Publiczny system wypożyczania rowerów
Publiczny system wypożyczania rowerów (ang. bike-sharing, bike-sharing system[1][2]) – zwany potocznie rowerem miejskim[3] – system samoobsługowych wypożyczalni rowerów publicznych w miastach[2], zlokalizowany głównie w centrach miast, pozwalający wypożyczyć rower na określony czas bezobsługowo[4]. W najnowszych systemach wypożyczenie odbywa się najczęściej z użyciem aplikacji mobilnej, a płatność odbywa się automatycznie z doładowanych kredytów lub podpiętej karty płatniczej[4].
Stosowany jest zwykle w dużych aglomeracjach miejskich do poruszania się na bliskie odległości. Promowany w miastach dla zmniejszenia zatorów w ulicznym ruchu samochodowym, ograniczania emisji spalin i poprawy zdrowia mieszkańców. Eliminuje niektóre wady roweru prywatnego, np. narażenie na kradzież i wysokie koszty zakupu oraz użytkowania[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Stacje z obsługą
[edytuj | edytuj kod]Obsługowa wypożyczalnia rowerów, tradycyjna wypożyczalnia rowerów lub generacja zero – to najstarszy model wypożyczalni, gdzie lokalizacje lub stacje nie są zautomatyzowane, a są prowadzone przez pracowników lub wolontariuszy. W Polsce tego typu wypożyczalnie funkcjonują w rejonach turystycznych. Swoją sieć wypożyczalni w 5 miastach Polski prowadzi sieć sklepów sportowych Decathlon[5].
Wypożyczalnie bezobsługowe, bezpłatne
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza generacja – system „Witte Fietsen” – pierwszą ideę bezobsługowych wypożyczalni rowerowych wprowadził Luud Schimmelpennink w Amsterdamie w 1965 roku pod nazwą White Bicycle Plan[6], gdzie razem ze znajomymi zebrali 50 rowerów, pomalowali je na biało i rozstawili w mieście, do darmowego użytkowania[6]. Większość rowerów została skradziona[4].
Wypożyczalnie bezobsługowe na kaucje
[edytuj | edytuj kod]Druga generacja – system opracowany przez Mortena Sadolina i Ole Wessunga z Kopenhagi po tym, jak obaj zostali ofiarami kradzieży rowerów pewnej nocy w 1989 roku. Opracowany przez nich system zakładał darmowe wypożyczanie rowerów z depozytem w postaci monet, które wykorzystuje się do odblokowania rowerów analogicznie do odblokowywania wózków sklepowych[7].
Pierwsze systemy z depozytami zostały uruchomione w 1991 roku w Farsø i Grenå w Danii[7] oraz w 1993 roku w Nakskov w Danii z 26 rowerami i 4 stacjami[7]. W 1995 roku pierwszy duży program z 800 rowerami generacji został uruchomiony w Kopenhadze jako Bycyklen[8]. System został następnie wprowadzony w Helsinkach (2000-2010) i Wiedniu w (2002) oraz w Aarhus (2003)[7].
Wypożyczalnie automatyczne na kartę
[edytuj | edytuj kod]
Trzecia generacja składają się z rowerów, które można wypożyczyć z automatycznych stacji dokujących; Można je wypożyczyć na jednej i zwrócić na innej stacji należącej do tego samego systemu. Stacje dokujące to specjalne stojaki rowerowe, które blokują rower i zwalniają go tylko za pomocą sterowania komputerowego. Osoby zarejestrowane w programie identyfikują się za pomocą karty członkowskiej w dowolnym z hubów[7].
System ten został opracowany jako Public Velo przez Hellmuta Slachtę i Paula Brandstättera w latach 1990–1992, a po raz pierwszy wdrożony w 1996 roku przez Uniwersytet Portsmouth i Radę Miasta Portsmouth pod nazwą Bikeabout. Do korzystania z systemu potrzeba była karta magnetyczną używaną. 6 czerwca 1998 roku podobny system wprowadzono w Rennes pod nazwą LE vélo STAR. Była to sieć miejska z 200 rowerami, 25 stacjami i elektroniczną identyfikacją rowerów[7].
Poza Europą system tego typu zaczęły się pojawiać w 2008 roku na początek w Brazylii, Chile, Chinach, Nowej Zelandii, Korei Południowej, Tajwanie i każdy z nich był pierwszym programem wypożyczania rowerów trzeciej generacji w tych krajach[7].
Wypożyczalnie bez stacji dokujących
[edytuj | edytuj kod]
Znany jako czwarta generacja lub piąta generacja system wynajmu rowerów; Elementarnym założeniem systemu jest rower z blokadą, która jest zwykle zintegrowany z ramą i jej zapięcie nie wymaga stacji dokującej. W przypadku czwartej generacji dostępne są stacje dokujące, ale nie jest wymagane pozostawienie roweru na tej stacji i możemy z użyciem zawartej blokady pozostawić rower w dowolnym miejscu. W przypadku systemu piątej generacji stacje mają charakter wirtualny i są to raczej miejsca, w których systemy są rozlokowywane przez operatora.
