Okres wczesnodynastyczny w Egipcie

Dwie Ziemie (tȝwy) w zapisie hieroglificznym

Okres wczesnodynastyczny w Egipcie, zwany również okresem tynickim lub okresem archaicznym – w historii starożytnego Egiptu etap będący bezpośrednią konsekwencją zjednoczenia górnego i dolnego państwa przez dynastię 0 w okresie predynastycznym. Był to czas ostatecznego kształtowania się kultury egipskiej, mało znany ze względu na niewielką liczbę odnalezionych tekstów i ich jednorodność. Obejmował panowanie I i II dynastii w latach od ok. 3150 do ok. 2686 p.n.e.

Źródła

Podstawowym źródłem dla poznania tego okresu pozostaje materiał archeologiczny szczególnie grobowce z rejonu Sakkary i Abydos oraz ich zawartość. Źródła pisane to powstałe w wiekach późniejszych listy królów, roczniki i inskrypcje, przydatne ze względu na fakt, iż opisują również czasy najdawniejsze. Najstarszy i najważniejszy z nich to tzw. Kamień z Palermo, pochodząca z okresu rządów V dynastii (od ok. 2500 do ok. 2350 p.n.e.) stela zawierająca najstarsze egipskie inskrypcje królewskie. Kolejny to tzw. Kanon Turyński, odnaleziony w Tebach papirus z czasów panowania Ramzesa II (1279–1213 p.n.e.), prezentujący imiona wszystkich królów egipskich oraz lata ich panowania. Na szczególną uwagę zasługuje jednak Aegyptiaca, historia Egiptu napisana w czasach hellenistycznych (III wiek p.n.e.) przez niejakiego Manethona, zachowana we fragmentach, w wypisach późniejszych autorów, w szczególności Józefa Flawiusza. Dzieło to stanowi filar dla periodyzacji dziejów Egiptu, począwszy od podziału na epoki (Stare, Średnie i Nowe Państwo), a skończywszy na dynastiach, która to periodyzacja wykorzystywana jest do dziś.

Historia

Pierwsi faraonowie

Dwie pierwsze dynastie noszą nazwę tynickich od miasta Tinis niedaleko Abydos, gdzie odnaleziono groby wszystkich władców pierwszej i niektóre władców drugiej dynastii. Większość z nich miała również cenotafy w Memfis, nowej stolicy zjednoczonego Egiptu położonej na granicy Dwóch Ziem.

Pierwszym faraonem I dynastii był Narmer często łączony z Aha, założycielem Memfis który poślubił Neithotep. Królowa pochodziła najprawdopodobniej z dynastii panującej w Dolnym Egipcie przed zjednoczeniem. Z jej imienia, które miało znaczenie symboliczne, a które oznaczało Niech Neith będzie zaspokojona (Neith to imię bogini czczonej w Sais w delcie Nilu), wnioskuje się, że rządy Aha skupiły się na pokojowej polityce wobec północy oraz reorganizacji państwa. W tym czasie zapoczątkowano wymianę handlową z Syropalestyną, o czym świadczą znaleziska ceramiczne, a także rozpoczęto zmagania wojenne z Libią i Nubią, których intensyfikacja przypadła na czasy panowania faraona Dżera. O pozostałych władcach I dynastii wiadomo niewiele, chociaż warto wspomnieć, że materiał archeologiczny i inskrypcje wskazują na ten okres jako bardzo dostatni.

Panowanie II dynastii to już ostateczne przeniesienie ośrodka władzy do Memfis i jak się zdaje pierwszy kryzys, w wyniku którego mogło dojść do ponownego usamodzielnienia się Górnego Egiptu. Ponowne zjednoczenie przypadło na rządy faraona Chasechemui, podczas których ostatecznie uregulowano strukturę gospodarczą, polityczną i religijną kraju.

Organizacja

W okresie archaicznym organizacja państwa osiągnęła w zasadzie pełną dojrzałość i nie różniła się znacząco od tej znanej z czasów Starego Państwa. Każde zarządzenie faraona miało moc obowiązującą, a ich interpretacja stanowiła podstawę systemu prawnego. Władcę wspomagali wyżsi urzędnicy i wyspecjalizowani doradcy. Organizacją nawadniania i poboru podatków zajmowały się kancelarie, od czasów panowania II dynastii dwie dla dwóch krajów, podzielonych na 42 nomy. Filar administracji stanowili pisarze. Niewiele wiadomo natomiast o organizacji wojskowej, przyjmuje się jednak, że pobór miał charakter znany z okresów późniejszych.

Przypuszczalnie to w okresie wczesnodynastycznym przyjęto kalendarz słoneczny, na co wskazuje przedstawienie bogini Sotis na plakietce z kości słoniowej z czasów faraona Dżera (datowanie sotisowe). Od tej pory współistniały dwa systemy kalendarzowe: religijny i państwowy.

