Nowosielce (powiat przeworski)
50°03′31″N 22°24′03″E/50,058611 22,400833
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
ok. 200 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) |
1462[2] |
| Strefa numeracyjna |
16 |
| Kod pocztowy |
37-200[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RPZ |
| SIMC |
0609126[4] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu przeworskiego  | |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Przeworsk  | |
| 50°03′31″N 22°24′03″E/50,058611 22,400833[1]
| |
Nowosielce – wieś w gminie Przeworsk, w powiecie przeworskim, w województwie podkarpackim[4][5]. Leżą kilometr na południe od międzynarodowej trasy E40.
Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Marii Magdaleny.
Części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0609132 | Cesin | część wsi |
| 0609149 | Folwark | część wsi |
| 0609155 | Górówka | część wsi |
| 0609161 | Marynów | część wsi |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wieś została założona w połowie XIV wieku. W drugiej połowie tegoż wieku była już w niej parafia. Dokument z dnia 17 lipca 1393 roku w którym biskup przemyski Maciej nadaje kapitule dziesięcinę wymienia również Nowosielce (Nouaszedlicz)[6]. Dokumentem z dnia 4 listopada 1432 papież Eugeniusz IV zatwierdza układy biskupa Macieja dotyczące dochodów kapituły przemyskiej między innymi z parafii Nowosielce[6].
Prawdopodobnie pierwszym właścicielem był Jan z Tarnowa herbu Leliwa albo jego syn Spytek z Jarosławia, który zapoczątkował linię Tarnowskich/Jaroslawskich, właścicieli Jarosławia, Przeworska i wielu okolicznych wsi. W rękach Jarosławskich wieś pozostała do początku XVI wieku, chociaż na przestrzeni XV wieku pojawiają się w Aktach Ziemskich Przeworskich dzierżawcy między innymi bracia Jan, Piotr i Baltazar Dolińscy[7]. Ostatni z rodu Hieronim Jarosławski zmarł bezpotomnie w 1521 roku w wieku ok. 22 lat. Następnie właścicielami są Tarnowscy. W 1531 roku w zapisach jako właściciel wsi Nouossyelcze występuje Jan z Tarnowa wojewoda ruski i sandomierski[7].
W 1624 r. podczas najazdu Tatarów pod wodzą Kantymira na Małopolskę wieś Nowosielce jako jedyna oparła się najeźdźcom, nie ulegając popłochowi[8]. Z inicjatywy miejscowego proboszcza ks. Piotra Kisiela i pod wodzą swojego wójta, byłego żołnierza Michała Pyrza, chłopi wytrzymali czterodniowe oblężenie kościoła, w którym schronili się ze swoim dobytkiem. W roku 1936 na tę cześć społeczeństwo usypało kopiec. 29 czerwca 1936 we wsi odbyło się poświęcenie kopca Michała Pyrza, połączone z wielką manifestacją chłopską (na błoniach wsi Grzęska zgromadziło się ok. 150 tys. uczestników z całej Polski, w tym 65 tys. chłopów z 50 sztandarami i trzema orkiestrami z powiatu jarosławskiego, 40 tys. – z łańcuckiego, 25 tys. – z przeworskiego, 15 tys. – z Lubelszczyzny), w proteście przeciwko rządom sanacji (domagano się amnestii dla więźniów politycznych, rządów prawa, zmian w ordynacji wyborczej, przeprowadzenia nowych wyborów[9]). Na tę uroczystość przybyli do Nowosielec m.in. generalny inspektor sił zbrojnych gen. dyw. Edward Śmigły-Rydz, dowódca Okręgu Korpusu nr X w Przemyślu gen. bryg. Wacław Scaevola-Wieczorkiewicz, wojewoda lwowski Władysław Belina-Prażmowski oraz biskup przemyski Franciszek Barda. Była to jedna z największych uroczystości chłopskich w Polsce międzywojennej.
Kościół
[edytuj | edytuj kod]
Parafia w Nowosielcach została erygowana w 1384 roku, przy istniejącym kościele. 19 października 1384 roku Katarzyna wdowa po Frankonie dziedzicu Nowosielec, uposażyła miejscowy kościół[10]. W 1595 roku kościół pw. św. Krzyża, Wniebowzięcia NMP, św. Jana Ewangelisty, św. Marii Magdaleny, św. Antoniego, św. Katarzyny, św. Leonarda z Abbaty (Ecclesia 1595. per Joannem Demetriom Solikowski Archi-Eppum Leopoliensem s. T. S. Crucis, Assumpt B. M. V., s. Joannis Evang., Mariae Magdalenae, Antonio, Catherinae, Leonardii Abbatis & OO. SS. consecrata) był konsekrowany przez abp lwowskiego Jana Dymitra Solikowskiego.
