Sarkopenia
| sarcopaenia | |
 Kobieta w wieku podeszłym cierpiąca na osłabienie mięśni | |
| Klasyfikacje | |
| ICD-10 |
M62.84 |
|---|---|
Sarkopenia (sarcopaenia z grec. σάρξ „sárx” ciało, mięśnie; πενῐ́ᾱ „penia” utrata, ubóstwo) – związany z wiekiem zespół charakteryzujący się utratą masy mięśniowej i funkcji mięśni szkieletowych[1]. Choroba ta najczęściej diagnozowana jest u osób starszych, jednak może występować w przypadku innych chorób niezwiązanych z wiekiem[1]. Sarkopenia jest skorelowana z niepełnosprawnością ruchową, niską jakością życia i przedwczesną śmiercią[1]. Pierwszymi objawami jest spadek siły i pogorszenie sprawności fizycznej. Termin sarkopenia został zaproponowany w 1988 roku przez doktora Irwina Rosenberga[2].
Praktycznym kryterium rozpoznania sarkopenii jest[3]:
Epidemiologia
[edytuj | edytuj kod]Sarkopenia diagnozowana jest przede wszystkim u osób starszych. Rozpowszechnienie sarkopenii w grupie 60-70 lat szacuje się od 5 do 13%, a w grupie osób powyżej 80 roku życia od 11 do 50%[1]. Częstość przypadków sarkopenii rośnie u osób w trakcie leczenia, przebywających w domach opieki i samotnych.
Od 3 dekady życia następuje widoczny spadek masy mięśniowej[5], pierwsze objawy spadku masy mięśniowej postępujące w sposób lawinowy mogą pojawić się już w 4 dekadzie życia, prowadząc do utraty nawet 50% masy mięśniowej do 8 dekady życia[6]. Biorąc pod uwagę, ze mięśnie w szczytowym momencie mogą stanowić 60% masy ciała[6] i zarazem zapasów białka w ciele[1], patologiczne zmiany związane z tą ważną metabolicznie tkanką mają poważne konsekwencje dla zdrowia w każdym wieku.
Przyczyny i czynniki ryzyka sarkopenii
[edytuj | edytuj kod]Mechanizm rozwoju sarkopenii jest wieloczynnikowy i nie do końca poznany.
- brak aktywności lub mała aktywność fizyczna prowadzi do: oporności anabolicznej (ang. anabolic resistance) włókien mięśniowych typu II, insulinooporności, rozwoju ogólnoustrojowego stanu zapalnego, redukcji komórek pomocniczych (satelitarnych) włókien mięśniowych[7] oraz spadku gęstości naczyń włosowatych[8][3]. Stan nieważkości – najbardziej podatne na zanik są włókna mięśniowe typu I (zanik z nieużywania).
- wiek – wraz z wiekiem zanikają komórki rogów przednich rdzenia kręgowego i włókna gałęzi brzusznych nerwów rdzeniowych (utrata motoneuronów), zachodzi przebudowa i zwyrodnienie złączy nerwowo-mięśniowych, także utrata włókien mięśniowych oraz ich atrofia[3].
- niewystarczająca podaż kalorii w diecie związana z m.in. złą sytuacją materialną, izolacją społeczną, występowaniem chorób, wielolekowością
- niedobór w diecie białka dobrej jakości[9][10]. Minimalna podaż białka w diecie to 1,2 g/kg masy ciała/doba
- ryzykowne samodzielne próby ograniczenia masy ciała u osób starszych. Idealne BMI u osób po 65 roku życia powinno zawierać się w zakresie 22 - 27 BMI kg/m²[11]
- choroby przewodu pokarmowego (zwłaszcza zespoły złego wchłaniania) i niedożywienie
- stres oksydacyjny[12]
- przewlekłe choroby zapalne, np. reumatoidalne zapalenie stawów
- insulinooporność[1]
- wzrost udziału tkanki tłuszczowej w procentowym składzie ciała[10]
- spadek poziom testosteronu[3], hiperkortyzolemia, zmniejszenie wydzielania hormonu wzrostu i IGF-1, nadczynność tarczycy
- wzrost poziomu kortyzolu i cytokin prozapalnych[13]
- płeć żeńska[13]
- rasa – kaukaska, azjatycka i Latynosi[13]
- choroby wyniszczające[10], np. AIDS[14], ciężka niewydolność narządowa
- leki[10] – glikokortykosteroidy, niektóre antybiotyki, środki przeciwretrowirusowe, digoksyna, morfina, fluoksetyna, polipragmazja
- uzależnienia od stymulantów (alkohol, narkotyki, nikotynizm)
- osłabieniem funkcji poznawczych[15], otępienie[15].
