Smolnik (powiat bieszczadzki)
49°13′26″N 22°41′42″E/49,223889 22,695000| wieś | |
 Dawna cerkiew bojkowska w Smolniku – wpisana na listę UNESCO | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Sołectwo |
Smolnik[2] |
| Liczba ludności (2011) |
175[3] |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-713[4] |
| Tablice rejestracyjne |
RBI |
| SIMC |
0356257[5] |
Położenie na mapie gminy Lutowiska  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu bieszczadzkiego  | |
| 49°13′26″N 22°41′42″E/49,223889 22,695000[1]
| |
Smolnik (ukr. Смільник) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie bieszczadzkim, w gminie Lutowiska[5][6]. Leży nad rzeką San przy drodze wojewódzkiej nr 896. Wieś jest częścią składową sołectwa Lutowiska.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Nazwa miejscowości wywodzi się od ukr. смола i pol. smoła, najprawdopodobniej istniała tutaj osada smolarzy, którzy bronili granic przed okolicznymi zbójami. Pierwsza materialna wzmianka o istniejącej parafii prawosławnej w Smolniku pochodzi z rejestru poborowego ziemi sanockiej z 1589 roku[7]. Przypuszczać należy, że cerkiew powstała zaraz po powstaniu wsi i osadzeniu jej na prawie wołoskim po roku 1530[8].
Pierwsza wzmianka o szkole pochodzi z 1848 roku, nauczycielem był Iwan Szymczyszak, który uczył 11 dzieci. W 1895 roku wybudowana została nowa szkoła, jednak jej pełna działalność rozpoczęta została dopiero w 1904 roku jako szkoła jednoklasowa z ruskim językiem nauczania. W czasie wojny szkoła została zniszczona. W 1922 gmina przystąpiła do jej odbudowy, w 1928 wystąpiono z wnioskiem do Rady Szkolnej Powiatowej o utworzenie szkoły w budynku własnym. W 1930 roku działał szkoła z ukraińskim językiem nauczania i czytelnia „Proświty”.
W połowie XIX wieku właścicielami posiadłości tabularnej Smolnik była Krystyna Niemczewska i rodzeństwo Adel[9]. W 1876 roku w Smolniku został uruchomiony pierwszy tartak parowy w Bieszczadach Zachodnich należący do właścicieli majątku Józefa i Jakuba Kohnów. W jego budowę zaangażowana była grupa ok. 30 Niemców. Smolnik jest jednym z najstarszych ośrodków górnictwa naftowego na świecie, kopalnie ropy naftowej istniały tu przed 1884.
Od 16 sierpnia 1945 roku Smolnik należał do obwodu lwowskiego Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W wyniku zawarcia umowy granicznej między władzami ZSRR a PRL z 15 lutego 1951 roku obszar wsi Smolnik powrócił do granic państwa polskiego, jednakże rdzenna ludność została przesiedlona do USRR. Część mieszkańców osiedliła się wsi Hawriłowka w obwodzie chersońskim. W latach 1951–1960 zabudowa wsi uległa zniszczeniu, zachowała się jedynie zabytkowa cerkiew z 1791 (świątynia wybudowana jako czwarta w tej miejscowości). Na skutek zainteresowania konserwatora zabytków, a w efekcie późniejszego wpisania na listę zabytków, cerkiew mogła otrzymać dofinansowania na remont i przetrwać do dziś. Jakkolwiek po przeprowadzonych przystosowaniach do użytku przez parafię rzymskokatolicką, cerkiew utraciła swój oryginalny wygląd wewnętrzny świadczący o poprzednich tradycjach liturgicznych i kulturze okolicznej ludności.
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa krośnieńskiego.
W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne Smolnik i nowy tartak w miejscu dawnego tartaku Kohnów. W 1982 zostało przejęte przez Kombinat Rolno-Przemysłowy „Igloopol” w Dębicy jako Gospodarstwo Rolne Smolnik[10][11]. W 1990 roku dobra po „Igloopolu”" miała przejąć spółka „Karpaty”, lecz strajk robotników udaremnił ten projekt.
Wieś leży na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
Cerkiew greckokatolicką pw. Michała Archanioła wzniesiono w 1791 r. jako czwartą z kolei cerkiew w tej miejscowości. Opuszczoną po 1951 cerkiew wyremontowano w 1969 przywracając jej pierwotną formę. We wnętrzu zachowała się figuralna polichromia ścienna z końca XVIII wieku. W 1974 roku cerkiew została przejęta przez parafię rzymskokatolicką. Świątynia w Smolniku należy do nielicznie zachowanych na terenie pd.-wsch. Polski, trójdzielnych cerkwi kopułowych powszechnie występujących na Bojkowszczyźnie, z których większość została zniszczona na tym obszarze po 1947 r. Jednakże po dokonanych przystosowaniach do użytku jako kościół została pozbawiona oryginalnego wyglądu wewnątrz.
W 2013 roku została wpisana na Listę Światowego Dziedzictw UNESCO wraz z innymi drewnianymi cerkwiami w Polsce i na Ukrainie[12]. Dwie prawosławne ikony datowane na rok 1547 ze smolnickiej cerkwi znajdują się obecnie w Muzeum Sztuki Ukraińskiej we Lwowie.
Ludność
[edytuj | edytuj kod]- 1880 rok Smolnik zamieszkiwały 562 osoby w 67 domach mieszkalnych:
- 371 wyznania greckokatolickiego
- 74 wyznania mojżeszowego
- 83 wyznania rzymskokatolickiego
- 34 innego wyznania
- 1921 – 580 osób w 87 domach mieszkalnych:
- 433 wyznania greckokatolickiego
- 79 wyznania mojżeszowego
- 64 wyznania rzymskokatolickiego
- 4 innego wyznania[13]
- 1931 – 713 osób w 117 domach
- 1938 – 604 osoby
- 1950 – 270 osób w 47 domach
- 1960 – 141 osób
- 1978 – 194 osoby
- 1991 – 173 osoby
- 2004 – 182 osoby
- 2011 – 180 osób[14][15]
- 2020 – 175 osób[3]
Smolnik według danych na koniec 2011[16] roku liczył 180 mieszkańców w tym 88 kobiet i 92 mężczyzn. Było 118 osób w wieku produkcyjnym, 45 w wieku przedprodukcyjnym i 17 w wieku poprodukcyjnym.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 125419
- ↑ Strona gminy, sołectwa
- ↑ a b Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 4 [dostęp 2022-05-20]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1165 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. – Т. VII. – Сz. 2. Opisanie przez A. Jablonowskiego // Źródła dziejowe. – T. XVIII. – Cz. 1. – Warszawa 1902. – S. 56.
- ↑ A. Fastnacht. Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340 – 1650. – Wrocław, 1962. – S. 178, 265.
- ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 202.
- ↑ Kombinat Rolno-Przemysłowy „IGLOOPOL” Dębica [online], historiaigloopolu.blogspot.com [dostęp 2017-11-26].
- ↑ M.P. z 1987 r. nr 7, poz. 55
- ↑ Gazeta.pl
- ↑ Augustyn, Kryciński, Modrzejewski, Szewc: Bieszczady słownik historyczno-krajoznawczy część 1 gmina lutowiska. 1995.
- ↑ Wieś Smolnik w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-03-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-03-04].
- ↑ Bank Danych Lokalnych: miejscowości
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Tadeusz Andrzej Olszański, Wokół Otrytu, Towarzystwo Karpackie, Połoniny '90/91, Warszawa 1992, ISBN 83-85258-02-7
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Smolnik (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 910.
- Smolnik
- Zdjęcia cerkwi