Medea i Jazon
Medea i Jazon (Médée et Jason, początkowo Jason et Médée) – balet tragiczno-pantomimiczny w 3 aktach, 9 scenach.
Najsłynniejszy balet narracyjny legendarnego choreografa, teoretyka i reformatora baletu Jeana-Georges’a Noverre’a. Typowy przykład jego licznych autorskich baletów z akcją (ballet d’Action , w których rozwinął on i rozpowszechnił formę baletu dramatycznego. Taniec i pantomima służyły w nich wyrażeniu realistycznej akcji oraz portretów psychologicznych, odcieni uczuć i silnych przeżyć bohaterów. Temu celowi była również podporządkowana muzyka, dekoracje, kostiumy i rozmaite efekty sceniczne. Do swego baletu Noverre wybrał starożytny mit o księciu Jazonie i słynnej czarodziejce Medei, ograniczając się głównie do epizodu zgładzenia rywalki Kreuzy[1].
Twórcy baletu
[edytuj | edytuj kod]- Libretto i choreografia: Jean-Georges Noverre
- Muzyka: Johann Josef Rodolphe
- Dekoracje: Giovanni Battista Innocenzo Colomba
- Kostiumy: Louis-René Boquet
Prapremiera
[edytuj | edytuj kod]- Prapremiera: 11 lutego 1763, Hoftheater, Stuttgart, z okazji urodzin księcia Karola Eugeniusza Wirtemberskiego
W Warszawie
[edytuj | edytuj kod]- Premiera polska: 8 maja 1767, choreografia Gaetano Vestris wg Jeana-Georges’a Noverre’a Operalnia Saska, Warszawa, z okazji imienin króla Stanisława Augusta.
- Druga premiera: kwiecień 1777, choreografia Leopold Frühmann wg Jeana-Georges’a Noverre’a i Gaetana Vestrisa, Teatr w Pałacu Radziwiłłowskim, Warszawa
Z tej drugiej inscenizacji zachowała się relacja prasowa w "Journal Litteraire de Varsovie" (1777, z. 1):
"Wystawiono tu balet Médée et Jason skomponowany przez słynnego Noverre'a; ale zachowano zmiany, które poczynił w nim pan Vestris, kiedy wystawiał ten balet w teatrze warszawskim. Bez wątpienia byłoby lepiej gdyby trzymano się dokładnie planu pana Noverre'a, z jego nowymi poprawkami i dodatkami, ale szczupłość teatru i mała liczba tancerzy wydawały się stać temu na przeszkodzie, pomimo że pani Valentin odtwarzała postać Medei z wielkim wyczuciem i szlachetnością. W ogólności tancerka wydaje się zasługiwać na uznanie; piękne rysy twarzy, wysoki wzrost i wrodzone wdzięki sprawiają, że będzie dobrze przyjmowana we wszystkich baletach, w których zatańczy"[2].
Role i wykonawcy
[edytuj | edytuj kod]Rola[3] | Prapremiera:
Hoftheater, Stuttgart 1763[3] |
Premiera polska:
Operalnia Saska, 1767[4] |
Druga warszawska premiera:
Pałac Radziwiłłowski, 1777[5] |
---|---|---|---|
Medea, księżniczka Kolchidy,
żona Jazona |
Nancy Levier | Teresa Steffani (?) | Anna Maria Valentin Riva |
Jazon, książę Tesalii, mąż Medei,
kochanek Kreuzy |
Gaetano Vestris | Gaetano Vestris | Leopold Frühmann |
Kreuza, księżniczka Koryntu,
kochanka Jazona |
Luisa Toscani | Antonia Tonerle-Guglielmi (?) | Eva Schinagel |
Kreon, król Koryntu,
ojciec Kreuzy |
Angiolo Vestris | Marc-Antoine Missoly (?) | Daniel Curz |
Opiekunka dzieci i powiernica Medei | Marguerite-Louise Sauveur-Noverre | ||
Dwoje dzieci | dzieci Joachima Delaître / De Laitre | ||
Księżniczka Koryntu | Anna Maria Salomoni | ||
Książęta Koryntu | Pierre-Charles Léger i Charles Le Picq | ||
Ogień | Lépi l'ainé / starszy | ||
Żelazo | Joachim Delaître / De Laitre | ||
Trucizna | Charles Le Picq | ||
Zemsta | Luigi Balletti | ||
Nienawiść | Pierre-Charles Léger | ||
Zazdrość | Louis-Aimé d'Auvigny / Dauvigny | ||
Lud koryncki | panowie:
Louis Simonet, Valentin Riva, Jean Favier, Antoine Trancart, Antoine Pitrot, Clemente (Gardello?), Gregorio (Grisostomi?), Nicola Duponcel, Carl Philipp Rössler / Russler, Martin Levevre / Le Fèvre, Félix, Giuseppe Anelli / Annello Angiola Ricci, Elisabeth Malter, Louis Blondevahl, Rose Durand, Marie Claudine Toscani, Adelaide, Rosalie, Louise Cronier, Agnès Boudet, Nanette Évrard, Marie Marcadet, Catharina Richieri |
