Widlicz alpejski

Widlicz alpejski
	; Widlicz alpejski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	telomowe
Gromada	naczyniowe
Klasa	widłaki
Rząd	widłakowce
Rodzina	widłakowate
Rodzaj	widlicz
Gatunek	widlicz alpejski
	Nazwa systematyczna
	Diphasiastrum alpinum, Diphasium alpinum ; (L.) Holub
Synonimy
	Diphasium alpinum (L.) Rothm; Lycopodium alpinum L.;
	Diphasium alpinum (L.) Rothm; Lycopodium alpinum L.;

Widlicz alpejski, widłak alpejski (Diphasiastrum alpinum (Pursh) Holub) – gatunek byliny należący do rodziny widłakowatych.

Występuje w środkowej i północnej Europie, w północnej i zachodniej części Ameryki Północnej, w północno-zachodniej Azji i niektórych innych rejonach Azji. W Polsce widłak alpejski spotykany jest rzadko i jedynie w górach ponad reglem dolnym na halach, wśród skał oraz na torfowiskach.

Morfologia

Pokrój: Roślina wieloletnia, chamefit zielny, niebieskawozielona, zimozielona z naziemnymi czołgającymi się głównymi pędami. Rozmnaża się głównie wegetatywnie przez kłącza pełzające pod ziemią. Przedrośla żyją w symbiozie z odpowiednim gatunkiem grzyba warunkującym jego rozwój.
Pęd: Główny pęd płożący się na ziemi, lub płytko pod ziemią, o długości do 60 cm. Wyrastają z niego gałązki boczne wyprostowane lub wzniesione do góry, wielokrotnie widełkowato rozwidlone, silnie spłaszczone, wysokie od 5 do 15 cm. Gałązki zarodnionośne okrągliste, ulistnione skrętolegle, gałązki płonne czterokanciaste, ulistnione naprzeciwlegle. Pęd z liśćmi przypomina warkocz. Pędy z kłosami zarodnionośnymi przewyższają pędy płonne.
Liście: Liście niebieskozielone, grube, łuskowate, ułożone skrętolegle w czterech podłużnych rzędach, luźno przylegające, zaostrzone, drobne, boczne zrośnięte z gałązkami do połowy swojej długości całobrzegie, jednakowej wielkości. Liście zarodnikonośne grube przylegające do siebie. Liście zarodnikowe (sporofile) większe od liści płonnych.
Kłos zarodnionośny: Kłosy z liśćmi zarodnionośnymi koloru jasnozielonego, siedzące lub na krótkich szypułkach, do 15 mm długie, pojedyncze, grube, walcowate, osadzone na szczytach pędów bocznych, wyciągnięte w długi, odstający szczyt. Zarodniki dojrzewają od sierpnia do września.
Biotop, wymagania: Gatunek neutralny wobec kontynentalizmu, wymaga stanowisk naświetlonych i umiarkowanie zimnych. Preferuje gleby świeże, ubogie, mineralno próchnicze o odczynie kwaśnym. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku (Ch All.) Nardion (górskie murawy bliźniczkowe), porasta na wysokogórskich murawach, borówczyskach i suchych ubogich łąkach bliźniczkowych.
Roślina trująca: Roślina ma własności trujące. Zawiera toksyczne alkaloidy.

Zagrożenie i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 1946 roku^[3]^[4]. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)^[5].

Zmienność

Roślinę można pomylić z występującym w podobnych siedliskach widliczem Isslera, od którego różni się niewielkimi szczegółami.

Zastosowanie

W przeszłości zarodniki widłaków używano do produkcji zasypki dla niemowląt, zasypki na rany, otaczania pigułek z lekarstwem.
Dawniej zarodniki widłaków ze względu na ich łatwopalność używano do wywoływania efektów specjalnych w teatrach, a także do usuwania sadzy z kominów.
W lecznictwie ludowym był wykorzystywany do zwalczania wszy i innych pasożytów.
Zarodników widłaków używano w odlewnictwie do wysypywania form odlewniczych dzwonów.

Stanowisko widlicza alpejskiego
Pędy
Kłosy zarodnionośne

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin Dz.U. z 2014 r. poz. 1409.
↑ Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 29 sierpnia 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych i z Ministrem Leśnictwa w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384).
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Bibliografia

Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
# Hanna Wójcik: Porosty, mszaki, paprotniki. Inowrocław: Wyd. Oficyna Wydawnicza MULTICO, 2007. ISBN 978-83-7073-552-4.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[ppgI-2] The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229.

[rozp2014-3] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin Dz.U. z 2014 r. poz. 1409.

[rozp1946-4] Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 29 sierpnia 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych i z Ministrem Leśnictwa w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384).

[5] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]