Przegorzan kulisty

Przegorzan kulisty
	; Morfologia
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Carduoideae
Rodzaj	przegorzan
Gatunek	przegorzan kulisty
	Nazwa systematyczna
	Echinops sphaerocephalus L.; Sp. pl. 2:814. 1753
Synonimy
	Echinops viscosus Rchb.;
	Echinops viscosus Rchb.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przegorzan kulisty, przegorzan lepki (Echinops sphaerocephalus L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Rodzimy obszar występowania obejmuje obszary Azji Zachodniej o klimacie umiarkowanym, oraz wschodnią, południowo-wschodnią i środkową Europę. Jako gatunek zawleczony lub introdukowany rozprzestrzenił się także w innych rejonach Europy, w Australii i Ameryce Północnej. Jest też uprawiany w wielu krajach świata^[5]. Status gatunku we florze Polski: kenofit. Jest obecnie rośliną średnio pospolitą, występującą na niżu na większej części kraju^[6].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, dorastająca do 2 m wysokości. Gruba, pokryta białawym kutnerem i gruczołowato owłosiona.
Liście: Ulistnienie skretoległe. Liście pierzastodzielne, o trójkątnie lancetowatych, lub trójkątnych odcinkach. Są wybitnie kolczaste, pod spodem pokryte białymi włoskami. Z górnej strony liście są zielone, na spodniej stronie pokryte wełnistym, białym kutnerem.
Kwiaty: Rurkowate, zebrane w kulistą główkę, podpartą podsadką. Główka złożona jest z licznych jednokwiatowych koszyczków. Każdy z tych koszyczków ma długość ok. 2 cm i otoczony jest szczecinkami dwukrotnie krótszymi od łusek okrywy. Zewnętrzne listki okrywy prawie do nasady podzielone są na szczecinki i ogruczolone na wierzchołkach. Korona kwiatu biała, o 5 języczkowatych ząbkach. Wszystkie kwiaty są rurkowate. Ciemnoniebieskie pylniki zrośnięte w rurkę.
Owoc: Niełupka o długości 8-12 mm.

Biologia i ekologia

Bylina pochodzenia stepowego. Hemikryptofit. W Polsce roślina ruderalna. Występuje na obrzeżach zarośli, murawach kserotermicznych i na rumowiskach^[6]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla SubAll. Onopordenion i Ass. Onopordetum-acanthii^[7]. Kwitnie od lipca do sierpnia, jest owadopylny. Jest lekko trujący.

Zastosowanie

Roślina miododajna. Bywa czasami uprawiany w tym celu (wydajność ok. 450 kg bardzo dobrego miodu z hektara)^[8]. Zakwita w drugim roku uprawy.
Roślina lecznicza. Owoce zawierają echinopsynę stosowaną dla zwiększenia pobudliwości rdzenia kręgowego i ciśnienia krwi oraz ogólnie wzmacniająco, w dużych dawkach powoduje drgawki^[9].

Udział w kulturze

M. Zohary, jeden z badaczy roślin biblijnych uważa, że o ten gatunek rośliny („ciernie i osty pustyni") chodzi w wersecie Księgi Sędziów (8,7): ...Kiedy Pan wyda w rękę moją Zebacha i Salmunnę, wówczas wymłócę ciała wasze cierniami pustyni i ostami” oraz w wersecie: „wziąwszy ciernie pustyni i osty, ukarał nimi mieszkańców Sukkot” (8,16)^[10].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ The International Plant Names Index. [dostęp 2014-12-03].
↑ The Plant List. [dostęp 2014-11-20].
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2014-12-02].
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ 2Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ POŻYTKI.PL – O pszczołach, miodzie i roślinach miododajnych – artykuły. [dostęp 2007-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].
↑ Czikow P., Łaptiew J., ,,Rośliny lecznicze i bogate w witaminy", Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1988
↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

Linki zewnętrzne

Pożytek pyłkowy przegorzanów. miesiecznik-pszczelarstwo.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-02-24)].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[3] The International Plant Names Index. [dostęp 2014-12-03].

[TPL-4] The Plant List. [dostęp 2014-11-20].

[grin-5] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2014-12-02].

[Rutkowski-6] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[7] 2Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[8] POŻYTKI.PL – O pszczołach, miodzie i roślinach miododajnych – artykuły. [dostęp 2007-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].

[9] Czikow P., Łaptiew J., ,,Rośliny lecznicze i bogate w witaminy", Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1988

[rb-10] Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]