||
Przywódcy niewolników Koryntian | panowie:
Joachim Delaître, Giuseppe Regina Antonia Guidi, Elisabetha Bittina Radicati |
||
Niewolnicy | panowie:
Gasparo (Gardello?), Franz Regina, Drouville, Francesco Casselli Margarethe Delaître / De Laitre, Marie Dorfeuille, Antoinette Artus, Margarete Massu |
||
oraz
Arcykapłan, Straż i Ofiarnicy |
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Musik und Musiker am Stuttgarter Hoftheater (1750-1918), Herausgegeben von Reiner Nägele, Württembergische Landesbibliothek, Stuttgart 2000, ISBN 3-88282-054-3
- Sibylle Dahms , Der konservative Revolutionär. Jean Georges Noverre und die Ballettreform des 18. Jahrhunderts, München: Epodium, 2010, ISBN 978-3-940388-17-9, OCLC 680679706 .
- Richard Ralph & Susan Au, Médée et Jason [w:] International Encyclopedia of Dance, Founding editor Selma Jeanne Cohen, Volume 4, Oxford University Press, New York 1998, ISBN 0-19-512308-5 (vol. 4)
- Susan Leigh Foster, Choreography and Narrative: Ballet's Staging of Story and Desire, Indiana University Press, Bloomington 1998, ISBN 0-253-33081-5
- Marion Kant, ed., The Cambridge Companion to Ballet, Cambridge Companions to Music, Cambridge University Press, Cambridge & New York 2007, ISBN 978-0-521-53986-9
- Lincoln Kirstein, Four Centuries of Ballet: Fifty Masterworks, Dover Publications, Inc., New York 1984, ISBN 0-486-24631-0
- Carol Lee, Ballet in Western Culture, Routledge, New York & London 2002, ISBN 0-415-94256-X
- Deryck Lynham, The Chevalier Noverre: The Father of Modern Ballet, Sylvan Press, London 1950
- Ludwik Bernacki, Teatr, dramat i muzyka za Stanisława Augusta, t. I i II, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Lwów 1925
- Karyna Wierzbicka, Źródła do historii teatru warszawskiego od roku 1762 do roku 1833, cz. I. Czasy Stanisławowskie, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław 1951
- Jean-Georges Noverre, Teoria i praktyka tańca prostego i komponowanego, sztuki baletowej, muzyki, kostiumu i dekoracji, przekład i opracowanie Irena Turska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1959
- Alina Żórawska-Witkowska , Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, Warszawa: Zamek Królewski, 1995, ISBN 83-7022-056-8, OCLC 833963566 .
- Irena Turska, Przewodnik baletowy, wyd. IV, s. 252-255, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 2011, ISBN 978-83-224-0926-8
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Irena Turska, Przewodnik baletowy, wyd. IV, s. 252-255, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 2011 (Tu wskazano mylną lokalizację miejsca premiery polskiej z 1767 roku w Pałacu Radziwiłłowskim, który był udostępniony dla teatru dopiero w latach 1774–1778. Nie było także w Warszawie – jak podała autorka – realizacji „Medei i Jazona” w choreografii Francesco Casellego w 1775 roku; Caselli wystawił tamtego roku inny balet według Noverre'a „Sąd Parysa”, premiera w Pałacu Radziwiłłowskim 5 marca 1775.)
- ↑ Alina Żórawska-Witkowska, Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, s. 186, Zamek Królewski, Warszawa 1995
- ↑ a b Didone abbandonata, libretto, Stoccarda, Cotta, 1763 [online], variantiallopera.it [dostęp 2017-11-25] (ang.).
- ↑ Alina Żórawska-Witkowska, Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, s. 167-180, Zamek Królewski, Warszawa 1995
- ↑ Karyna Wierzbicka, Źródła do historii teatru warszawskiego od roku 1762 do roku 1833, cz. I. Czasy Stanisławowskie, s.188-192 Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław 1951