Malinowszczyzna (obwód miński)
54°19′43″N 26°39′27″E/54,328611 26,657500 Oficyna folwarku Świętorzeckich (2015) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Sielsowiet | |
| Wysokość |
180 m n.p.m. |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy |
+375 1773 |
| Kod pocztowy |
222313 |
| Tablice rejestracyjne |
5 |
Położenie na mapie obwodu mińskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
Położenie na mapie Polski w 1939  | |
| 54°19′43″N 26°39′27″E/54,328611 26,657500
| |
Malinowszczyzna (biał. Маліноўшчына; ros. Малиновщина) – wieś na Białorusi, w rejonie mołodeckim obwodu mińskiego, około 11 km na zachód od Mołodeczna.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Majątek ten wchodził w skład dóbr Lebiedziew należących do kniaziów Holszańskich, a później Radziwiłłów. W 1702 roku wydzielony z tych dóbr majątek kupił Klemens Świętorzecki herbu Trąby. Przekazał go swemu synowi Tadeuszowi, po którym tutejszym dziedzicem był syn Tadeusza, Jakub, a po nim (prawdopodobnie brat Jakuba) Stanisław (1792–1838). Ożenił się on ze swą kuzynką Justyną Świętorzecką (1793–?), dokupił w 1826 roku folwarki Wysokowszczyzna i Usza. Mieli córkę Brygidę (1825–?), która wyszła za Tomasza Zana, oraz synów Mieczysława i Michała (1837–1891, urodził się i zmarł w Malinowszczyźnie). Michał, odziedziczywszy majątek, uprzemysłowił go, budując tu m.in. tartak, browar, gorzelnię, pierwszą w okolicy krochmalnię, fabrykę drożdży, kościarnię (fabrykę mąki kostnej) i sieczkarnię, wszystko poruszane wspólnym motorem parowym[1]. Kolejnym właścicielem dóbr był syn Michała, Bolesław (1874–1938), a ostatnim – syn Bolesława, Zygmunt (1911–1964)[2][3][4][5].
W wyniku reformy administracyjnej w latach 1565–1566 Malinowszczyzna weszła w skład powiatu oszmiańskiego województwa wileńskiego Rzeczypospolitej. Po II rozbiorze Polski w 1793 roku miejscowość znalazła się na terenie powiatu oszmiańskiego (ujezdu) guberni wileńskiej. W 1897 roku znaczna część majątku leżała na terenie ujezdu wilejskiego tejże guberni[4]. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1922 roku Malinowszczyzna wróciła do Polski, należała do gminy Lebiedziewo w powiecie wilejskim województwa wileńskiego. W 1926 roku gmina ta znalazła się w powiecie mołodeckim w tymże województwie, od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[1][6][7].
Około 1885 roku Malinowszczyzna liczyła 89 mieszkańców[1].
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało tu 111 osób, 52 były wyznania rzymskokatolickiego, 58 prawosławnego a 1 ewangelickiego. Jednocześnie 28 mieszkańców zadeklarowało polską, 82 białoruską a 1 niemiecką przynależność narodową. Było tu 9 budynków mieszkalnych[8]. W 1931 w 10 domach zamieszkiwało 118 osób[9].
Wierni należeli do parafii rzymskokatolickiej i prawosławnej w Lebiedziewie. Miejscowość podlegała pod Sąd Grodzki w Mołodecznie i Okręgowy w Wilnie; właściwy urząd pocztowy mieścił się w Lebiedziewie[10].
W wyniku napaści ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 miejscowość znalazła się pod okupacją sowiecką. 2 listopada została włączona do Białoruskiej SRR[11][12]. Od czerwca 1941 roku pod okupacją niemiecką. W 1944 miejscowość została ponownie zajęta przez wojska sowieckie i włączona do Białoruskiej SRR[13].
w 2009 roku – 282[14].
W Malinowszczyźnie urodził się Józef Trypućko.
Nieistniejący dwór Świętorzeckich
[edytuj | edytuj kod]Tutejszy dwór, istniejący do co najmniej 1939 roku, był wzniesiony prawdopodobnie przez Stanisława Świętorzeckiego w latach 20. lub 30. XIX wieku[3]. Był to parterowy, drewniany dom wybudowany na planie czworokąta, o jedenastoosiowej elewacji frontowej, w środku której znajdował się ganek, którego trójkątny szczyt był wsparty na dwóch parach kolumn. Ganek służył również jako letni salon i dlatego był w większej części oszklony. Od strony ogrodu przy domu była naturalna terasa na całej jego długości, z klombem róż pośrodku i rabatami po bokach, odgrodzona balustradą od reszty opadającego ogrodu. Dom był przykryty wysokim, gładkim, czterospadowym dachem pokrytym gontem[2].
