Ruch świętych w dniach ostatnich
| Klasyfikacja systematyczna wyznania | |||||||||
| Chrześcijaństwo └ Restoracjonizm | |||||||||
| |||||||||
Ruch świętych w dniach ostatnich – grupa restoracjonistycznych denominacji chrześcijańskich, które opierają się na naukach i objawieniach założyciela – Josepha Smitha, Jr. oraz opublikowanej przez niego Księdze Mormona. Święci w dniach ostatnich uważają, że stanowią przywrócony Kościół z czasów Nowego Testamentu, wraz z autorytatywnym kapłaństwem oraz naukami głoszonymi przez Jezusa Chrystusa. Początkowo, za życia założyciela, ruch stanowił jeden Kościół, znany jako Kościół Chrystusa, Kościół Jezusa Chrystusa, lub Kościół Świętych w Dniach Ostatnich. Ostatecznie przyjęto nazwę: Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich, którą do czasów współczesnych w formie niezmienionej zachowało jedynie kilka denominacji świętych, m.in. największa grupa mormonów (z Utah) oraz strangici[1]. Inne wspólnoty zachowały tę nazwę jedynie w części, lub w całości, jednak dodając do niej dodatkowy człon lub człony.
Po śmierci założyciela ruchu – Josepha Smitha, Jr. – ruch świętych w dniach ostatnich rozpadł się na szereg oddzielnych grup, z czego największa, pod przywództwem Brighama Younga wyruszyła do Utah, aby tam zorganizować obecnie największą denominację świętych – Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Ugrupowanie to zasłynęło z praktykowania wielożeństwa, ostatecznie jednak je odrzucając, z czym nie zgodzili się fundamentaliści świętych w dniach ostatnich, tworząc oddzielny ruch, z którego wkrótce wyłonił się Fundamentalistyczny Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Obecnie, Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich liczy ponad 16 milionów wyznawców w większości krajów świata i wydaje najwięcej egzemplarzy Księgi Mormona. Dotychczas, jest jedyną denominacją świętych, działającą oficjalnie na terenie Polski.
Inne ugrupowania świętych, uważające się za prawowitych spadkobierców, działały w Missouri, Illinois, Michigan i Pensylwanii. Rodzina proroka Smitha, jego żona Emma i synowie, a także inni środkowozachodni święci w dniach ostatnich nie przyłączyli się jednak do żadnego z ugrupowań i nie uznali przywództwa żadnego z pretendujących do stanowiska Prezydenta Kościoła. Opierając się na odręcznym dokumencie Josepha Smitha, Jr.[2] stwierdzającym, że następcą na stanowisku Prezydenta-Proroka Kościoła ma zostać jego najstarszy syn – Josepha Smith III, poczekali aż ten dorośnie i podczas tzw. Konferencji w Amboy został on wyświęcony na Prezydenta-Proroka Zreorganizowanego Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich, znanego dziś jako Społeczność Chrystusa. Ugrupowanie to jest drugą pod względem wielkości denominacją świętych, posiada 250 tysięcy wiernych w 50 krajach świata.
Denominacje świętych w dniach ostatnich
[edytuj | edytuj kod]1830–1844 (Prezydentura Josepha Smitha, Jr)
[edytuj | edytuj kod]| Nazwa | Zorganizowany przez | Data organizacji | Odłam / kontynuacja | Uwagi |
|---|---|---|---|---|
| Kościół Chrystusa | Joseph Smith Jr. | 6 kwietnia 1830 | brak | Nazwa oryginalnego Kościoła została zmieniona na: „Kościół Świętych w Dniach Ostatnich”, a następnie na: „Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich”. Po śmierci założyciela poszczególne denominacje uznają siebie za prawowitych spadkobierców tego Kościoła. |
| Czysty Kościół Chrystusa | Wycam Clark | 1831 | Odłam założonego przez Joseph Smitha, Jr. Kościoła Chrystusa | Kościół został rozwiązany. |
| Kościół Chrystusa (Paryszyci) | Warren F. Parrish | 1837 | Odłam założonego przez Josepha Smitha, Jr. Kościoła Chrystusa | Kościół ten powstał w Kirtland po upadku Kirtland Safety Society, banku założonego przez Josepha Smitha i Sidneya Rigdona. Gdy 12 stycznia 1838 roku musieli się oni ratować przed dysydentami Kościoła nocną ucieczką z Kirtland i schronili się w Far West w Missouri, Warren F. Parrish przejął Świątynię Kirtland, pierwszą mormońską świątynię. Do odłamu należał jeden z grupy trzech świadków Księgi Mormona – Martin Harris. Kościół został rozwiązany. |
| Kościół Jezusa Chrystusa, Oblubienica, Małżonka Barankowa | George M. Hinkle | 1840 | Odłam założonego przez Josepha Smitha, Jr. Kościoła Chrystusa | Kościół został rozwiązany. |
| Prawdziwy Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich | William Law | 1844 | Odłam założonego przez Josepha Smitha, Jr. Kościoła Chrystusa | Kościół został rozwiązany. |
Spadkobiercy Ruchu po śmierci Josepha Smitha, Jr.
