc realizowany wielorako - np. przez mózg człowieka i mózg oposa. Wniosek: teoria identyczności typów nie jest umocowana empirycznie^[27].

Z drugiej strony, nie oznacza to, że powinniśmy odrzucić wszelkie teorie identyczności. Wedle teoryj identyczności egzemplarzy to, że pewny stan mózgowy jest połączony z wyłącznie jednym stanem mentalnym osoby, nie musi oznaczać, że pomiędzy typami stanów mentalnych i typami stanów mózgowych zachodzi absolutna korelacja. Rozróżnienie typów i egzemplarzy może zostać przedstawione przez prosty przykład: słowo "niebieski" składa się z sześciu typów liter (n,i,e,b,s,k), ale z dziewięciu egzemplarzy (jednego 'n', trzech 'i', dwóch 'e', jednego 'b', jednego 's', jednego 'k'). Sednem teorii identyczności egzemplarzy jest to, że tylko poszczególne egzemplarze stanów mentalnych są identyczne z poszczególnymi wystąpieniami egzemplarzy zdarzeń fizycznych^[59]. [przyp. tłum. nie ma identyczności typów, ale każdy stan mentalny jest fizyczny] Monizm anomalny (patrz niżej) i większość innych fizykalizmów nieredukcjonistycznych stanowią odmianę teorii identyczności egzemplarzy.

Filozofia umysłu i nauka

Człowiek jest istotą cielesną, a więc mieści się w obszarze badań nauk przyrodniczych. Ze względu na ścisłe powiązanie procesów mentalnych z procesami cielesnymi, wyjaśnienia dostarczane przez nauki przyrodnicze odgrywają ważną rolę w filozofii umysłu. Istnieje wiele dziedzin naukowych zajmujących się badaniem procesów związanych ze stanami mentalnymi. Badania takie przeprowadza się między innymi na gruncie biologii, informatyki, kognitywistyki, cybernetyki, lingwistyki, medycyny, farmakologii i psychologii.

Neurobiologia

Od lat osiemdziesiątych zaawansowane procedury neuroobrazowania, takie jak fMRI (powyżej), dostarczają wiedzę na temat działania ludzkiego mózgu i tym samym rozjaśniają starożytne problemy filozoficzne.

Biologia, jak każda współczesna nauka przyrodnicza, opiera się na założeniach naturalizmu (ściślej: naturalizmu metodologicznego). Przedmiotem badań w biologii są przede wszystkim procesy fizyczne, które uważa się za leżące u podstaw aktywności mentalnej i zachowania organizmu. Podstawowe założenie biologii w odniesieniu do świadomości można streścić w zdaniu: "nie może zachodzić jakakolwiek zmiana stanów mentalnych, bez jednoczesnej zmiany stanów mózgu". Jak dotąd nikt nie obalił tej tezy na gruncie obserwacyjnym.

W ramach neurobiologii mieści się wiele subdyscyplin, które zajmują się badaniem związków między tym co fizyczne i tym co mentalne:

• neurofizjologia bada relacje pomiędzy (fizycznymi) procesami neuronalnymi związanymi z odbiorem bodźców zmysłowych a (subiektywnymi) doświadczeniami zmysłowymi;
• neuronauki poznawcze badają współzależności pomiędzy procesami poznawczymi (np. pamięć, uczenie się, uwaga) a neuronalnymi;
• neuropsychologia opisuje zależności pomiędzy funkcjonowaniem układu nerwowego - w tym również zaburzeniami - a szeroko rozumianymi zjawiskami psychicznymi (emocje, pamięć, osobowość) ; PRZYPIS DO PODRĘCZNIKA NIEUROPSYCHOLOGII TUTAJ MA BYĆ
• psychologia (neurobiologia?) ewolucyjna bada pochodzenie i rozwój ludzkiego układu nerwowego oraz ontogenetyczny i filogenetyczny rozwój zjawisk mentalnych, poczynając od ich najprymitywniejszych stadiów.

Wszystkie te dziedziny wiedzy nakładają swoiste ograniczenia na filozoficzne teorie umysłu. Przykładowo, biologia ewolucyjna opisuje stopniowy rozwój złożoności układów nerwowych w czasie ewolucyjnym - wszelka teoria umysłu musi więc dać się pogodzić z wyłanianiem się zjawisk mentalnych "metodą drobnych kroczków".

Przy identyfikowaniu procesów neuronalnych, które odpowiadają funkcjom mentalnym, szczególnie skuteczne okazują się być zaawansowane procedury neuroobrazowania - funkcjonalny rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa, optogenetyka i in..