Oświata
[edytuj | edytuj kod]Początki szkolnictwa parafialnego w Nowosielcach są datowane na 1840 rok. Szkoła była w organistówce obok kościoła parafialnego. W 1868 roku szkoła została zmieniona na państwową trywialną. W latach 1878–1879 zbudowano drewniany budynek szkolny.
W latach 1916–1917 zbudowano nowy drewniany budynek szkolny. W latach 1932–1933 zbudowano murowany budynek szkolny. W 1957 roku dokonano remontu szkoły, a w 1968 roku rozbudowano szkołę. W 1999 roku zorganizowano 6-letnią szkołę podstawową i 3-letnie gimnazjum. W latach 2002–2008 zbudowano budynek gimnazjum i salę gimnastyczną. 1 września 2008 utworzono Zespół Szkół, w skład której weszły Szkoła Podstawowa im. św. Jana Kantego i Gimnazjum im. św. Królowej Jadwigi. Od 2017 roku jest 8-letnia szkoła podstawowa.
Zabytki i atrakcje turystyczne
[edytuj | edytuj kod]Obiekty zabytkowe
[edytuj | edytuj kod]Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są obiekty[11]:
1. Drewniany kościół parafialny pw. św. Marii Magdaleny (1595, XIX- nr rej. A-306 z 27.11.1952) o charakterze obronnym; kilkakrotnie remontowany. W XVII wieku ludność wsi broniła się w nim przed Tatarami. Od zachodu poprzedza go wyniosła wieża – dzwonnica z silnie nadwieszoną izbicą, po bokach zadaszenia – soboty.
- cmentarz kościelny (nr rej. A-306 z 27.11.1952)
2. Cmentarz rzymskokatolicki (2 części rozdzielone drogą) z połowy XIX wieku (nr rej. A-847 z 25.02.1997)
- 3 kaplice grobowe
3. Dom myśliwski z XIX w. (nr rej. A-840 z 07.11.1996)
- budynek gospodarczy
Inne
[edytuj | edytuj kod]Zabytki kultury materialnej wymienione w Biuletynie Informacji Publicznej PODKARPACIE[12]:
- Kopiec Pyrza usypany w 1936 (Michał Pyrz w 1624 dowodził obroną kościoła przed Tatarami).
- Ślady późnołużyckiego cmentarza ciałopalnego (700-900)[potrzebny przypis].
- Święte Jezioro, gdzie według legendy stała świątynia pogańska, o czym świadczą liczne, metalowe przedmioty, znalezione nad brzegiem jeziora[potrzebny przypis].
Sport
[edytuj | edytuj kod]Pod koniec czerwca 1969 drużyna LZS Nowosielce awansowała do II ligi piłki ręcznej mężczyzn[13].
Osoby związane z miejscowością
[edytuj | edytuj kod]- Henryk Dyduch (ur. 3 października 1896, zm. wiosną 1940 w Charkowie) – major piechoty Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 89737
- ↑ Wieś nowosielce w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-10], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 829 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wydane staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego. T. VIII. Lwów, 1880.
- ↑ a b Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wydane staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego. 1906 rok. Tom 19.
- ↑ Jakub Makara, Dzieje parafii jarosławskiej, Jarosław 1936, s. 135 (przypis).
- ↑ Michał Rauszer "Osiem milionów chłopów", "Le Monde Diplomatique" lipiec 2017, str. 34
- ↑ Akt fundacyjny Nowosielec
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 111 [dostęp 2015-09-22].
- ↑ Biuletyn Informacji Publicznej Podkarpacie: KULTURA I TURYSTYKA. [dostęp 2009-05-31].doc.
- ↑ Sport. Piłka ręczna. LZS Nowosielce w II lidze. „Nowiny Rzeszowskie”. Nr 167, s. 2, 2 lipca 1969.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Nowosielce (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 271.
- Opis na stronie gminy
| Miejscowości gminy |
| ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostki pomocnicze gminy |
|