Wnętrze miało układ dwutraktowy, większość pomieszczeń reprezentacyjnych znajdowała się od strony podjazdu: duży salon, czytelnia, pokój jadalny w amfiladzie. Na ścianach wisiały cenne obrazy, m.in. kilka obrazów Leona Wyczółkowskiego, który był przyjacielem rodziny[2].
Dwór otaczał wielki park krajobrazowy, założony przez Justynę Świętorzecką, powiększony w latach 1900–1913 do 10 hektarów, cały majątek w 1939 roku miał powierzchnię 1500 ha[2][3], w 1897 roku majątek liczył jeszcze 2200 dziesięcin[4].
W czasie I wojny światowej dom został zdewastowany, pozostały tylko gołe ściany. Groby w kaplicy sprofanowano. Rodzina Świętorzeckich wielkim wysiłkiem doprowadziła po wojnie dom do stanu sprzed 1914 roku. Po 1939 roku dwór został zniszczony i rozebrany. Pozostały resztki parku i kilka zabudowań gospodarczych[2].
Zachowane pozostałości folwarku
[edytuj | edytuj kod]Wśród zachowanych zabudowań znajdują się:
- Oficyna („kuchnia”) – duży, prostokątny budynek stojący po lewej stronie dworu. Ma grube mury z cegły, od frontu – otwory okienne i drzwiowe zamknięte ostrymi łukami, od tyłu i po bokach obramowane półkolumnami. Strych, doświetlony trzema okulusami był używany jako pralnia i mieszkanie kucharza. Obecnie ruina[2][5][6][15][16].
- Kaplica domowa (mauzoleum nadgrobne[4]) w kształcie wysokiej piramidy: przykrytej czterospadowym dachem aż do ziemi, zwieńczonej żeliwnym krzyżem. Według tradycji została wybudowana według projektu architektów włoskich przybyłych tu z armią Napoleona, w latach 1820–1825 (według innych źródeł[5][6] była zbudowana w 1898 roku). W podziemiach kaplicy pochowano ponad 20 osób z rodziny Świętorzeckich, poczynając od Jakuba. W pobliżu, na skraju parku, wznosił się również krzyż na grobie nieznanego żołnierza z czasów wojny polsko-bolszewickiej. Obecnie piramida kaplicy stoi na terenie gorzelni[2][15][16].
- Poniżej trawnika z tyłu domu wśród starodrzewia wystawiono w 1912 roku na grobie Michała Świętorzeckiego pamiątkowy obelisk, który zachował się do dziś. Obelisk stoi już za rzeczką, która przepływa przez park, przez rzeczkę przerzucono trzy mostki[2][5][6].
Majątek Malinowszczyzna został opisany w 4. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[2].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Dwór Świętorzeckich (1897) -
Oficyna (2015) -
Kaplica (2015) -
Obelisk na grobie Michała Świętorzeckiego (2015)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Malinowszczyzna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 18.
- ↑ a b c d e f g h i Malinowszczyzna, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 4: Województwo wileńskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 205–209, ISBN 83-04-04020-4, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ a b c Малиновщина, усадьба Свенторжецких, [w:] Анатолий Тарасович Федорук, Старинные усадьбы Минского края, Mińsk: Полифакт, 2000, s. 249–259, ISBN 985-6107-24-5 [dostęp 2017-11-08] (ros.).
- ↑ a b c d Czesław Jankowski, Powiat oszmiański. Materiały do dziejów ziemi i ludzi, t. 2, Petersburg: Księgarnia K. Grendyszyńskiego, 1897, s. 134–137 [dostęp 2017-11-08].
- ↑ a b c d Малиновщина na stronie Globus Białorusi. [dostęp 2017-11-08]. (ros.).
- ↑ a b c d Malinowszczyzna na stronie Radzima.org. [dostęp 2017-11-08].
- ↑ Malinowszczyzna na stronie Radzima.net. [dostęp 2017-11-08].
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. 7, część 2, 1924, s. 88.
- ↑ Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. 1, Warszawa 1938, s. 28.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 990.
- ↑ https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf.
- ↑ okupacja sowiecka ziem polskich, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-04-03].
- ↑ Piotr Eberhardt, Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej, „Dzieje Najnowsze”, Rocznik L – 2018 (2), 2018, s. 95–100.
- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu mińskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. [dostęp 2017-11-08]. (ros.).
- ↑ a b Збор помнікаў гісторыі і культуры. Мінская вобласць, t. 2, Mińsk: Беларуская Савецкая Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1987, s. 26 [dostęp 2017-11-08] (biał.).
- ↑ a b Архітэктура Беларусі. Энцыклапедычны даведнік, Mińsk: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1993, ISBN 5-85700-078-5 [dostęp 2017-11-08] (biał.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Malinowszczyzna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 19.