Wikipedysta:Andrzej Gandecki/brudnopis/William Carey

Wczesne lata

William Carey był synem Edmunda i Elizabeth Carey, tkaczy z wioski Paulerspury w hrabstwie Northamptonshire. Jego rodzina należała do kościoła anglikańskiego. W dzieciństwie interesował się bardzo naukami przyrodniczymi, a zwłaszcza botaniką. Posiadał zdolność szybkiego uczenia się języków. Sam nauczył się łaciny.

Gdy miał czternaście lat, na polecenie ojca, został czeladnikiem w zakładzie szewskim w pobliskim Hackleton. Jego mistrz, Clarke Nichols, także wyznawał anglikanizm, ale inny czeladnik, John Warr, był dysydentem. Pod jego wpływem Carey ostatecznie wystąpił z kościoła anglikańskiego i przyłączył się do innych dysydentów, zakładając niewielki zbór kościoła kongregacjonalnego w Hackleton. W tym okresie nauczył się języka greckiego.

W roku 1779, po śmierci Nicholsa, Carey podjął pracę u innego szewca, Thomasa Olda. W roku 1781 ożenił się z Dorothy Plackett. Mieli sześcioro dzieci, czterech synów i dwie córki, które obie umarły w niemowlęctwie. W wieku pięciu lat umarł także ich syn Piotr. Po śmierci Olda Carey przejął jego warsztat. W tym czasie nauczył się hebrajskiego, włoskiego, holenderskiego i francuskiego.

Powstanie Baptystycznego Towarzystwa Misyjnego

Carey zaangażował się w działalność lokalnego stowarzyszenia Ścisłych Baptystów , gdzie poznał Johna Rylanda, Johna Sutcliffa i Andrew Fullera, którzy zostali jego bliskimi przyjaciółmi. Zaproszony przez nich, w co drugą niedzielę głosił kazania w pobliskim Barton. W dniu piątego października 1783 roku został ochrzczony przez Rylanda i przyłączył się do baptystów.

W roku 1785 Carey został dyrektorem szkoły w Moulton oraz pastorem lokalnego zboru baptystów. W tym czasie przeczytał Account of the Life of the Late Rev. David Brainerd Jonathana Edwardsa oraz dzienniki odkrywcy Jamesa Cooka, co wzbudziło w nim przekonanie o konieczności głoszenia chrześcijańskiej ewangelii na całym świecie. Jego przyjaciel Andrew Fuller już w roku 1781 napisał wpływowy artykuł "The Gospel Worthy of All Acceptation" ("Ewangelia godna wszelkiej akceptacji"), w którym polemizował z hyperkalwinistycznym przekonaniem, powszechnym w ówczesnych zborach baptystycznych, że nie wszyscy ludzie muszą wierzyć w ewangelię. Na spotkaniu pastorów w 1786 Carey spytał, czy zaangażowanie w głoszenie ewangelii całemu światu jest obowiązkiem wszystkich chrześcijan. J. R. Ryland, ojciec Johna Rylanda, miał udzielić często cytowanej odpowiedzi: "Usiądź, młody człowieku. Jeżeli Bogu spodoba się nawrócić pogan, zrobi to bez twojej i mojej pomocy".

W roku 1789 Carey został pastorem zboru baptystów w Leicester. Trzy lata później, w roku 1792, opublikował swój przełomowy manifest misyjny: An Enquiry into the Obligations of Christians to use Means for the Conversion of the Heathens ("Badanie obowiązków chrześcijan do korzystania ze środków dla nawracania pogan"). Składał się on z pięciu części. Pierwsza stanowiła teologiczne uzasadnienie działalności misyjnej, oparte na twierdzeniu, że nakaz Jezusa Chrystusa, by czynić uczniami wszystkie narody (Mt 28:18-20) w dalszym ciągu obowiązuje chrześcijan. Druga przedstawiała skrótowo historię działaności misyjnej, poczynając od pierwotnego kościoła do Davida Brainerda i Johna Wesleya. W trzeciej zamieścił liczącą dwadzieścia sześć stron tabelę podającą dane dotyczące obszaru, ludności i religii wszystkich krajów świata. W części czwartej odpowiadał na zarzuty przeciwne wysyłaniu misjonarzy, jak trudności w nauce języka i zagrożenie życia. W piątej wezwał denominację baptystów do utworzenia towarzystwa misyjnego i opisał sposoby zapewnienia mu wsparcia.

