Nasturcja
 Nasturcja większa | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
nasturcja |
| Nazwa systematyczna | |
| Tropaeolum L. Sp. Pl. 1: 345. 1753 | |
Nasturcja (Tropaeolum L.) – rodzaj roślin z rodziny nasturcjowatych (Tropaeolaceae). Należy do niego ponad 80 gatunków pochodzących z Ameryki Południowej i Ameryki Środkowej[3], największe zróżnicowanie osiąga wzdłuż Andów od Kolumbii po południowe Chile[4]. W naturze rośliny te zasiedlają wilgotne lasy, suche zarośla i górskie piargi. Nasturcja bulwiasta jest ważną rośliną spożywczą dla ludności Ameryki Południowej[4]. Mięsiste owoce i pąki kwiatowe nasturcji większej zakonserwowane w słonej wodzie lub occie stosowane są jak przyprawa (przypominają kapary). Niektóre gatunki są uprawiane jako ozdobne, dotyczy to zwłaszcza: nasturcji większej, mniejszej, Tropaeolum peltophorum i mieszańce między nimi[5]. W Polsce najczęściej w uprawie ogrodowej lub na balkonach.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Rośliny jednoroczne, trwałe lub pnącza o długiej (do 5 m[4]), niekiedy pnącej łodydze[3], zwykle gruboszowatej (soczystej)[6]. Korzenie nierzadko bulwiaste[6][4].
- Liście
- Skrętoległe, osadzone na długim ogonku, tarczowate, klapowane lub dłoniastodzielne[6]. Ogonki liściowe często owijają się wokół podpory[4].
- Kwiaty
- Wyrastają pojedynczo z kątów liści na długich szypułkach. U niektórych gatunków tworzą skupienia baldachopodobne[6]. Działki kielicha są nierówne. Dwie dolne okazałe, trzy górne mniejsze, zrosłe u nasady, z jednej (rzadko z trzech) powstaje długa ostroga z miodnikiem. Płatki korony w liczbie 5, rzadko 2, nierówne. Dwa górne okazałe, zrosłe z ostrogą, pozostałe zwykle mniejsze[6]. Płatki mają barwę żółtą, czerwoną, purpurową, niebieską lub zieloną, często są dwubarwne[4]. Pręcików jest 8, wyrastają w dwóch okółkach i są nierówne. Zalążnia jest górna, trójkomorowa. Słupek jest pojedynczy, zakończony jest równowąskim, trójłatkowym znamieniem[6].
- Owoc
- Mięsista lub sucha rozłupnia rozpadająca się na trzy jednonasienne rozłupki[6].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj Tropaeolum był przez długi czas klasyfikowany do rodziny nasturcjowate Tropaeolaceae razem z rodzajami Magallana i Trophaeastrum. Monotypowy rodzaj Magallana wyróżniano z powodu oskrzydlonych owoców. Z kolei dwa gatunki z rodzaju Trophaeastrum wyróżniano z powodu braku ostróg w kwiatach. Badania molekularne przeprowadzone w 2000 roku wykazały, że w takim ujęciu rodzaj Tropaeolum to takson parafiletyczny, a rodzaje Magallana i Trophaeastrum są w nim zagnieżdżone. W efekcie rodzaje te zostały zsynonimizowane z Tropaeolum[7].
Cardamindum Adans., Tropaeastrum Mabb., orth. var.[8]
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)
Należy do rodziny nasturcjowatych (Tropaeolaceae), która wraz z siostrzaną rodziną Akaniaceae tworzy klad bazalny w obrębie rzędu kapustowców (Brassicales).
- Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Rutanae Takht., rząd nasturcjowce (Tropaeolales Takht. ex Reveal ), rodzina nasturcjowate (Tropaeolaceae Juss. ex DC.), rodzaj nasturcja (Tropaeolum L.)[9].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Rośliny ozdobne
[edytuj | edytuj kod]- Historia
- Nasturcje wprowadzone zostały jako rośliny ozdobne w XVI wieku do Hiszpanii przez Nicolás Monardes. W końcu XVI wieku angielski botanik John Gerard uznał rośliny tego rodzaju za spokrewnione z rukwią wodną (Nasturtium officinale) i z tego powodu w językach europejskich spopularyzowała się nazwą rodzaju nawiązująca do nazwy naukowej rukwi. Obowiązującą nazwę naukową rodzaju nadał rodzajowi Karol Linneusz i pochodzi ona od łacińskiego słowa tropaeum oznaczającego trofeum. Linneuszowi żółte kwiaty nasturcji skojarzyły się ze starożytnym zwyczajem upamiętniania poległych żołnierzy za pomocą hełmu i tarczy mocowanych na drzewie[11]. Początkowo, w XVI wieku, w Europie wprowadzono do upraw nasturcję mniejszą, znaną jako Nasturtium indicum. Nasturcja włóczęga też znana była w Europie w XVI wieku, ale rozpowszechniła się w końcu XVIII. Najbardziej rozpowszechniona w uprawie współcześnie nasturcja większa spopularyzowała się w końcu XVII wieku[5].
- Uprawa
- W krajach północno-zachodniej części Ameryki Południowej wzdłuż ogrodzeń uprawiany jest powszechnie gatunek nasturcja włóczęga (N. peregrinum)[5]. W Europie jako rośliny ogrodowe uprawiane są głównie: nasturcja większa, mniejszej, T. peltophorum i mieszańce między nimi[5].
Rośliny jadalne
[edytuj | edytuj kod]Nasturcja bulwiasta jest ważną rośliną spożywczą dla ludności Ameryki Południowej[4]. Poza tym pąki kwiatowe i młode, mięsiste owoce zakonserwowane w słonej wodzie lub occie stosowane są jak przyprawa (przypominają kapary i mogą być stosowane do ich fałszowania). Rośliny mają charakterystyczny, ostry smak powodowany zawartością olejku gorczycznego, identycznego jak u pieprzycy siewnej (zwanej rzeżuchą)[5]. Kwiaty i liście nasturcji większej mogą być stosowane jako dodatek w sałatkach. Kwiaty zawierają 130 mg witaminy C w 100 g[12]. Co więcej, kwiaty są bardzo bogatym źródłem β-karotenu i luteiny zawierając tej drugiej 45 mg w 100 g[13].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ a b c Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 157. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c d e Rośliny kwiatowe. Cz. 1. Warszawa: Muza SA., 1998, s. 353, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ a b c d e f g Tropaeolaceae. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2015-07-09].
- ↑ Lennart Andersson, Stephan Andersson. A Molecular Phylogeny of Tropaeolaceae and Its Systematic Implications. „Taxon”. 49, 4, s. 721-736, 2000. DOI: 10.2307/1223973.
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
- ↑ Crescent Bloom: Tropaeolum. The Compleat Botanica. [dostęp 2008-12-08]. (ang.).
- ↑ Tropaeolum. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2015-07-06].
- ↑ Nasturtium (Alaska). [w:] Plant of the Week [on-line]. Division of Agriculture University of Arkansas. [dostęp 2015-07-10].
- ↑ Tropaeolum minus - L.. [w:] Plants For A Future [on-line]. [dostęp 2015-07-10].
- ↑ P.Y. Niizu andDelia B. Rodriguez-Amaya. Flowers and Leaves of Tropaeolum majus L. as Rich Sources of Lutein. „Journal of Food Science”. 70, 9, s. S605–S609, 2005. DOI: 10.1111/j.1365-2621.2005.tb08336.x.