[edytuj | edytuj kod]Święci „z prerii”
[edytuj | edytuj kod]| Nazwa | Zorganizowany przez | Data organizacji | Odłam / kontynuacja | Stan obecny | Uwagi |
|---|---|---|---|---|---|
| Kościół Jezusa Chrystusa Dzieci Syjonu | Sidney Rigdon | 1844 | Kontynuacja założonego przez Josepha Smitha, Jr. Kościoła Chrystusa | Rozwiązany w 1847 | Oryginalnie próbował posługiwać się nazwą „Kościół Chrystusa”. Zwany popularnie Rigdonitami. |
| Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (Strangici) | James J. Strang | 1844 | Kontynuacja założonego przez Josepha Smitha, Jr. Kościoła Chrystusa | Kilkuset członków w Stanach Zjednoczonych i Europie | Siedziba w Voree, w stanie Wisconsin. |
| Kościół Chrystusa | Aaron Smith | 1846 | Odłam strangitów | Kościół został rozwiązany. | |
| Kościół Chrystusa (Whitmeryci) | David Whitmer | 1847 i 1871 | Kontynuacja założonego przez Josepha Smitha, Jr. Kościoła Chrystusa | Istniejący do ok. 1925 | |
| Kościół Chrystusa (Brewsteryci) | James C. Brewster i Hazen Aldrich | 1848 | Kontynuacja założonego przez Josepha Smitha, Jr. Kościoła Chrystusa | Kościół został rozwiązany. | Publikował czasopismo The Olive Branch |
| Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (Gladdenici) | Gladden Bishop | 1851 | Kontynuacja założonego przez Josepha Smitha, Jr. Kościoła Chrystusa | Rozwiązany wraz ze śmiercią Bishopa w 1865 | Wielu członków przyłączyło się do Kościoła Chrystusa – Obszar Świątyni |
| Kościół Jezusa Chrystusa (Kutleryci) | Alpheus Cutler | 1853 | Kontynuacja założonego przez Josepha Smitha, Jr. Kościoła Chrystusa | Istnieje do dziś (niewielkie grono członków w Independence, w stanie Missouri) | |
| Kościół Jezusa Chrystusa | William Bickerton | 1862 | Utworzony jako kontynuacja Kościoła Jezusa Chrystusa Dzieci Syjonu (Rigdonitów), przez członków uważany za ten sam kościół. | 15 tysięcy członków na wszystkich kontynentach świata (trzecia co do wielkości denominacja świętych) | Siedziba w Monongahela, w stanie Pensylwania. Zwany popularnie Bikertonitami (Kościół uznaje to za przezwisko). |
| Kościół Chrystusa – Obszar Świątyni (Hedrikici) | Granville Hedrick | 1863 | Kontynuacja założonego przez Josepha Smitha, Jr. Kościoła Chrystusa; część członków wywodzi się od Gladdenitów. | Kilka tysięcy członków w kilku państwach świata. | Siedziba w Independence, w stanie Missouri. |
| Kościół Chrystusa z Poselstwem Eliasza | Otto Fetting i William Draves | 1929 i 1943 | Odłam Kościoła Chrystusa – Obszar Świątyni | Istnieje do dziś, posiadając wiele odłamów. | Siedziba w Independence, w stanie Missouri. |
| Przywrócony Kościół Jezusa Chrystusa | Eugene O. Walton | 1980 | Odłam Kościoła Jezusa Chrystusa (Kutlerytów) | 25 członków. | Siedziba w Independence, w stanie Missouri. |
Zreorganizowani święci
[edytuj | edytuj kod]Kościoły uznające Josepha Smitha III za proroka.