System ten został następnie opracowany przez Deutsche Bahn w 1998 roku w celu włączenia cyfrowych kodów uwierzytelniających (które się zmieniają) do automatycznego blokowania i odblokowywania rowerów. Deutsche Bahn uruchomiła system pod nazwą Call a Bike w 2000 roku, umożliwiając użytkownikom odblokowanie roweru za pomocą wiadomości SMS lub połączenia telefonicznego, a ostatnio za pomocą aplikacji[9].
Rozwój technologiczny telefonów i systemów GPS utorował drogę do dużego wzrostu tego typu systemów udostępniania rowerów „bez stacji dokującej”. Chińskie firmy Ofo i Mobike stały się pionierami wdrażania systemów bez stacji dokujących. Ofo wystartowało swój system w Pekinie w 2015, a Mobike w Szanghaju w 2016. W Polsce pierwszy tego typu system został uruchomiony w Krakowie w 2016 roku (Wavelo), a w Warszawie w 2017 (Acro-bike)[4].
W grudniu 2016 r. około 1000 miast na całym świecie posiada program rowerów publicznych[10]. W 2021 na świecie istniało blisko 2000 systemów rowerów publicznych[11], oferując blisko 10 mln rowerów[12]. Najbardziej dynamiczny wzrost nastąpił w 2017 roku, gdy otwarto 581 systemów przy 50 zamkniętych[11].
Najwięcej systemów zlokalizowanych jest w Chinach[11], a zarazem tam znajdują się największe, które osiągają liczbę 90 000 dostępnych rowerów[13].
Rowery publiczne w Polsce
[edytuj | edytuj kod]
W Polsce pierwsza wypożyczalnia rowerów powstała w Krakowie w 2008 roku[14]. Składał się początkowo z 12 stacji oraz 100 rowerów[15]. Kolejna otwarta rok później w Szczecinku[16]. W 2021 systemy roweru publicznego dostępne były w ponad 90 polskich miejscowościach, a ich łączna flota wynosiła ponad 20 tysięcy rowerów[15].
Większość systemów funkcjonuje w okresie wiosenno-zimowym. Wyjątek stanowi Wrocław, gdzie system funkcjonuje cały rok[17]. Większość systemów posiada okres bezpłatnego wypożyczenia, który najczęściej wynosi 20 min.. Cena za godzinę wypożyczenia w większości wynosiła od 1 do 3 zł. Wyjątek stanowią Szamotuły, gdzie system jest całkowicie bezpłatny oraz Duszniki Zdrój, gdzie wypożyczane są rowery elektryczne[17].
Statystyki
[edytuj | edytuj kod]Zgodnie z listą systemów rowerów publicznych w Polsce w 2021 roku było 75 systemów wypożyczalni należących do 8 różnych operatorów obsługujących 21659 rowerów[18]; 18 systemów zostało zamkniętych; Największą liczbą systemów w Polsce prowadzi niemiecka firma Nextbike (37 systemów posiadających 16188 rowerów), a następny w kolejności jest Roovee (25 systemów obsługujących 1910 rowerów); Na uwagę zasługuje także freebike, który ma tylko 4 systemy, ale w nich aż 2680 rowerów[18]. Od 1 sierpnia 2024 największą liczbę stacji (924) ma Metrorower — system obejmujący 31 gmin Metropolii GZM[19]; posiada też największa liczbę rowerów (7000)[19]; zdetronizował on warszawski system Veturilo z blisko 400 stacjami liczbę dostępnych rowerów sięgającą prawie 5800. Najmniejszym systemem wielostacyjnym, który nie jest systemem pilotażowym, jest Tychowski Rower Miejski, który posiada jedynie 2 stacje i funkcjonuje od 2018 roku. Tychowo jest też najmniejszym miastem pod względem liczby ludności posiadającym publiczny system wypożyczania rowerów o wielu stacjach[a]. Wśród 71 systemów 3 mają charakter aglomeracyjny (aglomeracja górnośląska — Metropolia GMZ, aglomeracja lubelska, aglomeracja białostocka), a jeden wojewódzki (województwo łódzkie).
Pod względem rozwoju systemów Polska zajmowała w 2021 roku piąte miejsce w Europie[11].
