Karakara czubata
| Caracara plancus[1] | |||
| (J.F. Miller, 1777) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
karakara czubata | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 Zasięg występowania podgatunków karakary czubatej, kolorem fioletowym oznaczono obszar ich współwystępowania | |||
Karakara czubata[5], karakara czarnobrzucha[3] (Caracara plancus) – gatunek dużego drapieżnego ptaka z rodziny sokołowatych (Falconidae). Występuje w Ameryce Północnej i Południowej. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy o gatunku wspomniał John Frederick Miller w 1777. Zamieścił tablicę barwną z wizerunkiem tego ptaka, oznaczoną numerem XVII, w Various subjects of Natural History[6]. W 1796 ukazała się reedycja dzieła, Cimelia physica. Autorem opisów gatunków był George Shaw, który nadał karakarze czubatej nazwę Falco plancus. Holotyp pochodził z Ziemi Ognistej (została wspomniana jedynie jako „Tierra del Fuego”, bez wzmianki, czy były to wyspy, czy część kontynentalna)[2]. Wcześniej, w 1781 John Latham opisał tego ptaka w A general synopsis of birds. Nie nadał mu jednak nazwy naukowej, a zwyczajową, Plaintive Eagle[7]. Latham powołał się na tablicę XVII Millera i przytoczył nazwę Falco plancus, więc część Cimelia physica zawierająca opis karakary czubatej musiała się ukazać jeszcze przed 1781[8].
Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza karakarę czubatą w rodzaju Caracara, wyróżnia dwa podgatunki: nominatywny i C. p. cheriway (karakara białorzytna)[9]. Karakara białorzytna od 1999 roku (niekiedy i wcześniej[10]) była powszechnie uznawana za osobny gatunek[11][12][13] (występuje wąski obszar hybrydyzacji obydwu tych ptaków[11] w Brazylii[10]). Badania filogenetyczne wykazały jednak, że pod względem genetycznym taksony te nie różnią się mocno od siebie, i że powinny być raczej traktowane jako podgatunki; propozycja połączenia ich w jeden gatunek została w 2020 roku zaakceptowana przez SACC[13], a później także przez inne autorytety[5][9], choć IUCN nadal traktuje je jako osobne gatunki[4][14]. Za podgatunek karakary czubatej często uznawano wymarłą karakarą meksykańską (C. lutosa)[11]. Opisano też podgatunki pallidus i audubonii[10][15]; IOC traktuje je jako synonimy C. p. cheriway[9].
Epitet gatunkowy plancus oznacza z łaciny orła[16]. Carl Eduard Hellmayr w wydanym w 1932 tomie The birds of Chile napisał, że mieszkańcy Chile nazywają karakary czubate „Traro”[17].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała wynosi 51–64 cm, masa ciała 1150–1600 g (dla ptaków obydwu płci z Chile i Peru); rozpiętość skrzydeł 120–133 cm[11]. Wymiary szczegółowe w mm (w nawiasie podano liczbę samców i samic, jedynie skok zmierzono u 4 samców i 4 samic)[10]:
| Długość skrzydła | Długość ogona | Długość górnej krawędzi dzioba (od woskówki) |
Długość skoku | |
|---|---|---|---|---|
| 5 ♂ | 376–430 | 199–239 | 32–35 | 80–90 |
| 10 ♀ | 378–445 | 206–238 | 31–37 | 85–93 |
Pod względem wyglądu karakara czubata przypomina karakarę białorzytną[11][10]. Wyróżnia się delikatnym paskowaniem całego grzbietu, tyłu szyi i pokryw nadogonowych. W porównaniu do karakar białorzytnych, u czubatych paski w okolicy kloaki są drobniejsze i mają większy zasięg[10].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Karakary czubate podgatunku nominatywnego zamieszkują obszar od północnego i centralnego Peru i centralnej Boliwii na wschód po Deltę Amazonki i na południe[11] przez Brazylię, Urugwaj, Paragwaj, Peru, Chile i Argentynę[12] po Ziemię Ognistą. Zasiedlają również Falklandy[11]. Badacze tacy jak Charles Darwin, odwiedzający niegdyś Falklandy, nie wspominali o tych ptakach; możliwe więc, że pojawiły się na wyspach w 2. połowie XIX wieku, wraz z przybyciem hodowców owiec[12].
Karakary białorzytne występują od południa USA (Floryda, Teksas, Arizona) po północną Amerykę Południową; także na Kubie, Isla de la Juventud, Arubie i Trynidadzie[9][15].
Ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Karakary czubate zamieszkują wszelkie otwarte tereny, w tym świetliste zadrzewienia. Często przesiadują na słupkach ogrodzeniowych, drzewach i krzewach wzdłuż dróg lub innych otwartych przestrzeni. Zwykle przebywają w parach lub pojedynczo, jednak osobniki młodociane mogą zimą tworzyć stada. W Chile karakary czubate stwierdzane były od poziomu morza do 2000 m n.p.m., a w Peru do 2500 m n.p.m.[12] Głos karakary czubatej podobny jest do głosu karakar białorzytnych. Odzywają się różnorodnymi terkoczącymi, gdaczącymi i skrzeczącymi głosami[11].
