Stalker (film 1979)

Stalker
Сталкер
Gatunek	dramat obyczajowy; sci-fi
Data premiery	1979; 1981 (Polska)
Kraj produkcji	ZSRR
Język	rosyjski
Czas trwania	163 min
Reżyseria	Andriej Tarkowski
Scenariusz	Andriej Tarkowski,; Arkadij i Boris Strugaccy
Główne role	Aleksandr Kajdanowski; Anatolij Sołonicyn; Nikołaj Grińko; Alisa Friejndlich; Natasza Abramowa
Muzyka	Eduard Artiemjew
Zdjęcia	Gieorgij Rerberg
Scenografia	Aleksandr Bojm
Kostiumy	Jelena Fomina
Montaż	Ludmiła Fiejginowa
Produkcja	Aleksandra Diemidowa
Wytwórnia	Mosfilm
Budżet	1 000 000 rubli
	Nagrody
	Nagroda Jury Ekumenicznego Cannes w 1980 roku

Stalker (ros. Сталкер) – radziecki filozoficzno-obyczajowy film fantastycznonaukowy w reżyserii Andrieja Tarkowskiego z 1979 roku. Powstał na motywach powieści Piknik na skraju drogi autorstwa braci Strugackich. Opowiada o wyprawie przewodnika (Stalkera) i jego dwóch klientów (Profesora i Pisarza) w głąb tajemniczej Zony w celu znalezienia komnaty, gdzie spełniają się najskrytsze marzenia.

Według jednego z wywiadów udzielonych przez samego reżysera związki z powieścią Strugackich są luźne, właściwie sprowadzają się tylko do użycia dwóch słów: Stalker i Zona^[3]. Jednakże oglądając film i czytając książkę, natrafić można na więcej podobieństw. W obu dziełach Zona jest przedstawiona jako obszar ogrodzony i strzeżony przez uzbrojone służby. Tak jak w powieści Stalker używa prostych sztuczek do znajdywania w Zonie bezpiecznej ścieżki (np. rzuca przed siebie małe obiekty, by sprawdzić lokalną grawitację). Wspólne są także postać Jeżozwierza oraz koncepcja przedmiotu/miejsca spełniającego życzenia.

Stalker był ostatnim filmem Tarkowskiego zrealizowanym w ZSRR^[4], a zarazem pierwszym, mówiącym wprost o naglącej potrzebie odnowy duchowej współczesnego człowieka^[5].

Termin „stalker” pochodzi od angielskiego wyrażenia to stalk (‘śledzić’, ‘tropić’). W filmie stalker jest profesjonalnym przewodnikiem po Zonie, kimś, kto przekracza granicę zabronionej strefy w określonym celu^[3].

W filmie można znaleźć odniesienia do sztuki, zawarte są także fragmenty Apokalipsy św. Jana i Ewangelii Łukasza^[4].

Obsada

Aleksandr Kajdanowski – Stalker
Nikołaj Grińko – Profesor
Anatolij Sołonicyn – Pisarz
Alisa Friejndlich – żona Stalkera
Natasza Abramowa – Marta, córka Stalkera
Faime Jurno – znajoma Pisarza
Ye. Kostin – Luger, właściciel kawiarni
R. Rendi – motocyklista

Fabuła

Jan Chrzciciel – pojawiający się w filmie, obok innych przykładów symboliki chrześcijańskiej, fragment Ołtarza Gandawskiego

Akcja rozgrywa się w nieokreślonym europejskim państwie. Główny protagonista, tytułowy Stalker, zarabia na życie przeprowadzaniem ludzi przez tzw. Zonę, obszar, na którym prawa fizyki nie funkcjonują tak samo jak w reszcie świata. Zona powstała w wyniku nieznanego wydarzenia 20 lat przed akcją filmu i została odgrodzona po tym, jak żołnierze – wysłani, aby ją zbadać – nie wrócili, co spowodowało, że władze uznały ją za niebezpieczną dla ludzkiego życia. Mimo zakazu wstępu i niebezpieczeństwa istnieje wielu ludzi, którzy pragną doświadczyć zjawisk w Zonie osobiście. W tej wyprawie towarzyszą mu dwaj ludzie znani jako Pisarz i Profesor. Pisarz pragnie znaleźć się w Zonie, aby zdobyć natchnienie, zaś Profesor zastanawia się nad potencjalnymi konsekwencjami rzekomego istnienia komnaty, miejsca w Zonie, które ma mieć moc spełniania życzeń^[6].