Carey wielokrotnie wygłaszał swoje kazanie oparte na tekście z Księgi Izajasza 54:2-3, z którego pochodzą jego często cytowane słowa: "Oczekuj wielkich rzeczy od Boga; podejmuj wielkie rzeczy dla Boga". Ostatecznie pokonał opór wobec działalności misyjnej i w roku 1972 powstało Particular Baptist Society for Propagating the Gospel among the Heathen (przemianowane później na Baptystyczne Towarzystwo Misyjne). Wśród założycieli byli Carey, Andrew Fuller, John Ryland i John Sutcliff. Początkowa działalność koncentrowała się na zbieraniu funduszy i wyborze miejsca przyszłej działalności. W tym samym czasie w Anglii przebywał pracujący w Kalkucie misjonarz dr John Thomas, zbierając fundusze dla swojej misji. Postanowiono, że Particular Baptist Society udzieli mu swojego wsparcia oraz że Carey uda się wraz z nim do Indii.

Początki misji w Indiach

Carey, jego najstarszy syn Felix oraz Thomas z żoną i córką wyruszyli statkiem z Londynu w kwietniu 1793. Gdy dopłynęli do wyspy Wight, pod naciskiem Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej kapitan odmówił im dalszej podróży. Po dwóch miesiącach Thomas znalazł duński statek, który zgodził się wziąć ich na pokład. Do Kalkuty dotarli w listopadzie.

Podczas pierwszego roku w Kalkucie misjonarze poszukiwali sposobów zdobycia utrzymania oraz miejsca na założenie misji. Zaczęli także uczyć się lokalnego języka bengalskiego. Przyjaciel Thomasa był właścicielem dwóch fabryk barwnika indygo i potrzebował menedżerów, więc Carey przeprowadził się ze swoją rodziną do Mudnabatty. W ciągu sześciu lat, w których zarządzał fabryką indygo, dokonał tłumaczenia Nowego Testamentu na język bengalski i zaczął formułować zasady, na których miała być oparta jego społeczność misyjna: życie wspólnotowe, samodzielność finansową i przygotowanie lokalnych pastorów. W tym okresie zmarł na dyzenterię jego syn Piotr, co spowodowało załamanie nerwowe Dorothy Carey, z którego nigdy już się nie podniosła.

W międzyczasie towarzystwo misyjne zaczęło przysyłać kolejnych misjonarzy do Indii. Pierwszym był John Fountain, który przybył do Mudnabatty i zaczął uczyć w szkole. Po nim przybyli William Ward, drukarz; Joshua Marshman, nauczyciel; David Brunsdon, jeden z uczniów Marshmana oraz William Grant, który zmarł po trzech tygodniach. Ponieważ Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska dalej nie akceptowała misjonarzy, osiedlili się w Duńskiej kolonii w Serampore. Carey dołączył do nich dziesiątego stycznia 1800 roku.

Późniejsze lata misji

Po osiedleniu się w Serampore misja nabyła budynek, w którym mogły zamieszkać wszystkie rodziny i w którym mieściła się także szkoła, będąca ich głównym źródłem utrzymania. Ward uruchomił drukarnię, mając do dyspozycji używaną maszynę drukarską zakupioną przez Careya, i zaczął drukować Biblię w języku bengalskim. W sierpniu 1980 roku na dyzynterię zmarł Fountain. Pierwszą osobą nawróconą z u, pod koniec tego roku, był Kryszna Pal. Misjonarzom udało się pozyskać życzliwość lokalnych władz duńskich oraz Richarda Wellesley'a, ówczesnego gubernatora generalnego Indii.

Nawrócenia wyznawców hinduizmu na chrześcijaństwo postawiły misjonarzy przed pytaniem o to, czy nowi wierzący mogą pozostawać członkami swojej kasty. W roku 1802 córka Kryszny Pala, z warny śudra, zawarła małżeństwo z braminem. Ich ślub był publiczną demonstracją odrzucenia przez kosciół rozróżnień kastowych.

