Pałac w Mohylowcach
 nr rej. 113В000625 i 113В000624 (historyczno-kulturalny zabytek Białorusi)
| |
 Widok pałacu przed 1939 rokiem | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Miejscowość |
Mohylowce |
| Adres |
Прыбальнічная вуліца, Магілёўцы |
| Typ budynku | |
| Kondygnacje |
parterowy |
| Ukończenie budowy |
połowa XIX wieku |
| Pierwszy właściciel |
Bazyli i Waśka Bychowicowie |
| Kolejni właściciele |
Samuel Bychowiec |
Położenie na mapie obwodu brzeskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
Położenie na mapie Polski w 1939  | |
 52°52′10,8″N 24°40′38,5″E/52,869667 24,677361
| |
Pałac w Mohylowcach – pałac na Białorusi, będący w przeszłości siedzibą majątku rodziny Bychowców a potem Dziekońskich we wsi Mohylowce.
Historia majątku
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze wzmianki o majątku pochodzą z XVI wieku: król Zygmunt Stary nadał go za lojalną służbę synom swojego dworzanina Tyszki Bychowca: bojarom smoleńskim Bazylemu i Waśce Bychowcom. Wśród późniejszych właścicieli pojawia się Samuel Bychowiec[1], starosta lucyński, który w 1689 roku naraził się królowi Janowi III Sobieskiemu i został skazany na wieczne wygnanie. Jego syn, Jan, marszałek wołkowyski sprzedał w 1751 roku zgromadzeniu misjonarzy używany już wcześniej przez ten zakon klasztor w Łyskowie, jednocześnie znacznie go dla zakonu rozbudowując. Syn Jana, Józef, szambelan króla Stanisława Augusta, krajczy wielki litewski i starszy syn Józefa, Adam Jan (ur. w 1793 roku), uczestnik powstania styczniowego zesłany za udział w nim do guberni penzeńskiej, byli kolejnymi dziedzicami tego majątku. Innym właścicielem Mohylowców był na początku XIX wieku Józef Władysław Bychowiec (1778–1845), powstaniec kościuszkowski, przyjaciel Immanuela Kanta. Młodszym synem Józefa-krajczego i dziedzicem Mohylowców był Aleksander. Po jego śmierci w 1863 roku majątek odziedziczył jego syn Stanisław, po nim – siostrzeniec Aleksandra, Kazimierz Dziekoński, który przekazał w 1910 roku odziedziczony majątek o powierzchni 5081 dziesięcin swojemu krewnemu Albinowi Michałowi Dziekońskiemu (1892–1940?), który był ostatnim jego właścicielem[2][3][4].
Po III rozbiorze Polski w 1795 roku majątek, wcześniej należący do powiatu wołkowyskiego województwa nowogródzkiego Rzeczypospolitej, znalazł się na terenie powiatu wołkowyskiego[5] (ujezdu), wchodzącego w skład kolejno guberni: słonimskiej, litewskiej i grodzieńskiej Imperium Rosyjskiego. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku dobra te wróciły do Polski, znalazły się w gminie Łysków powiatu wołkowyskiego województwa białostockiego[6], od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi.
Pałac
[edytuj | edytuj kod]Prawdopodobnie Józef Bychowiec (krajczy) zbudował w połowie XVIII wieku okazały dwór na południowym, wysokim brzegu rzeki Muszki[7]. Możliwe, że pałac powstał jeszcze wcześniej[4]. Był to parterowy, staropolski dom przykryty wysokim, łamanym czterospadowym dachem gontowym. Był zbudowany z bardzo grubego muru, wysoko podpiwniczony, trzynastoosiowy, na planie prostokąta. W połowie XIX wieku znacznie wydłużono jego skrzydła (do ponad dwudziestu osi) i prawdopodobnie również wtedy podwyższono centralną część budynku, tworząc wielki portyk w wielkim porządku, którego cztery jońskie kolumny podtrzymywały gładki, trójkątny szczyt, i nadając mu charakter pałacu. Podobny, mniejszy portyk zbudowano również po stronie ogrodowej (północnej), jednak nie był on centralny, ponieważ na osi frontowego portyku stała w odległości kilku metrów modrzewiowa, ośmioboczna, przeszklona kapliczka. Cały budynek otynkowano na biało[4].
Wnętrze stanowiło kilkanaście pokoi, w układzie dwutraktowym, amfiladowym. Biblioteka, licząca w 1914 roku 3 tysiące tomów, została całkowicie rozgrabiona w czasie I wojny światowej. Dom był otoczony kilkunastohektarowym starym parkiem z wiekowymi lipami i modrzewiami tworzącymi aleje. Przed i za domem znajdowały się wielkie, koliste gazony. Dalsza od domu część parku była utrzymywana w stanie półdzikim. W parku, między domem a rzeką, znajdował się duży i malowniczy staw, pokryty latem nenufarami[4].
We wsi (w pobliżu pałacu, ale w niektórych źródłach lokalizowana we wsi Ososzniki[8][9]) stoi kolumna upamiętniająca ustanowienie Konstytucji 3 maja. Niektóre źródła przypisują jej wzniesienie intencji upamiętnienia powstania styczniowego, na Białorusi znanego również jako powstanie Konstantego Kalinowskiego[2][8], co ma swoje uzasadnienie w masowym udziale wielu tutejszych członków rodzin Bychowców i Dziekońskich w powstaniu oraz zesłaniach i katorgach w jego konsekwencji[2].
Pałac w Mohylowcach przetrwał wojny. Dziś znajduje się w nim szpital psychiatryczny. Pałac i pobliska, wyżej wspomniana kolumna są dziś historyczno-kulturalnymi zabytkami Białorusi o numerach ewidencyjnych 113В000625 i 113В000624.
W XIX wieku stała tu kaplica katolicka parafii Łysków[5], była to kaplica grobowa Bychowców. Została zniszczona około 1940 roku.
Majątek w Mohylowcach jest opisany w 2. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Marek Minakowski: Samuel Bychowiec h. wł.. Wielka genealogia Minakowskiego. [dostęp 2015-11-22].
- ↑ a b c Могилевцы (Брестская область). Бывший владелец с помощью Наполеона мечтал восстановить ВКЛ, а сейчас во дворце - психушка. ctv.by. [dostęp 2015-11-22].
- ↑ Могилевцы, усадьба Дзеконских. W: Анатолий Тарасович Федорук: Старинные усадьбы Берестейщины. Mińsk: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2004, s. 163–166. ISBN 985-11-0305-5. [dostęp 2015-11-22]. (ros.).
- ↑ a b c d e Mogilowce, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 2: Województwa brzesko-litewskie, nowogrodzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 266–269, ISBN 83-04-03784-X, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ a b Mohilowce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 592.
- ↑ Mohylowce na stronie Radzima.net. [dostęp 2015-11-22].
- ↑ Mohylowce na stronie Radzima.org. [dostęp 2015-11-22].
- ↑ a b Могилевцы. Глобус Беларуси. [dostęp 2015-11-22]. (ros.).
- ↑ Магілёўцы, Mogilowce, Могилевцы. W: Леанід Міхайлавіч Несцярчук: Замкі, палацы, паркі Берасцейшчыны. Mińsk: БЕЛТА, 2002, s. 290–291. ISBN 985-6302-37-4. [dostęp 2015-11-22]. (biał.).