Badania nad sztuczną inteligencją

Informatyka zajmuje się zautomatyzowanym przetwarzaniem informacji. Już od czasu pojawienia się pierwszych komputerów programiści tworzyli programy, które pozwalały komputerom na wykonywanie zadań, do których organizmy biologiczne wydają się potrzebować umysłu. Prostym przykładem jest mnożenie. Niepodobna pomyśleć, że komputery używają do tego umysłu. Czy możliwe jest jednak, że pewnego dnia komputery będą posiadały coś, co zwiemy umysłem? Pytanie to wysunęło się na pierwszy plan wielu debat filozoficznych pod wpływem badań prowadzonych na polu sztucznej inteligencji (SI).

W ramach badań nad sztuczną inteligencją często rozróżnia się dwa programy badawcze, które John Searle określa jako słabą SI i silną SI. Zdaniem Searle'a wyłącznym celem słabej SI jest symulacja stanów mentalnych. Celem programu "silnego" jest stworzenie komputera obdarzonego świadomością podobną do ludzkiej. Początki naukowego programu badawczego silnej SI możemy odnaleźć w pracach Alana Turinga. Próbując odpowiedzieć na pytanie, czy komputery mogą myśleć, sformułował swój słynny test Turinga. Turing twierdził, że można orzec, że dany komputer myśli, jeśli sędzia komunikujący się z nim oraz z człowiekiem (poprzez jakiś system, np. dalekopis, telegraf bez drutu, promienie katodowe, ye olde method _ ŻEBY BYŁO ŻE SĘDZIA WIDZI TYLKO LITERKI NA EKRANIE) nie jest w stanie stwierdzić, który z rozmówców jest maszyną. Turing postrzegał więc inteligencję maszyny przez pryzmat behawiorystycznego modelu umysłu (inteligencja = inteligentne zachowanie). Test Turinga doczekał się wielu krytycznych analiz <POKÓJ> [PROSZĘ SPRAWDZIĆ< CZY BY NIE BYŁO LEPIEJ NAPISAĆ TU O FUNKCJONALIZMIE]. Najprawdopodobniej najsłynniejszą z nich jest argument chińskiego pokoju Searle'a

Pytanie dotyczące możliwyości istnienia qualiów komputerów lub robotów wciąż pozostaje otwarte. Niektórzy informatycy wciąż uważają, że badania nad SI mogą być pomocne przy rozwiązywaniu problemu umysł-ciało. Sugerują oni, że bazując na współzależnościach pomiędzy komputerowym software'em i hardware'em, uda się sformułować teorie, które pomogą nam w zrozumieniu wzajemnych relacji pomiędzy umysłem i ciałem.

Psychologia

Przedmiotem badań psychologii są różnorakie zjawiska psychiczne. Nauka ta korzysta zazwyczaj z metod empirycznych do badania m.in. emocji, osobowości, pamięci INNE PRZYKŁAD?itd, opisując wzajemne związki między zjawiskami psychicznymi oraz ich relacje z bodźcami zmysłowymi i reakcjami ludzkimi NIE PODOBA MI SIĘ TO..

Przykład takich badań stanowi psychologia percepcji. Naukowcy pracujący na jej polu sformułowali ogólne zasady percepcji form (tj. rozpoznawania i odróżniania obiektów). Przykładowa zasada psychologii form głosi, że obiekty poruszające się w tym samym kierunku rozpoznawane zostają jako powiązane ze sobą. Zasada ta opisuje relację między bodźcami wzrokowymi a spostrzeżeniami. Jednakże nie mówi przy tym nic o samych stanach spostrzeżeniowych. Zasady sformułowane przez psychologię są zgodne ze wszystkimi dotychczas opisanymi próbami rozwiązania problemu umysł-ciało.

Kognitywistyka

Kognitywistyka to interdyscyplinarna dziedzina wiedzy, badająca m.in. inteligencję i zachowania, reprezentacje i przetwarzanie informacji, percepcję, język, pamięć, rozumowanie i emocje. W ramach tej dyscypliny rozważa się zarówno sam układ nerwowy – ludzki lub zwierzęcy - jak i również modele zjawisk psychicznych dostarczane przez badaczy SI. Kognitywistyka korzysta z wyników wielu dyscyplin badawczych, w tym: psychologii, badań sztucznej inteligencji, filozofii, neuronauk, lingwistyki, antropologii, socjologii, pedagogiki. Analizy przeprowadzane na gruncie kognitywistyki są wielopoziomowe: od uczenia się i procesów przewodzenia sygnału w skali poszczególnych neuronów, po procesy wysokiego poziomu: planowania, decyzji itp.; od poziomu obwodu neuronalnego po modułową organizację mózgu. Mark Rowlands twierdzi, że poznanie jest sprawcze, ucieleśnione, osadzone, emocjonalne i (potencjalnie) rozszerzone. Krytykuje klasyczne podejście do poznania, które umiejscawia je pomiędzy percepcją a działaniem/zachowaniem, uznając ten podział za sztuczny (takie podejście określa żartobliwie sandwichem/"klasyczną kanapką", w której poznanie jest wciśnięte (jak wędlinka pomiędzy dwie kromki chleba) pomiędzy percepcję a działanie). W zamian proponuje podejście, w którym poznanie jest rozumiane jako wytwór ściśle ze sobą powiązanych interakcji, które nie mogą zostać od siebie oddzielone, tak jak to się dzieje w podejściu klasycznym

