Paul Erdős

Paul Erdős

Paul Erdős (jesień 1992)
Data i miejsce urodzenia	26 marca 1913 Budapeszt
Data i miejsce śmierci	20 września 1996 Warszawa
Zawód, zajęcie	matematyk

Paul Erdős, węg. Erdős Pál [ˈɛrdøːʃ ˈpaːl] (ur. 26 marca 1913 w Budapeszcie, zm. 20 września 1996 w Warszawie) – węgierski matematyk.

Był jednym z najwybitniejszych matematyków XX w. Autor ponad 1500 artykułów z koncepcjami matematycznymi, głównie z teorii liczb, kombinatoryki i teorii grafów. Erdős bardzo wiele podróżował po całym świecie. Znany był z tego, że często stawiał ciekawe problemy matematyczne, za rozwiązanie których wyznaczał nagrody pieniężne, gdy sam nie mógł ich rozwiązać. Opublikował ogromną liczbę prac napisanych wraz z innymi matematykami. W związku z tym powstał element matematycznego folkloru, tak zwana liczba Erdősa. Wątpił w istnienie Boga, jednak chętnie mówił o Księdze (the Book), w której Bóg przechowuje eleganckie dowody twierdzeń matematycznych i czasami pozwala do niej zerkać.

W 1936 i 1954 wygłosił wykłady sekcyjne, a w 1983 wykład plenarny na Międzynarodowym Kongresie Matematyków.

Życiorys

Dzieciństwo

Paul Erdős urodził się 26 marca 1913 roku w Budapeszcie jako trzecie dziecko Anny i Lajosa Erdős w niepraktykującej rodzinie żydowskiej. Jego dwie siostry zmarły parę dni po jego urodzeniu w wieku 3 i 5 lat na szkarlatynę. Jego rodzice byli matematykami. W 1914 r. ojciec dostał się do rosyjskiej niewoli na skutek ataku tego państwa na Austro-Węgry. Matka musiała więc, sama wykładając matematykę, wynająć dla Pála guwernantkę. Już w wieku 3 lat potrafił biegle liczyć oraz samodzielnie sformułował koncepcję liczb ujemnych. „Jeśli odejmiesz 250 od 100, to dostaniesz 150 poniżej zera” powiedział pewnego razu do swojej mamy. W wieku 4 lat potrafił np. przeliczyć w pamięci wiek w latach na wiek w sekundach. Ze strachu przed chorobami zakaźnymi, matka wynajęła prywatnego nauczyciela. W 1920 r. ojciec wrócił z rosyjskiej niewoli.

Studia

W 1930 r. (w wieku 17 lat) Paul Erdős rozpoczął studia w rodzinnym mieście, w 1934 r. doktoryzował się z matematyki. Krótko potem wyemigrował do Manchesteru, potem do USA.

W 1938 r. został stypendystą na Uniwersytecie Princeton (New Jersey). Po pierwszym roku studiów nie przedłużono mu stypendium, oficjalnie z powodu wyczerpania środków, jednakże można też znaleźć źródła, które jako powód podają dziwactwa Erdősa. Ostatecznie koszty drugiego roku studiów pokrył Oswald Veblen, ówczesny kierownik instytutu matematyki.

Afera zdjęciowa

W 1941 r. Paul Erdős został zmuszony do opuszczenia ostatecznie instytutu na skutek „afery zdjęciowej”. Wraz z Anglikiem Arthurem Stone’em i Japończykiem Shizuo Kakutani wdrapali się na stojącą na wzniesieniu wieżę, z której szczytu chcieli obserwować morze i rozmyślać o matematyce. W swym matematycznym zapale przeoczyli jednak tablicę ostrzegawczą z napisem „Wstęp surowo wzbroniony”. Dodatkowo, zrobili tam kilka pamiątkowych zdjęć. Po dostrzeżeniu ich na szczycie wieży zostali aresztowani przez FBI i oskarżeni o szpiegostwo. Zarzut szpiegostwa nie został jednak ostatecznie udowodniony i Paul Erdős został oczyszczony z zarzutów.

Projekt Manhattan

Dzięki swemu przyjacielowi Stanisławowi Ulamowi, z którym w 1941 napisał wspólną publikację na Uniwersytecie Wisconsin, poznał w 1942 r. Johna Von Neumanna i Edwarda Tellera, którzy wciągnęli go do współpracy w ramach ściśle tajnego projektu Manhattan. Z projektu tego został jednak szybko usunięty ze względów bezpieczeństwa po tym, jak w jednej z rozmów zwierzył się, że zamierza powrócić na Węgry. W 1942 r. zmarł jego ojciec, a w latach 1944–1945 jego matka i wielu pozostałych na Węgrzech przyjaciół trafiło do niemieckich obozów koncentracyjnych.

Po II wojnie światowej

Po II wojnie światowej rozpoczął się najbardziej twórczy okres w życiu Paula Erdősa. Opublikował szereg prac z kombinatoryki, teorii grafów i teorii liczb, współpracując z wieloma matematykami. W grudniu 1948 r. wrócił na Węgry, by odwiedzić matkę i przyjaciół, którzy przeżyli wojnę. W lutym 1949 r. udało mu się przed zamknięciem granic przez Stalina opuścić Węgry. Następne trzy lata spędził praktycznie w drodze między Wielką Brytanią i USA, zmieniając w tym czasie wielokrotnie miejsca pobytu.

W 1952 r. osiadł w USA, przyjmując posadę na Uniwersytecie Notre Dame. W 1954 r., przed wyjazdem na kongres naukowy do Amsterdamu, został poinformowany przez komisję McCarthy´ego, że w razie wyjazdu musi liczyć się z odebraniem zielonej karty, dającej prawo pobytu w USA. Nie zmieniło to jednak jego planów. Z powodu współpracy z chińskim matematykiem Loo-Keng Hua nie uzyskał prawa pobytu w Holandii i Wielkiej Brytanii. Ostatecznie zdecydował się na wyjazd do Izraela, gdzie otrzymał posadę na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. Oficjalnie był zatrudniony tam przez następne 30 lat, jednak w praktyce podróżował niestrudzenie po świecie od jednego do drugiego uniwersytetu, sypiając 4-5 godzin na dobę, publikując ok. 1500 prac naukowych (z tego czasu datuje się też powstanie pojęcia liczba Erdősa) i nadużywając amfetaminy. Jego przyjaciel Ronald Graham zaproponował mu zakład w wysokości 500 USD, czy wytrzyma 30 dni abstynencji od amfetaminy. Erdős wygrał, ale twierdził, iż zakład ten zahamował na 30 dni rozwój matematyki. W 1992 został odznaczony tytułem doktora honoris causa Uniwersytetu Karola w Pradze, a w 1994 r. został członkiem zagranicznym PAN.

Ostatnie lata życia i śmierć

Paul Erdős żył dla matematyki, z licznych nagród, których był laureatem, wspierał uzdolnionych studentów i działalność charytatywną. Zmarł 20 września 1996 r. w czasie pobytu na kongresie w Warszawie.

Epitafium na grobie Erdősa: Végre nem butulok tovább (węg.) – W końcu nie staję się już coraz głupszy.

Zobacz też

• nierówność Erdősa
• Dowody z Księgi – książka z dowodami matematycznymi dedykowana Erdősowi