Produkcja

Tarkowski początkowo proponował adaptację Pikniku na skraju drogi swojemu przyjacielowi, Giorgiemu Kałatozowowi. Ten jednak, wobec trudności z uzyskaniem praw autorskich od Strugackich, zrezygnował^[3]. Pomysł na film stopniowo dojrzewał w Tarkowskim, pociągała go możliwość zastosowania zasady trzech jedności – czasu, miejsca i akcji^[3].

Głosy krytyków

W plebiscycie krytyków filmowych, zorganizowanym w 2012 r. przez czasopismo Brytyjskiego Instytutu Filmowego „Sight & Sound”, Stalker na 250 ocenianych filmów zajął 29. miejsce^[7].

Nagrody

1980: Nagroda Specjalna Jury Ekumenicznego i OCIC na XXXIII Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes^[8]

Nawiązania

Do filmu nawiązuje piosenka Stalker autorstwa Jacka Kaczmarskiego^[9].

Przypisy

↑ Filmy rozpowszechniane w polskich kinach w latach 1944-1989 (układ chronologiczny) [online] .
↑ Vida T. Johnson: The Films of Andrei Tarkovsky: A Visual Fugue. Indiana University Press, 1994, s. 139-140. ISBN 0-253-20887-4.
↑ ^a ^b ^c ^d John Gianvito: Andrei Tarkovsky: Interviews. University Press of Mississippi, 2006, s. 50-54. ISBN 1-57806-220-9. [dostęp 2010-12-10].
↑ ^a ^b Edward Kabiesz. Filmowe misterium. „Gość Niedzielny”. 1, s. 56, 2010-01-10. Katowice. ISSN 0137-7604. [dostęp 2010-12-10].
↑ Światowa encyklopedia filmu religijnego. Marek Lis i Adam Garbicz (red.). Kraków: Biały Kruk, 2007, s. 506. ISBN 978-83-60292-30-3.
↑ Esensja: ‹Wyprawa do jądra jasności› – Sebastian Chosiński [online], Esensja.pl [dostęp 2021-08-26] (pol.).
↑ Critics’ Top 250 Films. [w:] Sight & Sound [on-line]. British Film Institute, 2012. [dostęp 2014-10-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-26)]. (ang.).
↑ Edward Pawlak, Barbara Pełka, Film radziecki w Polsce, Warszawa 1985, s. 246
↑ Artur, Stalker www.kaczmarski.art.pl [online], www.kaczmarski.art.pl [dostęp 2022-01-11] (pol.).

Bibliografia

SewerynS. Kuśmierczyk SewerynS., Księga filmów Andrieja Tarkowskiego, Warszawa: Skorpion, 2012, s. 279-342, ISBN 978-83-86466-73-3, OCLC 812713915 .

Linki zewnętrzne

[1] Filmy rozpowszechniane w polskich kinach w latach 1944-1989 (układ chronologiczny) [online] .

[Johnson-2] Vida T. Johnson: The Films of Andrei Tarkovsky: A Visual Fugue. Indiana University Press, 1994, s. 139-140. ISBN 0-253-20887-4.

[gianvito-3] John Gianvito: Andrei Tarkovsky: Interviews. University Press of Mississippi, 2006, s. 50-54. ISBN 1-57806-220-9. [dostęp 2010-12-10].

[kabiesz-4] Edward Kabiesz. Filmowe misterium. „Gość Niedzielny”. 1, s. 56, 2010-01-10. Katowice. ISSN 0137-7604. [dostęp 2010-12-10].

[SEFR-5] Światowa encyklopedia filmu religijnego. Marek Lis i Adam Garbicz (red.). Kraków: Biały Kruk, 2007, s. 506. ISBN 978-83-60292-30-3.

[6] Esensja: ‹Wyprawa do jądra jasności› – Sebastian Chosiński [online], Esensja.pl [dostęp 2021-08-26] (pol.).

[7] Critics’ Top 250 Films. [w:] Sight & Sound [on-line]. British Film Institute, 2012. [dostęp 2014-10-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-26)]. (ang.).

[8] Edward Pawlak, Barbara Pełka, Film radziecki w Polsce, Warszawa 1985, s. 246

[9] Artur, Stalker www.kaczmarski.art.pl [online], www.kaczmarski.art.pl [dostęp 2022-01-11] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

1950-59	Zabójcy (1956) Dzisiaj przepustki nie będzie (1958)
1960-69	Mały marzyciel (1960, krótkometrażowy) Dziecko wojny (1963) Andriej Rublow (1966)
1970-79	Solaris (1972) Zwierciadło (1974) Stalker (1979)
1980-86	Nostalgia (1983) Ofiarowanie (1986)