Stylizacja biblijna
Stylizacja biblijna – naśladowanie w ukształtowaniu warstwy językowej wypowiedzi cech i stylu Biblii. Jest to wpływ Biblii na język literatury pięknej.
Zjawisko to polega na:
- Zapożyczaniu biblijnych schematów ideowych (np. Starotestamentowej wizji Boga, mesjanizmu, wizji eschatologicznej), na układaniu opisanych zdarzeń na wzór wydarzeń biblijnych (np. stworzenie świata, historia Kaina i Abla, Dawida i Goliata czy męka Pańska), na przejmowaniu gotowych metafor, alegorii, porównań biblijnych.
- Druga postać stylizacji to przyjmowanie biblijnej formy językowej (np. „Jeruzalem, Jeruzalem, ty zabijasz proroków…”), wyrażeń („onego czasu”) lub zwrotów („nie wiedzieć dnia ani godziny”). O wyraźnej stylizacji biblijnej świadczy właściwe Biblii słownictwo (Arka Przymierza, prorok, Mesjasz, faryzeusz, lewita) lub imiona osobowe.
Popularność Biblii w przekładzie ks. Jakuba Wujka z końca XVI wieku, wydawanej wielokrotnie w wiekach XVII-XIX, spowodowała, że do biblijnego stylu zalicza się również archaizmy („uźrzał”, „Biblije”, „zostawują”, „azali”, „zasię” itd.).
Oba rodzaje biblijnej stylizacji zwykle występują razem. Łączą się z naśladowaniem biblijnego literackiego gatunku: trenu, psalmu, pieśni, przypowieści, przysłowia, tekstu prorockiego.
Pisarze wykorzystują stylizację biblijną, by nadać dziełu powagi i dostojeństwa (Adam Mickiewicz „Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego”, Juliusz Słowacki „Anhelli”). Autor może też parodiować i wyśmiać czyjeś poglądy społeczno-polityczne (Julian Ursyn Niemcewicz wyśmiewa targowiczan w tzw. „Biblii targowickiej”), a także wywołać efekty komiczne poprzez kontrast powagi stylu biblijnego z błahą treścią.
Jednym z przejawów stylizacji jest naśladowanie rytmiki biblijnych wersetów. Podstawą hebrajskiej poezji jest werset, który posiada średniówkę, dzielącą całość na dwa, a czasem trzy, a nawet cztery stylistyczne człony. Każdy werset biblijny, mimo wewnętrznych pauz, stanowi jedną rytmiczną całość. Ponadto cechą charakterystyczną biblijnych wersetów – jak w poezji starożytnego Bliskiego Wschodu – jest paralelizm członów (np. w przekładzie „Psałterza” Czesława Miłosza zastosowano paralelizm synonimiczny, paralelizm antytetyczny i paralelizm syntetyczny).
Średniowieczny „Psałterz puławski” używa biblijnych wersetów, a już w renesansie zarzucono werset na rzecz prozy albo rymowanej horacjańskiej strofy. Dopiero Wespazjan Kochowski w swej „Psalmodii polskiej” odnowił wzorzec wersetu.
Współcześnie Czesław Miłosz wierny jest w przekładach Pisma Świętego biblijnym wersetom, natomiast Roman Brandstaetter nie docenia ich rytmiki i dowolnie rozczłonkowuje tłumaczone frazy.
Odmiennie niż w przekładach ksiąg świętych, w biblijnej stylizacji z reguły naśladuje się rytmikę biblijnych wersetów.