- niedobory składników odżywczych w diecie m.in. witaminy D[11], kwasów omega-3[11], antyoksydantów jak karotenoidy[11], witamina C[11], witamina E[11], selen[11], cynk, magnez, wapń. Nie ma pewnych dowodów na ochronne działanie syntetycznych antyoksydantów dlatego odżywianie powinno być racjonalne, a dieta obfitować w naturalne źródła antyoksydantów, polifenoli[11].
- uwarunkowania genetyczne
Skutki sarkopenii
[edytuj | edytuj kod]- obniżenie jakości życia, subiektywne uczucie zmęczenia, wolny chód - jeden z kryteriów rozpoznania
- główny objaw zespołu słabości
- niezamierzona utrata masy ciała (wyjątek stanowi otyłość sarkopeniczna)
- zwiększona liczba upadków zwłaszcza w przypadku osłabienia mięśni nóg[16]
- niepełnosprawność, brak samodzielności w wykonywaniu codziennych czynności
- zwiększona śmiertelność - utrata masy mięśniowej, a zwłaszcza siły mięśniowej jest istotnym czynnikiem ryzyka zgonu w średnim i podeszłym wieku.
- większe ryzyko infekcji, zwłaszcza w przypadku zakażeń szpitalnych
- rozwój insulinooporności[1], mięśnie są największym „receptorem” insulinowym w organizmie
- zwiększone ryzyko cukrzycy typu 2
- zwiększony rozwój stanów zapalnych
- rozwinięcie otyłości sarkopenicznej, otłuszczenie mięśni (marmurkowatość[17])[6]
- osteoporoza[18][10][13]
- osłabienie przepony może zwiększyć ryzyko przepukliny roztworu przełykowego[10]
- utrata masy mięśniowej wpływa na zaburzenie termoregulacji, przy zakażeniu może dojść do utraty reakcji obronnej organizmu w postaci gorączki[19][20].
Profilaktyka i leczenie
[edytuj | edytuj kod]Celem leczenia jest poprawa siły mięśniowej i zapobieganie powikłaniom.
- kinezyterapia – ćwiczenia oporowe oraz połączenie ćwiczeń oporowych w programach multimdalnych z aerobowymi – jedyna udokumentowana, skuteczna terapia zespołu sarkopenicznego[1][5][18].
Ćwiczenia izometryczne mięśni w wodzie – hydroterapia. - suplementacja białkowa – rola wspomagająca
- regularna suplementacja aminokwasów egzogennych rozgałęzionych BCAA i spożywanie pokarmów bogatych w te aminokwasy, zwłaszcza leucyny[21][22][23], wpływa korzystnie m.in. na stymulację biosyntezy białek mięśni szkieletowych[1].
- minimalna podaż białka na poziomie 1,2 g/kg masy ciała/doba[8].
- 20 do 40 g białka przed, w trakcie lub po treningu powinno wpłynąć na stymulację syntezy białek[3]. Preferowane są źródła zawierające dużo leucyny[24] np. białka serwatki, białka mleczne[25].
- białko nie powinno być zjadana wraz z tłuszczami i węglowodanami (dieta rozdzielna)[26], ponieważ rzekomo nie uzyska się odpowiedniego efektu stymulującego syntezę białek mięśniowych[18].
- dieta wysokotłuszczowa jest niekorzystna dla chorych[18].