Pożywienie
[edytuj | edytuj kod]Ptaki te są oportunistami. Ze zdobyczy zwierzęcej żywią się zarówno żywą zwierzyną (m.in. gekonami, wężami, ślimakami, płazami, parecznikami, dżdżownicami, prostoskrzydłymi, na Falklandach ośmiornicami; niekiedy atakują jagnięta), jak i padliną, również zwierząt potrąconych przez samochody. Ptaki obserwowane w Reserva El Bagual (prowincja Formosa) zjadały truchła pancerników, majkongów krabożernych (Cerdocyon thous), koati (Nasua nasua), kapibar, wydr, nandu, bocianów i zwierząt domowych, w tym bydła. Na Falklandach zjadają m.in. martwe pingwiny, owce i bydło. Karakary czubate wykazują zainteresowanie płonącymi (podążają za uciekającą zdobyczą) lub spalonymi już polami[12].
Na plażach zjadają jaja żółwie. Zdarza im się wybierać z gniazd jaja i pisklęta, m.in. warzęch, czapli, a nawet karakar jasnogłowych (Milvago chimachima). W Argentynie obserwowano karakary czubate zjadające jaja sępników pstrogłowych (Cathartes burrovianus) i kariam czerwononogich (Cariama cristata) oraz jaja i pisklęta bocianów sinodziobych (Ciconia maguari). Jedzą również pokarm roślinny – orzeszki ziemne, rośliny strączkowe, awokado i owoce palm. Niekiedy wykazują kleptopasożytnictwo i odbierają ptakom ich pokarm[12].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]
Okres lęgowy w Chile zaczyna się w październiku. W Brazylii kopulujące ptaki obserwowane były jesienią między 15 kwietnia a 26 maja (Rio Grande do Sul), samicę znoszącą materiał na gniazdo obserwowano 18 sierpnia (na południe od Vacaria). W argentyńskim rezerwacie Reserva El Bagual okres lęgowy trwa od początku sierpnia do początku listopada; obserwowano również 22 sierpnia samicę siedzącą na gnieździe (prowincja Tucumán). Na Falklandach okres lęgowy trwa od końca sierpnia do października[12].
Karakary czubate gniazdują na krzewach i drzewach, donoszono również o gniazdach na ziemi lub klifie. W 2010 po raz pierwszy zaobserwowano (opisano 2 lata później) przypadek założenia gniazda na strukturze pochodzenia antropogenicznego. W prowincji Buenos Aires nad autostradą ptaki zbudowały gniazdo z tyłu znaku[18]. W zniesieniu 2 lub 3 jaja. Barwa skorupki opisywana różnie, barwa tła może być kremowa (Chile, Falklandy) lub biaława po pomarańczowoczerwoną i ochrową (Argentyna, Falklandy); skorupkę pokrywają ciemnobrązowe lub czerwonobrązowe kropki. Wymiary średnie 5 jaj: 57,6 na 45 mm (Argentyna). Jedyny znany okres inkubacji to 28 dni[12].
Status
[edytuj | edytuj kod]IUCN uznaje karakary czubatą i białorzytną za osobne gatunki; oba te taksony zalicza do kategorii najmniejszej troski (LC, Least Concern)[4][14]. BirdLife International ocenia trend populacji karakary czubatej C. (p.) plancus jako wzrostowy ze względu na zwiększanie się powierzchni odpowiednich dla karakar środowisk przez wylesianie oraz intensywniejszą hodowlę bydła i owiec[19]. Karakary czubate są ogółem pospolite, zwłaszcza w południowej części zasięgu; rzadkie są na pacyficznych wybrzeżach Peru i Falklandach[12]. Trend liczebności karakary białorzytnej w Ameryce Północnej również jest wzrostowy[14].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Caracara plancus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Michael Walters. The identity of the birds depicted in Shaw and Miller's Cimelia physica. „Archives of Natural History”. 36 (2), s. 316–326, 2011. DOI: 10.3366/E0260954109001016.
- ↑ a b P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 52, 1999.
- ↑ a b c Caracara plancus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Polyborini Bonaparte, 1838 (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-01-14].
- ↑ J.F. Miller: Various subjects of Natural History. 1777, s. pl. XVII.
- ↑ John Latham: A general synopsis of birds. T. 1. 1781, s. 34.
- ↑ Richard Bowdler Sharpe: The history of the collections contained in the natural history departments of the British Museum. 1906. s. 179–180.
- ↑ a b c d F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2022-01-14]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Emmet Reid Blake: Manual of Neotropical Birds. T. 1. University of Chicago Press, 1977, s. 361.
- ↑ a b c d e f g h Bierregaard, R.O., Jr & Marks, J.S.: Southern Caracara (Caracara plancus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-15)].
- ↑ a b c d e f g h i Peregrine Fund: Southern Caracara Caracara plancus. Global Raptor Information Network, 4 marca 2014. [dostęp 2016-07-29].
- ↑ a b Proposal (878) to South American Classification Committee. Treat Caracara cheriway as conspecific with Caracara plancus. South American Classification Committee, 2020. [dostęp 2022-01-14]. (ang.).
- ↑ a b c Caracara cheriway, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2022-01-14] (ang.).
- ↑ a b Crested Caracara (Polyborus plancus). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-13)]. (ang.).
- ↑ plancus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-01-14] (ang.).
- ↑ Carl Eduard Hellmayr: The birds of Chile. T. 19. 1932, s. 290–291.
- ↑ Sergio H. Seipke. First Record of Southern Caracaras (Caracara plancus) Nesting on a Human-made Object. „Journal of Raptor Research”. 46 (2), s. 228–230, 2012.
- ↑ Species factsheet: Caracara plancus. BirdLife International, 2021. [dostęp 2022-01-14]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).