Park Tiele-Wincklerów w Bytomiu
 nr rej. A/303/10 z 30 kwietnia 1948 i z 30 czerwca 1995[1]
| |
 Las w parku (2013) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Dzielnica | |
| Adres |
ul. Racjonalizatorów |
| Powierzchnia |
13,95 ha |
| Data założenia |
1. połowa XIX wieku |
| Projektant |
Gustaw Stoll, Gustaw Meyer |
Położenie na mapie Bytomia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°21′28,4″N 18°51′13,0″E/50,357889 18,853611
| |
Park Tiele-Wincklerów (do 2024 roku Park Ludowy[2], niem. Mechtaler Volkspark[2]) – park pałacowy z 1. połowy XIX wieku w Bytomiu-Miechowicach, otaczał pałac Tiele-Wincklerów, współcześnie pełni rolę krajobrazowego parku miejskiego, został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Park, założony początkowo jako ogród, powstał w 1. połowie XIX wieku i jest najstarszym założeniem parkowym na terenie dzisiejszego Bytomia[2]. Od początku stanowił teren przypałacowy Tiele-Wincklerów[3] i nie był dostępny publicznie[4]. Ogród parkowy połączono z przylegającym lasem grądowym w latach 1840–1850, zachowano jednak kompozycję ogrodu, zasadzono egzotyczne drzewa[5]. Park powstał poprzez przekształcenie ogrodu i lasu na przełomie lat 50. i 60. XIX wieku[4]. Romantyczne założenie zaprojektowali Gustaw Stoll i Gustaw Meyer[4]. Powstał park w stylu angielskim[6].
Park był zarządzany przez miasto Bytom od 1938 roku[2] i stał się wówczas dostępny dla mieszkańców[4]. Pałac został zniszczony i opuszczony po 1945 roku[7]. Rozgrabiono go i spalono[8], a pozostałości wysadzili saperzy Wojska Polskiego 31 grudnia 1954 roku[8]. Park został znacznie przekształcony po II wojnie światowej, zmieniono m.in. układ alejek[4] a północną część parku oddzielono i zabudowano[6], jednak zachował się cenny starodrzew[3], a całość ma charakter parku krajobrazowego[7]. Okazały platan klonolistny „Jan III Sobieski” stanowi od 1973 roku pomnik przyrody[2] (decyzja nr 312 znak: RL-op-831/32/73 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 1 grudnia 1973 roku[9]). Park został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych w 1995 roku[2]. W 2021 roku zakończono rewitalizację parku, która kosztowała ponad 11,6 mln zł[2], powstało wówczas oczko wodne i ścieżka dydaktyczna[2]. Założenie otrzymało nową nazwę w 2024 roku w efekcie petycji mieszkańców Bytomia[2].
Architektura i flora
[edytuj | edytuj kod]Maksymalna powierzchnia parku wynosiła 29 ha za czasów jego świetności[2]. Od północy znajdował się reprezentacyjny podjazd do pałacu z dekoracyjnie obsadzonym trawnikiem[8]. Od wschodu znajdowały się dwa stawy z wysepkami pośrodku. Pozostały teren zajmowały trawniki i rabaty w postaci medalionów obsadzonych różnobarwnymi kwiatami[8].
Obecnie park ma kształt zbliżony do prostokąta i powierzchnię 13,95 ha[3]. Pierwotne niskie kompozycje roślinne nie zachowały się, park porastają współcześnie wysokie drzewa[2], w większości ponad stuletnia buczyna[3]. W parku odnotowano 53 gatunki drzew i krzewów, obok pospolitych gatunków: klonu zwyczajnego, klonu jawora, dębu i lipy rosną także: dąb czerwony i burgundzki, surmia wielkokwiatowa i żółtokwiatowa, miłorząb dwuklapowy oraz sosna wejmutka[3]. Przy drodze do ronda znajduje się kilka ponad stuletnich dębów (pierwotnie dziewięć), które sadzono po narodzinach dzieci Waleski i Huberta von Tiele-Wincklerów[4].
Od XVII w. do 1853 roku na terenie parku stał stary murowany kościółek św. Krzyża[10]. W latach 40. XX wieku w parku znajdowały się drewniane altany i korty tenisowe[6]. W 2. połowie XX wieku – muszla koncertowa[2] i kąpielisko dla dzieci[4]. Z pałacu zachowała się część oficyny[3], co stanowi około 10% dawnej kubatury gmachu[8]. Z pierwotnego założenia parkowego pozostała owalna ścieżka po zewnętrznej stronie parku[2].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Plan parku z 2. połowy XIX wieku -
Pałac w XIX wieku -
Pozostałości pałacu (2021) -
Oficyna pałacu (2019) -
Pomnikowy platan „Jan III Sobieski” (2012) -
Alejka parkowa (2021)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 28 [dostęp 2024-08-08].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Aleksandra Wielgosz, Park w Miechowicach z nową nazwą. Mieszkańcy podpisali petycję, a radni podjęli odpowiednią uchwałę. To wisienka na torcie zmian [online], Bytom naszemiasto, 3 marca 2024 [dostęp 2024-03-03].
- ↑ a b c d e f Park Tiele - Wincklerów w Miechowicach [online], Urząd Miejski w Bytomiu [dostęp 2024-08-06] (pol.).
- ↑ a b c d e f g Bytom nieoczywisty. Przewodnik turystyczny, Bytom: Urząd Miejski w Bytomiu, 2021, s. 61, ISBN 978-83-66181-03-8.
- ↑ r, Park Tiele-Wincklerów w Miechowicach – Parki Bytom [online] [dostęp 2024-08-06] (pol.).
- ↑ a b c Ewa Waryś, d. założenie pałacowo-parkowe Thiele-Wincklerów, ob. Park Ludowy, [w:] zabytek.pl [online], 21 sierpnia 2018 [dostęp 2024-08-08].
- ↑ a b Bytom - Miechowice, [w:] Józef Pilch, Leksykon zabytków architektury Górnego Śląska, Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2008, s. 228, ISBN 978-83-213-4485-0.
- ↑ a b c d e Izabella Wójcik-Kühnel, Magdalena Goik, Anioł Miłosierdzia wśród dymów i mgły: o życiu Matki Ewy z Miechowic: katalog do wystawy "Ubogim i cierpiącym ku pomocy. Matka Ewa - wiara i życie", Gliwice: Epigraf Jan Kalnik, Teresa Kalnik, 2018, s. 94, ISBN 978-83-949430-4-2.
- ↑ Miechowicki platan wśród "Drzew Sobieskiego", [w:] naszemiasto [online], 20 września 2013 [dostęp 2024-09-20].
- ↑ Bytom nieoczywisty. Przewodnik turystyczny, Bytom: Urząd Miejski w Bytomiu, 2021, s. 61-62, ISBN 978-83-66181-03-8.