- suplementacja innych składników odżywczych, adaptogenów i środków ergogenicznych (podnoszących wydolność) – rola wspomagająca
- leczenie farmakologiczne – rola wspomagająca
- leczenie przyczynowe – np. właściwa kontrola chorób zapalnych, leczenie zaburzeń endokrynologicznych, unikanie polipragmazji.
- u mężczyzn z hipogonadyzmem leczenie testosteronem jest skuteczną metodą na zachowanie masy mięśniowej, jednak następstwo długotrwałego stosowania egzogennego testosteronu na zdrowie nie są znane.
- DHEA, hormon wzrostu, miostatyna – znaczenie niejednoznaczne lub wątpliwe.
- fizykoterapia (elektrostymulacja, magnetoterapia, masaż klasyczny, wibracja całego ciała (ang. Whole body vibration) - nowa obiecująca metoda wzmacniania mięśni[30])[18] – rola wspomagająca
- Metody eksperymentalne i alternatywne
- badania na myszach wykazały, że usunięcie starzejących się komórek[31] lub krótkotrwała indukcja czynników Yamanaka[32] aktywująca komórki macierzyste może opóźniać lub odwracać starzenie się organizmu i mięśni szkieletowych.
- umiarkowana restrykcja kaloryczna, przy jednoczesnym niedopuszczeniu do niedożywienia wpływa korzystnie za zachowanie masy mięśniowej[33].
Kryteria rozpoznania, podział
[edytuj | edytuj kod]W roku 2010 Europejska Grupa Robocza ds. Sarkopenii (ang. The European Working Group on Sarcopenia in Older People - EWGSOP), zaproponowała kryteria rozpoznania sarkopenii[1].
Rozpoznanie sarkopenii wymaga obiektywnego potwierdzenia obniżenia wskaźników masy mięśniowej i siły mięśni lub sprawności fizycznej.
- Badanie masy mięśniowej metodą absorpcjometrii dwóch wiązek promieni rentgenowskich o różnych energiach (DEXA) lub metodą bioimpedancji elektrycznej (BIA).
- Ocena siły mięśniowej – dynamometr do oceny siły uścisku ręki. Ocena sprawności fizycznej – np. test "wstań i idź na czas" (timed get-up-and-go, TGUG).
Podział sarkopenii[34]
[edytuj | edytuj kod]- Pierwotna – utrata masy i siły mięśniowej związana z wiekiem
- Wtórna – obniżenie masy mięśni, utrata sprawności fizycznej w wyniku innych czynników niż tylko starzenie się organizmu
Etapy sarkopenii
[edytuj | edytuj kod]- I. presarkopenia — izolowane zmniejszenie masy mięśni szkieletowych;
- II. sarkopenia właściwa — utrata masy mięśniowej w połączeniu z osłabieniem mięśni lub spadkiem sprawności fizycznej;
- III. ciężka postać sarkopenii — u chorego występują 3 składowe: spadek masy i siły mięśniowej oraz obniżenie sprawności ruchowej.
Otyłość sarkopeniczna
[edytuj | edytuj kod]Otyłość sarkopeniczna jest współwystępowaniem otyłości i sarkopenii[35][1]. Do powstania otyłości sarkopenicznej dochodzi w wyniku szybkiej utraty masy tkanki mięśniowej, podczas gdy masa tkanki tłuszczowej ulega zachowaniu lub nawet zwiększeniu. Objawem otyłości sarkopenicznej jest wyraźny spadek siły[1][36]. Sarkopenia jest związana z pogorszeniem jakości życia, większym ryzykiem chorób współistniejących oraz większą śmiertelnością[1]. Wykazano, że otyłość sarkopeniczna jest związana z większą śmiertelnością, chorobami narządu krążenia[37], niepełnosprawnością, cukrzycą, marskością wątroby, PCOS, zwiększoną częstością powikłań okołooperacyjnych[38].