______________________________________________________________________________________________________________________________

Filozofia umysłu - dziedzina filozofii zajmująca się badaniami umysłu, zjawisk mentalnych, funkcji mentalnych, własności mentalnych, świadomości oraz ich relacji wobec ciała, a zwłaszcza względem mózgu. Problem umysł-ciało jest powszechnie uważany za kluczowy w filozofii umysłu, jednakże należy pamiętać, że na jej gruncie rozważa się także własności umysłu, które nie dotyczą relacji umysł-ciało. Przykładem tego są pytania o własności konkretnych zjawisk mentalnych, np. pamięci, doświadczenia wzrokowego, uczenia się, myślenia matematycznego. <PODAĆ PRZYPISY>

Frenologiczna mapa mózgu –frenologia była jedną z pierwszych prób powiązania funkcji mentalnych z konkretnymi częściami mózgu. Współcześnie uważana jest za pseudonaukę.

Dwoma podstawowymi kierunkami filozoficznymi, które próbują rozwiązać problem umysł-ciało, są dualizm i monizm. Początki dualizmu można odnaleźć już w rozważaniach Platona, na gruncie filozofii indyjskiej w szkołach Sankhji i Jogi. Słynnym dualistą był Kartezjusz. Dualiści substancjalni twierdzą, że istniejącą dwie niezależne substancje: umysł i "ciało". Dualiści własności uważają natomiast, że umysł nie jest oddzielną substancją, lecz stanowi grupę niezależnych własności, które wyłoniły się z mózgu i nie mogą zostać do niego zredukowane.

Moniści twierdzą, że umysł i ciało nie są ontycznie różniącymi się bytami (niezależnymi substancjami). Pogląd ten w filozofii Zachodu pojawił się po raz pierwszy w V wieku p.n.e. w myśli Parmenidesa i został rozpowszechniony przez XVII-wiecznego racjonalistę - Barucha Spinozę. Fizykaliści twierdzą, że istnieją jedynie obiekty postulowane przez teorie fizyczne i w miarę ich rozwoju procesy mentalne zostaną ostatecznie wytłumaczone w kategoriach tych teorii. Fizykaliści zajmują różne stanowiska wobec możliwości zredukowania własności mentalnych do własności fizykalnych (wielu z nich przyjmuje dające się pogodzić z fizykalizmem formy dualizmu własności), zaś sam status ontologiczny takich własności mentalnych pozostaje czasem nieokreślony. Idealiści utrzymują, że w najpełniejszym sensie istnieje tylko umysł, a świat zewnętrzny posiada pewne cechy umysłu lub stanowi wytwór umysłu o niejasnym statusie ontologicznym. Moniści neutralni tacy jak Ernst Mach i William James utrzymywali, że o zdarzeniach w świecie możemy myśleć w kategoriach umysłowych albo fizycznych w zależności od tego, w jakich relacjach występują. Z kolei moniści dwuaspektowi (np. Spinoza) twierdzą, że istnieje jakaś inna, neutralna substancja, a umysł i ciało stanowią własności tej nieznanej substancji.

Większość współczesnych filozofów umysłu przyjmuje redukcyjne albo nieredukcyjne stanowisko fizykalne, utrzymując na różne sposoby, że umysł nie jest czymś, co mogłoby być oddzielone od ciała. Takie podejście stało się szczególnie wpływowe na gruncie nauk przyrodniczych, przede wszystkim w dziedzinie socjobiologii, psychologii ewolucyjnej oraz w różnorakich neuronaukach. Redukcjoniści fizykalni zakładają, że wszystkie stany i własności mentalne zostaną ostatecznie wyjaśnione poprzez naukowe badania stanów i procesów fizjologicznych. Fizykaliści nieredukcyjni utrzymują, że chociaż umysł nie jest samoistną substancją, to własności mentalne superweniują na własnościach fizycznych, lub też, że terminy stosowane w opisach pierwszoosobowych są niezastępowalne i nie mogą zostać zredukowane do języka i wyjaśnień niższego poziomu dostarczanych przez fizykę. Postępujący rozwój neuronauki pomógł w rozjaśnieniu niektórych z tych problemów, jednak są one jeszcze dalekie od rozwiązania. Współcześni filozofowie umysłu wciąż podejmują próby wytłumaczenia jakości subiektywnych oraz intencjonalności stanów mentalnych w kategoriach naturalistycznych.