Religia

Obraz religii okresu wczesnodynastycznego jaki się wyłania z analizy źródeł, wskazuje na jej dużą złożoność oraz wykorzystanie symboliki mitycznej w procesie unifikacji. Ostatecznie zwyciężyła koncepcja, według której faraon był potomkiem boga słońca Re i uosobieniem Horusa. Faraon Anedżib przybrał imię Dwaj Władcy (nebui) odnoszące się do rywalizujących ze sobą Horusa i Seta. Symbolika tego gestu oznaczała, zjednoczone w osobie władcy: jedność wewnętrzną Egiptu (Horus) i siłę niszczycielską wobec sąsiadów (Set).

Przyjmuje się, że za czasów Narmera i Aha zainicjowano kult krokodyla (Sobek) i byka Apisa. Również Aha przypisuje się budowę świątyni bogini Neith w Sais oraz zapoczątkowanie kultu Anubisa. W czasach panowania faraona Dena obchodzono między innymi uroczystości poświęcone Atumowi, a w grobie jednego z jego urzędników odnaleziono pierwszą wzmiankę o mumifikacji zwłok. Za czasów panowania II dynastii na południu nastąpił przechył w kierunku kultu Seta jako boga opiekuńczego. Mogła to być reakcja na zbytnie faworyzowanie bogów północy, jak i jeden z sygnałów rozpadu państwa.

Architektura

Podstawowym budulcem okresu tynickiego była cegła, chociaż już w grobowcu faraona Dena został zastosowany granit do budowy posadzki. Jest to pierwszy znany przykład użycia kamienia w archaicznym budownictwie egipskim. Rewolucja w zakresie stosowanego budulca miała miejsce w czasie panowania ostatniego z faraonów II dynastii Chasechemuiego i związana była z szeroko zakrojoną polityką budowlaną w Hierakonpolis, El-Kab i budową własnego grobu w Abydos. Jego rozmiar zapowiadał już kolejną erę w historii Egiptu.

Wygląd architektury świeckiej domniemywany jest głównie na podstawie porównań z architekturą grobową (mastaby), która miała ją naśladować. Znane są również pozostałości budownictwa wojskowego w postaci twierdzy w Abydos, datowanej na schyłek panowania II dynastii.

Znaczenie

Wielki wzrost kulturowy, polityczny i gospodarczy Egiptu doby archaicznej był niezaprzeczalny. Stanowił również wyjątek, w porównaniu do całego starożytnego Bliskiego Wschodu, ze względu na obszar, jak i liczbę ludności jaką objął. Kilkusetletni okres dobrobytu i potęgi jaki zapoczątkował, a który zakończył się wraz z upadkiem Starego Państwa, możliwy był nie tylko dzięki dogodnym warunkom dla rozwoju rolnictwa, ale także silnie osadzonej w kulturze i religii władzy centralnej oraz jej świetnej organizacji.

Bibliografia

• L. i R.Adkins: The Little Book of Egyptian Hieroglyphs. Londyn: Hodder&Stoughton, 2001. ISBN 0-340-79491-7.Sprawdź autora:1. Brak numerów stron w książce
• N. Grimal: Dzieje starożytnego Egiptu. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2004, s. 58–72. ISBN 83-06-02917-8.
• G. Hart: The Routledge Dictionary of Egyptian Gods and Goddesses. Londyn, Nowy Jork: Routledge, 2005. ISBN 0-415-36116-8. Brak numerów stron w książce
• S-W.Hsu. The Palermo Stone: the Earliest Royal Inscription from Ancient Egypt. „Altorientalische Forschungen”. 37 (Issue 2), s. 68–89, grudzień 2010. DOI: 10.1524/aofo.2010.0006. ISSN 0232-8461. (ang.). Sprawdź autora:1.
• J. Lipińska: Historia architektury starożytnego Egiptu. Warszawa: 1977. Brak numerów stron w książce
• I. Shaw: The Oxford History of Ancient Egypt. Oksford: Oxford University Press, 2000. ISBN 978-0-19-280458-7. Brak numerów stron w książce
• M. Stępień: Bliski Wschód. W: Historia Starożytna (pod red. M.Jaczynowskiej). Warszawa: TRIO, 1999. ISBN 83-85660-53-4. Brak numerów stron w książce
• T.A.H. Wilkinson: Early Dynastic Egypt. Londyn, Nowy Jork: Routledge, 1999. ISBN 0-203-02438-9. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Manetho. [w:] Lacus Curtius [on-line]. penelope.uchicago.edu. [dostęp 2013-07-15]. (ang.).
• Turin Kinglist. [w:] The Ancient Egypt Site [on-line]. ancient-egypt.org. [dostęp 2013-07-15]. (ang.).