Paolo dal Pozzo Toscanelli

Mapa Toscanellego przedstawiająca wschodnią Azję i ocean pomiędzy Europą i Azją, bez nieznanej wtedy Ameryki

Paolo dal Pozzo Toscanelli (ur. w 1397 we Florencji, zm. 10 maja 1482 tamże) – włoski uczony: matematyk, astronom i kosmograf.

Życiorys

Jego ojcem był florencki lekarz, Dominic Toscanelli. Paolo rozpoczął swoje studia matematyczne pod okiem Giovanniego dell’Abacco. W wieku osiemnastu lat dostał się na uniwersytet w Padwie, gdzie studiował medycynę, filozofię i matematykę. W czasie studiów zaprzyjaźnił się z Mikołajem z Kuzy, którego poznał w kolegium Prosdocimos de'Beldomandi. Mikołaj nie zapomniał o swoim przyjacielu nawet w okresie największej sławy, dedykując mu swój traktat De transformationibus geometricis. W roku 1424 Toscanelli ukończył studia na uniwersytecie z tytułem doktora medycyny. Po studiach Paolo powrócił do Florencji, gdzie prowadził swoje badania i obserwacje, i pozostał tam już do końca swojego życia, z wyjątkiem krótkich wypraw do Toskanii i krótkiego pobytu w Todi i w Rzymie. We Florencji podjął się studiów astronomicznych, wchodząc w skład badaczy skupionych wokół architekta Filippa Brunelleschiego, gdzie obcował z najwybitniejszymi uczonymi z Włoch i Europy. W tym czasie znalazł się w centrum naukowym świata tamtej epoki. Współcześni mu uważali go za jednego z największych matematyków tamtych czasów. Regiomontanus i Mikołaj z Kuzy pytali go o zdanie w najbardziej zawiłych zagadnieniach matematycznych i popierali swoje badanie i teorie jego autorytetem. Toscanelli zmarł we Florencji 10 maja 1482 roku w wieku 85 lat.

Praca naukowa

Toscanelli zajmował się wieloma dziedzinami nauki; był nie tylko matematykiem i astronomem, ale również geografem i doktorem medycyny. Prowadził obserwacje komet, m.in. w 1456 roku obserwował kometę nazwaną później kometą Halleya. Jego badania były bardzo pracochłonne i wymagały długich okresów czuwania. Toscanelli nie mógł jednak uwolnić się od wpływu astrologii, przez co współcześni mu Marsilio Ficino i Giovanni Pico nie wierzyli jego badaniom.

W 1468 roku w katedrze Santa Maria del Fiore we Florencji Toscanelli skonstruował zegar słoneczny (gnomon), umieszczony w kopule nad środkiem lewej nawy na wysokości 277 stóp. Za pomocą zegara można było obliczyć południe słoneczne z dokładnością do połowy sekundy, pozwalał on także na obliczenie z dużą precyzją wysokości słońca podczas przesileń. Gnomon został później rozbudowany przez kardynała Franciszka Ximenesa.

Toscanelli przykładał również dużo wagi do kosmografii. W tej dziedzinie uznawany jest przez niektórych za najwybitniejszego uczonego XV wieku. Studiował dzieła Ptolemeusza i wyprawy Marca Polo, oraz osobiście zbierał informacje od kupców i żeglarzy, przede wszystkim od włoskiego podróżnika Nicolo Coti.

Toscanelli obliczył, że droga na wschód z Europy do Azji wynosi 2/3 długości Ziemi, tj. 230 stopni długości geograficznej, więc droga zachodnia musi się równać długości 130 stopni. W liście do kanonika Ferdama Martinsa z Lizbony, datowanym na 25 czerwca 1474, radził królowi portugalskiemu Alfonsowi V porzucić wyprawy szukające drogi wschodniej i podjęcie poszukiwań drogi zachodniej, która według jego obliczeń była dużo krótsza. Do listu dołączył również mapę, którą sam wykonał. Król Alfons nie był jednak przychylny temu pomysłowi. Istnieje teoria mówiąca, że list Toscanellego zainspirował Krzysztofa Kolumba, który mieszkał w Lizbonie od 1476 roku. O korespondencji pomiędzy uczonym a tronem Kolumb miał dowiedzieć się od swojego przyjaciela Lorenza Giraldiego, który otrzymał od Toscanellego opis schematu wyprawy na zachód. Kolumb miał na listowną prośbę dostać od uczonego kopię listu i mapy. Na początku listu Toscanelli miał dodać kilka słów adresowanych do przyszłego odkrywcy Ameryki. Według biografów Kolumba Toscanelli miał mu wysłać drugi list, w odpowiedzi na drugi list Kolumba. Żaden z listów Toscanellego nie zachował się w oryginale. Jedynym zachowanym w oryginale źródłem jest środkowa część pierwszego listu do Kolumba, która była kopią listu do Ferdama Martinsa z 25 czerwca 1474.

Zobacz też

(8209) Toscanelli

Bibliografia

Paolo dal Pozzo Toscanelli. W: Friedrich Streicher: The Catholic Encyclopedia. T. 14. Nowy Jork: Robert Appleton Company, 1912. (ang.).