Z uwagi na trudności w leczeniu następstw otyłości sarkopenicznej istotna jest profilaktyka skupiona przede wszystkim na utrzymaniu urozmaiconej aktywności fizycznej oraz wystarczającej podaży białka w diecie. Do czynników ryzyka otyłości sarkopenicznej należą m.in[1].:
- nadmierne spożycie energii
- brak aktywności fizycznej
- stany zapalne o niskim natężeniu
- insulinooporność
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Valter Santilli i inni, Clinical definition of sarcopenia, „Clinical Cases in Mineral and Bone Metabolism”, 11 (3), 2014, s. 177–180, ISSN 1724-8914, PMID: 25568649, PMCID: PMC4269139 [dostęp 2021-04-05].
- ↑ The Doctor Who Propelled Tufts to the Top in Nutrition [online], Tufts Now, 1 listopada 2019 [dostęp 2021-04-05] (ang.).
- ↑ a b c d e Sarcopenia: Causes and Treatments [online], www.germanjournalsportsmedicine.com [dostęp 2021-04-05] (ang.).
- ↑ Brian C. Clark, Todd M. Manini, What is dynapenia?, „Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.)”, 28 (5), 2012, s. 495–503, DOI: 10.1016/j.nut.2011.12.002, ISSN 1873-1244, PMID: 22469110, PMCID: PMC3571692 [dostęp 2021-04-05].
- ↑ a b David E. Barajas-Galindo i inni, Efectos del ejercicio físico en el anciano con sarcopenia. Una revisión sistemática, „Endocrinología, Diabetes y Nutrición”, 68 (3), 2021, s. 159–169, DOI: 10.1016/j.endinu.2020.02.010, ISSN 2530-0164 [dostęp 2021-04-05] (hiszp.).
- ↑ a b c Jeremy D. Walston, Sarcopenia in older adults, „Current opinion in rheumatology”, 24 (6), 2012, s. 623–627, DOI: 10.1097/BOR.0b013e328358d59b, ISSN 1040-8711, PMID: 22955023, PMCID: PMC4066461 [dostęp 2021-04-05].
- ↑ Lex B. Verdijk i inni, Satellite cell content is specifically reduced in type II skeletal muscle fibers in the elderly, „American Journal of Physiology. Endocrinology and Metabolism”, 292 (1), 2007, E151–157, DOI: 10.1152/ajpendo.00278.2006, ISSN 0193-1849, PMID: 16926381 [dostęp 2021-04-05].
- ↑ a b Robert W. Morton i inni, Defining anabolic resistance: implications for delivery of clinical care nutrition, „Current Opinion in Critical Care”, 24 (2), 2018, s. 124–130, DOI: 10.1097/MCC.0000000000000488, ISSN 1531-7072, PMID: 29389741 [dostęp 2021-04-05].
- ↑ Białko w diecie seniorów - dlaczego jest tak ważne? Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej [online], ncez.pl [dostęp 2021-04-05] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-22].
- ↑ a b c d e f Sarkopenia diagnostyka, następstwa i postępowanie [online], www.praktycznafizjoterapia.pl [dostęp 2021-04-05] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Roma Krzymińska-Siemaszko, Katarzyna Wieczorowska-Tobis, Rola żywienia w rozwoju, prewencji i leczeniu sarkopenii., „Geriatria”, 2013, 7: 157-164.
- ↑ Yusuke Ogawa i inni, Sarcopenia and Muscle Functions at Various Stages of Alzheimer Disease, „Frontiers in Neurology”, 9, 2018, DOI: 10.3389/fneur.2018.00710, ISSN 1664-2295, PMID: 30210435, PMCID: PMC6121095 [dostęp 2021-04-07].
- ↑ a b c d Seung Ku Lee i inni, Association of Sasang Constitutional Type with Sarcopenia, „Evidence-based Complementary and Alternative Medicine : eCAM”, 2015, 2015, DOI: 10.1155/2015/651090, ISSN 1741-427X, PMID: 26649062, PMCID: PMC4662974 [dostęp 2021-04-07].
