Wielka piątka
Wielka piątka (ang. Big Five) – pięcioczynnikowy model osobowości (w skrócie PMO) autorstwa Paula Costy i Roberta R. McCrae.
Opis modelu
[edytuj | edytuj kod]Model obejmuje czynniki osobowości: neurotyczność, ekstrawersję, otwartość na doświadczenie, ugodowość i sumienność:
- neurotyczność (vs stałość emocjonalna) – odzwierciedlającą przystosowanie emocjonalne versus emocjonalne niezrównoważenie; skłonność do przeżywania negatywnych emocji (strachu, zmieszania, gniewu, poczucia winy) oraz podatność na stres psychologiczny,
- ekstrawersja (vs introwersja) – która odnosi się do jakości i ilości interakcji społecznych oraz poziomu aktywności, energii, a także zdolności do doświadczania pozytywnych emocji,
- otwartość na doświadczenie – wskazującą na tendencję do pozytywnego wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancję na nowość i ciekawość poznawczą,
- ugodowość (vs antagonizm) – opisującą nastawienie do innych ludzi (pozytywne versus negatywne) przejawiające się w altruizmie versus antagonizmie,
- sumienność (vs nieukierunkowanie) – która oddaje stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji jednostki w działaniach zorientowanych na cel.
Zakłada się, że wyróżnione czynniki:
- istnieją realnie (i jako takie mają znaczenie w przystosowaniu jednostki do środowiska, np. sumienność jest jednym z wyznaczników jakości wykonywanej pracy zawodowej oraz osiągnięć akademickich, a także wiąże się z satysfakcją życiową),
- są niezmienne,
- są uniwersalne (tj. niezależne od rasy, płci czy kultury),
- są biologicznie uwarunkowane (charakteryzuje je wysoki stopień odziedziczalności).
Kwestionariusze osobowości
[edytuj | edytuj kod]- NEO-PI-R składa się z trzydziestu skal, z których po sześć przypada na każdy z pięciu czynników, dzięki czemu osobowość może być opisania tak na poziomie czynników pierwszego rzędu (odpowiednik 30 skal), jak i czynników drugiego rzędu, co odpowiada z kolei „wielkiej piątce” czynników oznaczanych skrótowcami utworzonymi od pierwszych liter angielskich nazw czynników: openness (to experience), conscientiousness, extraversion, agreeableness i neuroticism, z czego najpopularniejsze to OCEAN, NEOAC czy CANOE.
Struktura czynnikowa kwestionariusza wygląda zatem następująco:
| neurotyczność | ekstrawersja | otwartość na doświadczenie | ugodowość | sumienność |
|---|---|---|---|---|
| lęk | towarzyskość | wyobraźnia | zaufanie | kompetencje |
| agresywna wrogość | serdeczność | estetyka | prostolinijność | skłonność do porządku |
| depresja | asertywność | uczucia | altruizm | obowiązkowość |
| impulsywność | aktywność | działanie | ustępliwość | dążenie do osiągnięć |
| nadwrażliwość | poszukiwanie doznań | idee | skromność | samodyscyplina |
| nieśmiałość | emocjonalność pozytywna | wartości | skłonność do rozczulania się | rozwaga |
Kwestionariusz NEO-PI-R, choć precyzyjny, jest niezwykle czasochłonny (składa się bowiem z 240 pozycji), toteż w 1989 roku autorzy opracowali jego skróconą wersję, tj.
- NEO-FFI (NEO-Five Factor Inventory) składającą się z 60 pozycji (tj. po 12 pozycji na skalę).
- Kwestionariusz PERSO.IN® składa się z 150 pozycji. Wyniki prezentowane są w pięciu obszarach. Są to: people – ugodowość, experiences – otwartość na doświadczenia, responsibilities – sumienność, stimulators – ekstrawersja oraz obstacles – neurotyczność. Poza skalami głównymi składa się z 30 składowych, które pozwalają na bardziej szczegółowy opis osobowości. Wypełnienie kwestionariusza zajmuje około 20 minut, odbywa się online i jest płatne.
- Master™ – EASI to test typologiczny oparty na czterech czynnikach z Pięcioczynnikowego Modelu Osobowości – Wielkiej Piątki, które podzielone są na dwie osie orientacyjne: osoba vs. zadanie; kontrola vs. uczestnictwo. EASI bada zachowania i motywacje, klasyfikuje ludzi na cztery podstawowe typy na podstawie wyników testów: Entuzjasta, Analityk, Wspierający, Realizator. Test EASI posiada wysoką Trafność i Rzetelność w skali Alfa Cronbacha.