W roku 1801 zmarli Brunsdon i Thomas. W tym samym roku generalny gubernator założył Fort William, uczelnię mającą kształcić służbę cywilną. Zaoferował w niej Carey'owi stanowisko profesora języka bengalskiego. Współpracownikami Carey'a w Fort William byli pandici, z którymi mógł konsultować swój przekład Nowego Testamentu na bengalski. Napisał także gramatykę bengalskiego oraz sanskrytu i rozpoczął tłumaczenie Biblii na sanskryt. Po konsultacjach z panditami i ustaleniu, że praktyki składania na ofiarę niemowląt oraz sati nie mają podstawy w świętych pismach hinduizmu, przekonał generalnego gubernatora do wprowadzenia ich zakazu.

Dorothy Carey zmarła w roku 1807. Z powodu swojego załamania nerwowego nie była użytecznym członkiem misji, a nawet stanowiła przeszkodę w jej pracy. Rok później Carey ożenił się powtórnie, z Dunką Charlotte Rhumohr, członkinią jego kościoła. Ich małżeństwo trwało trzynaście lat, aż do jej śmierci.

Drukarnia misyjna wydawała przekłady Biblii na język bengalski, sanskryt i inne języki i dialekty. Wiele z nich nie posiadało dotychczas żadnych materiałów drukowanych. William Ward ręcznie tworzył dla nich czcionki. Carey zaczął także tłumaczyć literaturę i pisma hinduizmu z sanskrytu na angielski, aby umożliwić dostęp do nich swoim rodakom. W marcu 1812 roku w drukarni wybuchł pożar, który spowodował straty o wartości 10.000 funtów. Spaleniu uległo między innymi wiele rękopisów, w tym duża część dokonanych przez Carey'a przekładów literatury sanskryckiej oraz wielojęzykowy słownik sanskrytu i języków pokrewnych. Ocalała maszyna drukarska i czcionki, dzięki czemu po sześciu miesiącach można było kontynuować druk. W okresie życia Carey'a misja wydrukowała w całości lub w częściach Biblię w czterdziestu czterech językach i dialektach.

W roku 1812 Adoniram Judson, misjonarz z kościoła kongregacjonalnego ze Stanów Zjednoczonych, był w drodze do Indii i przygotowując się do spotkania z Carey'em studiował teksty Biblii dotyczące chrztu, co doprowadziło go do przyjęcia baptyzmu. Carey nalegał na baptystów amerykańskich, by podjęli się utrzymania misji Judsona, w wyniku czego w roku 1814 powstało pierwsze towarzystwo misyjne amerykańskich baptystów, General Missionary Convention of the Baptist Denomination in the United States of America for Foreign Missions, później znane pod nazwą Triennial Convention.

W roku 1818 misja założyła Serampore College w celu kształcenia pastorów dla wzrastającego kościoła oraz stworzenia możliwości kształcenia ogólnego dostępnego dla wszystkich, niezależnie od kasty czy kraju pochodzenia. W roku 1827 król Danii nadał uczelni uprawnienia uniwersyteckie. Była to pierwsza tego typu uczelnia w Azji.

W roku 1821 zmarła Charlotte, druga żona Carey'a, a po niej jego najstarszy syn Felix. W roku 1823 ożenił się po raz trzeci, z wdową Grace Hughes.

Internal dissent and resentment was growing within the Missionary Society as its numbers grew, the older missionaries died, and they were replaced by less experienced men. Some new missionaries arrived who were not willing to live in the communal fashion that had developed, one going so far as to demand "a separate house, stable and servants." Unused to the rigorous work ethic of Carey, Ward, and Marshman, the new missionaries thought their seniors - particularly Marshman - to be somewhat dictatorial, assigning them work not to their liking.

Andrew Fuller, who had been secretary of the Society in England, had died in 1815, and his successor, John Dyer, was a bureaucrat who attempted to reorganize the Society along business lines and manage every detail of the Serampore mission from England. Their differences proved to be irreconcilable, and Carey formally severed ties with the missionary society he had founded, leaving the mission property and moving onto the college grounds. He lived a quiet life until his death in 1834, revising his Bengali Bible, preaching, and teaching students. The couch on which he died, on 9 June, 1834, is now housed at Regent's Park College, the Baptist hall of the University of Oxford.