- ↑ Vitor H.F. Oliveira i inni, Sarcopenia in people living with the Human Immunodeficiency Virus: a systematic review and meta-analysis, „European Journal of Clinical Nutrition”, 74 (7), 2020, s. 1009–1021, DOI: 10.1038/s41430-020-0637-0, ISSN 1476-5640 [dostęp 2021-04-05] (ang.).
- ↑ a b Miji Kim, Chang Won Won, Sarcopenia Is Associated with Cognitive Impairment Mainly Due to Slow Gait Speed: Results from the Korean Frailty and Aging Cohort Study (KFACS), „International Journal of Environmental Research and Public Health”, 16 (9), 2019, DOI: 10.3390/ijerph16091491, ISSN 1661-7827, PMID: 31035553, PMCID: PMC6539557 [dostęp 2021-04-07].
- ↑ Julie D. Moreland i inni, Muscle Weakness and Falls in Older Adults: A Systematic Review and Meta-Analysis, „Journal of the American Geriatrics Society”, 52 (7), 2004, s. 1121–1129, DOI: 10.1111/j.1532-5415.2004.52310.x, ISSN 1532-5415 [dostęp 2021-04-05] (ang.).
- ↑ Intramuscular Fat - an overview | ScienceDirect Topics [online], www.sciencedirect.com [dostęp 2021-04-05].
- ↑ a b c d e Sarkopenia - fizjoterapia [online], Portal Fizjoterapeuty, 22 stycznia 2019 [dostęp 2021-04-05] (pol.).
- ↑ Bryce N. Balmain i inni, Aging and Thermoregulatory Control: The Clinical Implications of Exercising under Heat Stress in Older Individuals, „BioMed Research International”, 2018, 2018, DOI: 10.1155/2018/8306154, ISSN 2314-6133, PMID: 30155483, PMCID: PMC6098859 [dostęp 2021-04-05].
- ↑ W.L. Kenney, E.R. Buskirk, Functional consequences of sarcopenia: effects on thermoregulation, „The Journals of Gerontology. Series A, Biological Sciences and Medical Sciences”, 50 Spec No, 1995, s. 78–85, DOI: 10.1093/gerona/50a.special_issue.78, ISSN 1079-5006, PMID: 7493224 [dostęp 2021-04-05].
- ↑ Layne E. Norton, Donald K. Layman, Leucine Regulates Translation Initiation of Protein Synthesis in Skeletal Muscle after Exercise, „The Journal of Nutrition”, 136 (2), 2006, 533S–537S, DOI: 10.1093/jn/136.2.533S, ISSN 0022-3166 [dostęp 2021-04-05].
- ↑ Sylwia Szwiega i inni, Dietary leucine requirement of older men and women is higher than current recommendations, „The American Journal of Clinical Nutrition”, 113 (2), 2021, s. 410–419, DOI: 10.1093/ajcn/nqaa323, ISSN 1938-3207, PMID: 33330915, PMCID: PMC7851820 [dostęp 2021-04-05].
- ↑ Lingyu Zhang i inni, Leucine Supplementation: A Novel Strategy for Modulating Lipid Metabolism and Energy Homeostasis, „Nutrients”, 12 (5), 2020, DOI: 10.3390/nu12051299, ISSN 2072-6643, PMID: 32370170, PMCID: PMC7282259 [dostęp 2021-04-05].
- ↑ Marta Mikuła-Meyer, Leucyna - Zasady żywienia [online] [dostęp 2021-04-05] (pol.).
- ↑ L-Leucyna a wydzielanie hormonu IGF-1 – Wysiłka.pl [online], Wysiłka - blog o treningu fizycznym i suplementacji, 9 lutego 2021 [dostęp 2021-04-05] (pol.).
- ↑ Karolina Wzorek, Dieta niełączenia składników - czy ma jakikolwiek sens? [online], Dietetycy.org.pl, 17 maja 2020 [dostęp 2021-04-05] (pol.).
- ↑ Marta Marcinkowska, Agnieszka Mickiewicz, Marcin Fijałkowski, Plejotopowe działanie witaminy D, „Choroby Serca i Naczyń”, 16 (1), 2019, s. 45–52, DOI: 10.5603/ChSiN.2019.0007, ISSN 1733-4276 [dostęp 2021-04-07] (pol.).