Zróżnicowanie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Liczne badania wskazują na istnienie statystycznie mierzalnego geograficznego zróżnicowania wielkiej piątki czynników osobowości[1][2][3][4][5]. Poniższa tabela podsumowuje wyniki badań przeprowadzonych w oparciu o kwestionariusz do diagnozy cech osobowości NEO-PI-R w wybranych krajach[6].
| Kraj (kultura) | Neurotyczność | Ekstrawersja | Otwartość | Ugodowość | Sumienność |
|---|---|---|---|---|---|
| Polska | 58,0 | 47,2 | 46,5 | 45,3 | 46,8 |
| Argentyna | 56,2 | 52,6 | 52,3 | 42,4 | 42,0 |
| Australia | 40,2 | 58,1 | 50,5 | 54,1 | 49,7 |
| Belgia | 48,9 | 48,4 | 52,4 | 49,9 | 55,4 |
| Brazylia | 47,5 | 56,7 | 55,1 | 53,0 | 48,2 |
| Burkina Faso | 38,6 | 54,2 | 51,6 | 59,9 | 58,6 |
| Kanada | 41,1 | 52,2 | 55,1 | 58,6 | 52,7 |
| Chile | 56,9 | 43,2 | 42,6 | 48,9 | 38,4 |
| Chiny | 43,1 | 41,6 | 43,5 | 51,1 | 51,0 |
| Chorwacja | 55,1 | 47,5 | 43,9 | 47,5 | 40,8 |
| Czechy | 54,6 | 44,3 | 46,2 | 45,2 | 49,2 |
| Dania | 46,5 | 46,6 | 46,2 | 47,6 | 55,5 |
| Estonia | 51,0 | 38,1 | 43,3 | 45,3 | 55,9 |
| Francja | 54,6 | 46,9 | 51,5 | 46,9 | 50,0 |
| Niemcy | 50,9 | 44,7 | 43,7 | 45,8 | 59,5 |
| Węgry | 57,3 | 42,0 | 46,4 | 46,0 | 45,9 |
| Indie | 43,6 | 55,5 | 59,5 | 59,3 | 55,1 |
| Indonezja | 60,6 | 41,3 | 44,1 | 52,6 | 34,3 |
| Włochy | 51,3 | 55,2 | 54,4 | 50,8 | 44,0 |
| Japonia | 57,5 | 39,5 | 40,8 | 53,5 | 53,7 |
| Portugalia | 49,6 | 52,6 | 47,1 | 55,5 | 46,2 |
| Rosja | 45,2 | 56,6 | 61,6 | 56,5 | 45,9 |
| Słowacja | 54,9 | 47,3 | 45,6 | 55,6 | 48,2 |
| Słowenia | 54,7 | 41,4 | 44,2 | 46,9 | 55,6 |
| Korea Południowa | 49,4 | 49,2 | 49,2 | 55,7 | 51,6 |
| Hiszpania | 45,5 | 57,8 | 50,8 | 50,2 | 41,9 |
| Szwecja | 44,7 | 43,7 | 47,2 | 54,0 | 41,9 |
| Turcja | 58,2 | 45,9 | 42,3 | 50,6 | 41,6 |
| USA | 51,6 | 52,9 | 51,0 | 42,5 | 48,6 |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Peter J. Rentfrow, Markus Jokela, Michael E. Lamb, Regional Personality Differences in Great Britain, „PLoS ONE”, 10 (3), 2015, DOI: 10.1371/journal.pone.0122245, ISSN 1932-6203, PMID: 25803819, PMCID: PMC4372610 [dostęp 2017-04-16].
- ↑ Antonio Terracciano, Robert R. McCrae, Cross-Cultural Studies of Personality Traits and their Relevance to Psychiatry, „Epidemiologia e psichiatria sociale”, 15 (3), 2006, s. 176–184, ISSN 1121-189X, PMID: 17128620, PMCID: PMC2756039 [dostęp 2017-04-16].
- ↑ Entrepreneurship of All Kinds: Mapping the Entrepreneurial Spirit [online], entrepreneurship.babson.edu [dostęp 2017-04-16] (ang.).
- ↑ Stephanie Simon, The United States of Mind, „Wall Street Journal”, 24 września 2008, ISSN 0099-9660 [dostęp 2017-04-16].
- ↑ Regional Differences in Personality: Surprising Findings [online], Psychology Today [dostęp 2017-04-16] (ang.).
- ↑ A. Terracciano i inni, National Character Does Not Reflect Mean Personality Trait Levels in 49 Cultures, „Science”, 310 (5745), 2005, s. 96–100, DOI: 10.1126/science.1117199, ISSN 0036-8075, PMID: 16210536, PMCID: PMC2775052 [dostęp 2017-04-16].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- A. Anastasi, S. Urbina: Testy psychologiczne. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, 1999.
- Klasyczne i współczesne koncepcje osobowości. Czynnikowe ujęcie osobowości (osobowość w świetle różnic indywidualnych). A. Beauval, A. Gałdowa (red.). Kraków: Wyd. UJ, s. 235–255.
- J. Strelau: Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom 2: Psychologia ogólna. Osobowość jako zespół cech. Gdańsk: GWP, 2000, s. 525–560.
- B.Zawadzki, J. Strelau, P. Szczepaniak, M. Śliwińska: Inwentarz osobowości NEO-FFI Costy i McCrae. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP, 1998.