Staurogram
Staurogram (⳨), również krzyż monogramatyczny lub tau-rho – ligatura greckich liter tau (Τ) i rho (Ρ) – 
. Stosowany był wewnątrz greckiego wyrazu stauros (krzyż lub pal) w rękopisach Nowego Testamentu od około 175–250 roku do IV wieku[1]. W późniejszych wiekach zaczął być używany jako chrystogram.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Tau-rho (znak ⳨), podobnie jak i chi rho (znak ⳩), ma przedchrześcijańskie pochodzenie. Można go znaleźć m.in. na monecie Heroda Wielkiego datowanej na 37 rok p.n.e.[2] Znak ten w grece pełnił rolę skrótu „tr.”[1]. Wiąże się to z powszechnym stosowaniem ligatur w świecie rzymskim.
Staurogram stosują następujące rękopisy greckiego Nowego Testamentu: Papirus Bodmer XIV-XV (Łk 23,21 [dwukrotnie]; 23,23; 24,20)[3], Papirus Bodmer II, Chester Beatty I (datowane na lata 175–250)[4] oraz w Dz 2,36[5]. W IV wieku wyszedł z użycia, a słowo stauros zaczęto zapisywać w rękopisach poprzez zaliczany do nomina sacra skrót ΣΤΣ (STS).
Staurogram stosowany był również w koptyjskich rękopisach (np. P. Palau Rib. 182 z V wieku)[6]. Stosuje go kodeks 059, pochodzi on jednak z około 400 roku i ze względu na późne pochodzenie nie odgrywa większej roli w dyskusji nad kształtem krzyża Chrystusa.
Według części uczonych, znak ⳨ stosowany w rękopisach biblinych przez chrześcijan z II–III wieku, mógł być symbolicznym wyobrażeniem Chrystusa na krzyżu[1]. Według innych poglądów, mógł on dopiero wpłynąć na późniejsze wyobrażenia krzyża lub nie miał z nim związku, będąc tylko skrótem dwóch liter.
W późnym antyku i średniowieczu staurogramu zaczęto używać jako jednego z chrystogramów, czyli symboli Chrystusa.
Odkrycie staurogramu podało w wątpliwość zgłoszoną w 1877 roku hipotezę (Ethelbert W. Bullinger[7][8]), akceptowaną też przez niektórych uczonych w XX wieku (William Edwy Vine[9], Erich Dinkler)[a], twierdzącą, że symbol „krzyża” pojawił się dopiero w czasach Konstantyna Wielkiego[10].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Erich Dinkler jeszcze w 1951 roku pisał, że symbol krzyża pojawił się dopiero w czasach Konstantyna Wielkiego i jest to niepodważalny dogmat. Dinkler sądził, że „krzyż” wyewoluował z „chrystogramu”, ligatury liter „chi” oraz „rho”. W 1967 roku Dinkler uznał historyczną wartość staurogramu jako odniesienie do ukrzyżowania Chrystusa.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Biblical Archaeology Society, Staff 03/26/2013.
- ↑ Simcha Jacobovici King Herod a Messiah?, 9 lipca 2013, Simcha Jacobovici TV.
- ↑ Larry W. Hurtado, The Staurogram in Early Christian Manuscripts: The Earliest Visual Reference to the Crucified Jesus?, [w:] New Testament Manuscripts: Their Texts and Their World, ed. Thomas J. Kraus and Tobias Nicklas, Leiden: Brill 2006, s. 213.
- ↑ Hurtado 2006 ↓, s. 151, 154.
- ↑ Comfort i Barrett 2001 ↓, s. 623.
- ↑ Aland i Aland 1995 ↓, s. 202.
- ↑ The Cross and the Crucifixion. W: E.W. Bullinger: Appendixes to The Companion Bible.
- ↑ E.W. Bullinger: A Critical Lexicon and Concordance to The English and Greek New Testament. Wyd. 4. London: 1895, s. 818–819. s. 194.
- ↑ W.E. Vine: Expository Dictionary of New Testament Works. Harper Collins, 1947. ISBN 0-551-00282-4.
- ↑ Hurtado 2006 ↓, s. 153.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- K. Aland, B. Aland: The Text of the New Testament: An Introduction to the Critical Editions and to the Theory and Practice of Modern Textual Criticism. przeł. Erroll F. Rhodes. Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 1995, s. 202. ISBN 978-0-8028-4098-1. (ang.).
- Philip W. Comfort, David P. Barrett: The Text of the Earliest New Testament Greek Manuscripts. Wheaton, Illinois: Tyndale House Publishers Incorporated, 2001. ISBN 978-0-8423-5265-9.
- Larry W. Hurtado: The Earliest Christian Artifacts: Manuscripts and Christian Origins. Cambridge: William B. Eerdmans Publishing Company, 2006, s. 135–154. ISBN 978-0-8028-2895-8.
- Larry W. Hurtado: The Codex, the Nomina Sacra and the Staurogram. W: Stephen G. Wilson, Michel Desjardins: Text and artifact in the religions of Mediterranean antiquity. Wilfrid Laurier University Press, s. 279–282. ISBN 0-88920-356-3.