Ryszard Berwiński

Ryszard Berwiński

Ryszard Wincenty Berwiński

Ryszard Berwiński w Stambule
Data i miejsce urodzenia	28 lutego 1819 Polwica
Data i miejsce śmierci	19 listopada 1879 Stambuł
Zawód, zajęcie	poeta, dramaturg, tłumacz, slawista

Ryszard Wincenty Berwiński (ur. 28 lutego 1819 w Polwicy pod Zaniemyślem, zm. 19 listopada 1879 w Stambule) – polski poeta tworzący w okresie romantyzmu, związany z Wielkopolską, członek Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego we Wrocławiu, tłumacz (z języka czeskiego), folklorysta, uczestnik Wiosny Ludów.

Życiorys

Jego ojcem był Jakub Bonawentura (zarządca-komisarz majątków ziemskich Jaraczewskich w okolicach Zaniemyśla i Jezior), a matką Marianna Faustyna z Bukowieckich (niektóre źródła podają błędnie, że z Bukowskich). Urodził się jako piąte dziecko z kolei. W księgach metrykalnych parafii dziecko zapisano pod pierwszym imieniem Wincenty i takiego imienia używano w domu, szkole i urzędowo. Dopiero w momencie debiutu literackiego poeta zmienił kolejność imion.

Kształcił się w gimnazjach Leszna i Wrocławia. W latach 1840–1844 studiował w Berlinie. Po studiach wędrował po Wielkopolsce zajmując się także działalnością konspiracyjną. Po studiach, w 1844 roku zamieszkał w Poznaniu, skąd działał jako galicyjski emisariusz propagujący powstanie i zniesienie pańszczyzny, przez co w 1845 został aresztowany. Lata 1845–1847 spędził w więzieniu w Wiśniczu, a później przebywał w Berlinie w więzieniu w Moabicie. Z powodu lewicowych poglądów wstąpił do Komitetu Narodowego i brał udział w Wielkopolskiej Wiośnie Ludów oraz w walkach w Krakowie, uczestniczył w Zjeździe Słowiańskim w Pradze. Współpracował też z poznańską Gazetą Polską.

Na przełomie lat 1850–1851 lekarze stwierdzili u niego chorobę nerwową, której w latach następnych poddał się leczeniu. Ponownie zamieszkał w Poznaniu i wrócił do działalności politycznej, zostając posłem na sejm pruski. Na wieść o wojnie krymskiej złożył mandat i wyjechał do Paryża, a później do Konstantynopola z ramienia Hotel Lambert.

W 1855, podczas pobytu w Konstantynopolu, przystąpił do Kozaków Sułtańskich Sadyka Paszy, następnie od końca wojny krymskiej aż do 1871 służył w Drugim pułku dragonów osmańskich. W roku 1879 zmarł w nędzy i zapomnieniu.

Życie prywatne

Jego najstarszym bratem był Józef Ignacy (lekarz), a młodszym Teofil Nepomucen (wykładowca historii w poznańskim gimnazjum Marii Magdaleny oraz gimnazjum w Trzemesznie, autor rozpraw historycznych, zm. 1865, mecenas Ryszarda w czasie jego pobytu w Turcji) i Tomasz Ignacy (1829-1852, zmarły w trakcie studiów w Berlinie). Miał też trzy siostry, w tym Mariannę, która straciła dwie córki.

Upamiętnienie

Berwiński jest patronem ulic i skwerów, posiada swoją ulicę m.in. w Poznaniu i w Krakowie na Azorach, w Środzie Wielkopolskiej, w Bydgoszczy, w Ślesinie, w Kościanie oraz plac w Kargowej. Jest patronem Szkoły Podstawowej w Zaniemyślu.

Twórczość

Ryszard Berwiński był jednym z ważniejszych poetów wielkopolskich doby romantyzmu. Debiutował w 1836 w czasopiśmie „Przyjaciel Ludu” zapisami folklorystycznymi. Jego prace odzwierciedlały duży wpływ regionalizmu wielkopolskiego, a w późniejszym okresie kultury Półwyspu Bałkańskiego. Berwiński, wraz z innymi twórcami o zainteresowaniach słowiańskich, wprowadził do literatury polskiego romantyzmu historyczne motywy wielkopolskie i miejsca, takie jak Gniezno, Gopło czy Kruszwica, podczas gdy wcześniej dominowały tradycje kresowe i litewskie (np. u Adama Mickiewicza).

Ważniejsze utwory

• Bogunka na Gople (1840) – pieśń. Tytułowa Bogunka to przemieniona dziewczyna, siostra trzech pomordowanych wzajem braci. Gopło ukazane zostało mitycznie, podobnie jak w Balladynie Słowackiego. Wstęp do utworu ma formę pieśni śpiewanej przez słowiańskiego guślarza Bojana (postać zaczerpnięta ze Słowa o wyprawie Igora). Pieśń w dużym stopniu napisana jest heksametrem polskim, wzorowanym na Powieści wajdeloty z Konrada Wallenroda. Dalej proza utworu jest często archaizowana i rytmizowana.
• Don Juan Poznański. Poemat bez końca. (1844) – utwór zainspirowany Don Juanem George Byrona, będący jego parodią. Bohater poematu to marny szlachcic zabawiający się butelką i kartami. Utwór zawiera liczne dygresje, będące potyczkami ideologicznymi z opinią publiczną, przyszłymi czytelnikami, mitami literackimi i narodowymi oraz życiem społecznym w ówczesnej Wielkopolsce.
• Parabaza do „Don Juana poznańskiego” (1844) – utwór, podobnie jak Don Juan, traktujący ironicznie i krytycznie polskie społeczeństwo i wady narodowe.
• Marsz w przyszłość (1844) – wiersz należący do liryki rewolucyjnej, podmiot zbiorowy utworu to gromada ludzka, świadoma trudów, ale i pewna osiągnięcia celów jak równość społeczna.

Publikacje

• Powieści wielko-polskie, Wrocław 1840. Wersja cyfrowa
• Studia o literaturze ludowej ze stanowiska historycznej i naukowej krytyki, t. 1–2, Poznań 1854. Tom I, Tom II
• Wybór pism Wersja cyfrowa

Zobacz też

• Księga życia i śmierci (zbiór poezji wydany w 1953)

Bibliografia

• Marek Rezler: Sylwetki zasłużonych poznaniaków. Biogramy historyczne. W: Wielka Księga Miasta Poznania. Wyd. 1. Poznań: Dom Wydawniczy „Koziołki Poznańskie”, 1994, s. 730. ISBN 83-901625-0-4.
• Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Wyd. VIII – 3 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 23, 439, 456-457, 478-479, 660-661, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13848-6.

Literatura uzupełniająca

• Wisława Knapowska, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 471–473. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03484-0

Linki zewnętrzne

• Utwory Ryszarda Wincentego Berwińskiego dostępne w serwisie Polona