- ↑ Zastosowanie kreatyny w starzejącym się społeczeństwie [online], food-forum.pl [dostęp 2021-04-05] (pol.).
- ↑ J. Oktaviana i inni, The Effect of β-hydroxy-β-methylbutyrate (HMB) on Sarcopenia and Functional Frailty in Older Persons: A Systematic Review, „The Journal of Nutrition, Health & Aging”, 23 (2), 2019, s. 145–150, DOI: 10.1007/s12603-018-1153-y, ISSN 1760-4788, PMID: 30697623 [dostęp 2021-04-05].
- ↑ Israeli Journal of Family Practice - סרקופניה - דלדול השריר [online], www.medicalmedia.co.il [dostęp 2021-04-05].
- ↑ Alejandro Ocampo i inni, In Vivo Amelioration of Age-Associated Hallmarks by Partial Reprogramming, „Cell”, 167 (7), 2016, 1719–1733.e12, DOI: 10.1016/j.cell.2016.11.052, ISSN 1097-4172, PMID: 27984723, PMCID: PMC5679279 [dostęp 2021-04-05].
- ↑ Darren J. Baker i inni, Clearance of p16 Ink4a -positive senescent cells delays ageing-associated disorders, „Nature”, 479 (7372), 2011, s. 232–236, DOI: 10.1038/nature10600, ISSN 1476-4687 [dostęp 2021-04-05] (ang.).
- ↑ Marzanna Mziray i inni, Sarkopenia - Marginalizowany problem wieku podeszłegi, „Pielęgniarstwo Polskie”, NR 3 (65), Praca pogladowa, www.pielegniarstwo.ump.edu.pl, 2017, s. 506-513 [dostęp 2021-04-05] (pol.).
- ↑ Omar Vergara-Fernandez, Mario Trejo-Avila, Noel Salgado-Nesme, Sarcopenia in patients with colorectal cancer: A comprehensive review, „World Journal of Clinical Cases”, 8 (7), 2020, s. 1188–1202, DOI: 10.12998/wjcc.v8.i7.1188, ISSN 2307-8960, PMID: 32337193, PMCID: PMC7176615 [dostęp 2021-04-05].
- ↑ Ronenn Roubenoff, Sarcopenic Obesity: Does Muscle Loss Cause Fat Gain?: Lessons from Rheumatoid Arthritis and Osteoarthritisa, „Annals of the New York Academy of Sciences”, 904 (1), 2000, s. 553–557, DOI: 10.1111/j.1749-6632.2000.tb06515.x, ISSN 1749-6632 [dostęp 2021-04-05] (ang.).
- ↑ Mark Hamer, Gary O’Donovan, Sarcopenic obesity, weight loss, and mortality: the English Longitudinal Study of Ageing, „The American Journal of Clinical Nutrition”, 106 (1), 2017, s. 125–129, DOI: 10.3945/ajcn.117.152488, ISSN 0002-9165 [dostęp 2021-04-05].
- ↑ Tae Nyun Kim, Kyung Mook Choi, The Implications of Sarcopenia and Sarcopenic Obesity on Cardiometabolic Disease, „Journal of Cellular Biochemistry”, 116 (7), 2015, s. 1171–1178, DOI: 10.1002/jcb.25077, ISSN 1097-4644 [dostęp 2021-04-05] (ang.).
- ↑ Tariq A. Alalwan, Phenotypes of Sarcopenic Obesity: Exploring the Effects on Peri-Muscular Fat, the Obesity Paradox, Hormone-Related Responses and the Clinical Implications, „Geriatrics”, 5 (1), 2020, DOI: 10.3390/geriatrics5010008, ISSN 2308-3417, PMID: 32075166, PMCID: PMC7151126 [dostęp 2021-04-07].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- "Sarkopenia wieku podeszłego" – Adrian Strzelecki, Robert Ciechanowicz, Zbigniew Zdrojewski, Gerontologia Polska, 2011; 19, 3–4: 134–145