| Nazwa | Zorganizowany przez | Data organizacji | Odłam / kontynuacja | Stan obecny | Uwagi |
|---|---|---|---|---|---|
| Społeczność Chrystusa | Joseph Smith III | 1860 | Kontynuacja założonego przez Josepha Smitha, Jr. Kościoła Chrystusa | Druga pod względem wielkości denominacja świętych. Posiada 250 tysięcy członków w 50 krajach świata. | Siedziba w Independence, w stanie Missouri. Przed 2001 r. znany jako Zreorganizowany Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich |
| Gminy Przywrócenia (niezależne gminy Zreorganizowanego Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich) | - | lata 80. XX wieku | Odłam Społeczności Chrystusa | 12 tysięcy członków w różnych krajach świata. | Siedziba w Independence, w stanie Missouri. Ruch odłączył się od Zreorganizowanego Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich po wprowadzeniu kapłaństwa kobiet i innych liberalnych reform. Uważa się za Kościół reprezentujący oryginalne nauczanie Zreorganizowanego Kościoła sprzed reform. |
| Ostatkowy Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich | Frederick Niels Larsen | 2000 | Odłam Społeczności Chrystusa | Obecny w wielu krajach (również w Europie i Azji) | Jak wyżej + Prezydentem Kościoła może zostać tylko potomek Josepha Smitha, Jr. Siedziba w Independence, w stanie Missouri. |
| Przywrócony Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich | Byli wyznawcy Zreorganizowanego Kościoła. | 1989 | Odłam Społeczności Chrystusa | - | Jak wyżej, jednak bez sukcesji linernej (Prezydent nie musi być potomkiem Josepha Smitha, Jr). Siedziba w Independence, w stanie Missouri. |
| Kościół Chrystusa | David B. Clark | 1985 | Odłam Społeczności Chrystusa | - | Siedziba w Oak Grove, w stanie Missouri. |
Święci „z Gór Skalistych”
[edytuj | edytuj kod]Kościoły uznające Brighama Younga za proroka.
| Nazwa | Zorganizowany przez | Data organizacji | Odłam / kontynuacja | Stan obecny | Uwagi |
|---|---|---|---|---|---|
| Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (największa denominacja) | Brigham Young | 1847 | Kontynuacja założonego przez Josepha Smitha, Jr. Kościoła Chrystusa | Największa denominacja świętych (ok. 16 milionów członków w większości krajów świata) | Siedziba w Salt Lake City, w stanie Utah. |
| Kościół Chrystusa Pierwocin | Joseph Morris | 1861 | Odłam Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (największej denominacji) | Najprawdopodobniej Kościół przestał istnieć. Możliwe, że istnieje kilka osób odwołujących się do tego ruchu. | |
| Kościół Syjonu (Godbyci) | William S. Godbe | 1868 | Odłam Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (największej denominacji) | Kościół został rozwiązany. | |
| Zjednoczone Bractwo Apostolskie | Lorin C. Woolley | lata 20. XX wieku | Odłam Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (największej denominacji) | Siedziba w Bluffdale, w stanie Utah. | |
| Kościół Chrystusa w Dniach Ostatnich | Thomas R. King | 1926 | Odłam Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (największej denominacji) | Jedna z większych grup praktykujących poligamię. | Znany również jako Kingston clan, lub Davis County Cooperative Society |
| Fundamentalistyczny Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich | John Y. Barlow | 1935 | Odłam Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (największej denominacji) | Największa grupa świętych w dniach ostatnich, która praktykuje poligamię (ok. 10 tysięcy członków) | Siedziba w Colorado City, w stanie Arizona. |
| Porządek Aarona | Maurice L. Glendenning | 1942 | Odłam Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (największej denominacji) | ||
| Przywrócony Kościół Jezusa Chrystusa | Antonio A. Feliz | 1985 | Odłam Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (największej denominacji) | Kościół został rozwiązany w 2010. | Zwany również Gejowskim Kościołem Mormonów, lub Liberalnym Kościołem Mormonów |
| Kościół Boży Nowego Przymierza | Christopher C. Warren | 1986 | Odłam Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (największej denominacji) | ||
| Prawdziwy i Żywy Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Końca | James D. Harmston | 1994 | Odłam Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (największej denominacji) | Mała grupa praktykująca poligamię. | Siedziba w Manti, w stanie Utah |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Różnice między świętymi w dniach ostatnich
- Różnice pomiędzy Społecznością Chrystusa a Kościołem Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Kościół z Utah ma wyłączne prawo do posługiwania się nazwą „The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints”. Nie dotyczy to jednak nazwy, która była używana przez Kościół w czasie życia proroka Josepha Smitha – „Church of Jesus Christ of Latter Day Saints”, która bywa używana również przez inne denominacje świętych. W języku polskim nie występuje jednak różnica w tłumaczeniu tych dwóch wyrażeń, stąd nazwa „Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich” odnosi się zarówno do Kościoła z Utah, jak również innych wspólnot.
- ↑ César Vidal Manzanares, Prekursorzy Nowej Ery, Warszawa 1994, s. 85; Mircea Eliade, Ioan P. Couliano, Słownik religii, Warszawa 1994, s. 260; Archiwum Społeczności Chrystusa w Independence (oryginał)