Najwięcej procentowo w 2020 mieszkańców zapisanych w systemie miały Szamotuły (66%)[17]; Największą liczbę rowerów na mieszkańca miał system w Ustroniu (230 mieszkańców na jeden rower), a największe zagęszczenie stacji Chorzów[17]. W 2022 roku największy przyrost odnotował operator Roovee zwiększając liczbę miast do 30 a liczbę rowerów do 2900 dając mu 12% udziału w rynku, tyle samo co freebike[20]. W 2022 roku rynek rozrósł się do 94 miast, 82 systemów i 23,7 tys. rowerów[20]. Podaż usług wzrosła o 13% względem 2021 roku[21]. Systemy rowerów publicznych stanowiły w 2022 95% rynku systemu wypożyczalni rowerów[20].
Statystyki wypożyczeń
[edytuj | edytuj kod]Statystyki systemów rowerów miejskich w Polsce 2015[22]:
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ na podstawie danych z listy systemów rowerów publicznych w Polsce
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ bike-sharing. Diki.pl. [dostęp 2017-08-11].
- ↑ a b c Słownik pojęć Strategii Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku). [w:] Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej [on-line]. mib.gov.pl. s. 3. [dostęp 2017-03-21].
- ↑ Edyta Boratyńska-Karpiej, Paweł Engel, Rowerowa Polska w rowerowej Europie [online], 2021.
- ↑ a b c d Feng Chen i inni, FIFTH GENERATION OF BIKE-SHARING SYSTEMS – EXAMPLES OF POLAND AND CHINA, „Scientific Journal of Silesian University of Technology. Series Transport”, 99, 2018, s. 5–13, DOI: 10.20858/sjsutst.2018.99.1 [dostęp 2022-01-05].
- ↑ Decathlon Rent, Wypożyczalnia rowerów Decathlon Rent [online], Decathlon Rent [dostęp 2022-01-05] (ang.).
- ↑ a b Janet Larsen, Bike-Sharing Programs Hit the Streets in Over 500 Cities Worldwide, Earth Policy Institute, 25 kwietnia 2013 [dostęp 2015-06-29] [zarchiwizowane z adresu 2015-06-29].
- ↑ a b c d e f g Paul DeMaio, Bike-sharing: History, Impacts, Models of Provision, and Future, „Journal of Public Transportation”, 12 (4), 2009, s. 41–56, DOI: 10.5038/2375-0901.12.4.3, ISSN 1077-291X [dostęp 2022-01-05].
- ↑ Europe develops crush on bicycling. The Hawk Eye. [dostęp 2020-10-11].
- ↑ Tobias Gorges, Fahrradstationen und Fahrradverleih in Bayernmit mit Vertiefung für Call a Bike in München, ISBN 978-3-640-09218-5 [dostęp 2022-01-05] (niem.).
- ↑ Will helmet law kill Seattle’s new bike-share program?. The Seattle Times, 2016-12-19. [dostęp 2020-07-14]. (ang.).
- ↑ a b c d The Meddin Bike-sharing World Map Mid-2021 Report [online], październik 2021.
- ↑ The Meddin Bike-sharing World Map [online], bikesharingworldmap.com [dostęp 2022-01-05] (ang.).
- ↑ Changes in Urban Mobility Related to the Public BikeSystem with Regard to Weather Conditions and StatutoryRetail Restrictions, Marta Borowska-Stefańska i inni, 2021.
- ↑ Angelika Łastowska, Analiza funkcjonowania wypożyczalni rowerów miejskich w Krakowie, Zofia Bryniarska, 2015.
- ↑ a b Bike sharing czyli rower miejski [online], Mobilne Miasto, 20 marca 2022 [dostęp 2024-09-03] (pol.).
- ↑ Redakcja, Szczecinek – wypożyczalnia rowerów już działa [online], Głos Koszaliński, 23 lipca 2009 [dostęp 2022-01-05] (pol.).
- ↑ a b c d Ranking systemów rowerów miejskich 2020 – CentrumRowerowe.pl [online], CentrumRowerowe [dostęp 2022-01-05] (pol.).
- ↑ a b Strefa Danych Q3 [online], SmartRide.pl / Mobilne Miasto, 12 września 2021 [dostęp 2022-01-05] (pol.).
- ↑ a b Największy w Polsce system rowerowy wystartował w pełnym zakresie [online], www.portalsamorzadowy.pl, 1 sierpnia 2024 [dostęp 2024-08-05] (pol.).
- ↑ a b c Redakcja, W Polsce jest już 94 tys. sharingowych e-hulajnóg i 24 tys. rowerów [online], SmartRide.pl, 12 października 2022 [dostęp 2023-02-16] (pol.).
- ↑ Strefa Danych mikromobilności Q1 2022 [online], Mobilne Miasto, 31 marca 2022 [dostęp 2023-02-16] (pol.).
- ↑ Rowery miejskie nie wszędzie „chwyciły”. Nawet Warszawa powinna poprawić statystyki – Gospodarka komunalna [online], www.portalsamorzadowy.pl [dostęp 2018-06-13] (pol.).