Jerzyk alpejski
| Tachymarptis melba[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
jerzyk alpejski | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 w sezonie lęgowym występuje przez cały rok przeloty zimowiska | |||
Jerzyk alpejski[4], jerzyk skalny (Tachymarptis melba) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny jerzykowatych (Apodidae), zamieszkujący góry południowej Europy, Azji i Afryki. W Polsce widywany bardzo rzadko. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Wygląd[5][6]
- Zauważalnie większy od jerzyka zwyczajnego, w locie wolniej od niego uderza skrzydłami, przez co może zostać wzięty za kobuza. Upierzenie szarobrązowe, z białą plamą na podgardlu i dużą białą plamą na brzuchu.
- Wymiary średnie[7]
- długość ciała 21 cm
rozpiętość skrzydeł 57 cm
masa ciała ok. 100 g
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Obszary lęgowe znajdują się w południowej Europie i północnej Afryce na wschód poprzez Bliski Wschód aż po centralną Azję i Himalaje, oraz w południowej Afryce. Osiadły na Półwyspie Somalijskim i na jego granicy z kontynentem, w południowo-zachodniej Afryce, na Madagaskarze, w Indiach i na Cejlonie. Zimowiska znajdują się głównie w subsaharyjskiej części Afryki[8]. W trakcie migracji może przebyć około 1600 km w trzy dni[7].
Do Polski zalatuje sporadycznie; do końca 2021 roku odnotowano 15 stwierdzeń (łącznie obserwowano 19 osobników)[9].
Biotop
[edytuj | edytuj kod]Głównie góry i osiedla ludzkie. Sporadycznie występuje na nizinach[3].
Pożywienie
[edytuj | edytuj kod]Pożywienie stanowią owady chwytane w locie[7].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]
- Gniazdo
- Gniazduje kolonijnie w szczelinach skalnych, rzadziej na budynkach czy pod mostami.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając 1 do 6 jaj[7]. Jaja wysiadywane są przez okres około 17–28 dni przez obydwoje rodziców[7].
- Pisklęta
- Opuszczają gniazdo po około 53–66 dniach od wyklucia.
Status i ochrona
[edytuj | edytuj kod]IUCN klasyfikuje jerzyka alpejskiego jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 1,0–2,5 miliona dorosłych osobników. Ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako prawdopodobnie stabilny[3].
W Polsce jerzyk alpejski podlega ścisłej ochronie gatunkowej[10].
Podgatunki
[edytuj | edytuj kod]Obecnie wyróżnia się 10 podgatunków T. melba[2][11]:
- T. m. melba (Linnaeus, 1758) – południowa Europa przez Turcję do północno-zachodniego Iranu
- T. m. tuneti (Tschusi, 1904) – Maroko przez Bliski Wschód i dalej na wschód po zachodni Pakistan
- T. m. archeri (E. Hartert, 1928) – północna Somalia, południowo-zachodni Półwysep Arabski do Jordanii i Izraela
- T. m. maximus (Ogilvie-Grant, 1907) – góry Ruwenzori (północno-wschodnia Demokratyczna Republika Konga i Uganda)
- T. m. africanus (Temminck, 1815) – Etiopia do RPA i południowo-zachodniej Angoli
- T. m. marjoriae (Bradfield, 1935) – północno-środkowa Namibia do północno-zachodniej RPA
- T. m. willsi (E. Hartert, 1896) – Madagaskar
- T. m. nubifugus (Koelz, 1954) – Himalaje
- T. m. dorabtatai (Abdulali, 1965) – zachodnie Indie
- T. m. bakeri (E. Hartert, 1928) – Sri Lanka
Proponowany podgatunek striatus, opisany z góry Kenia, uznany za synonim africanus[2].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Tachymarptis melba, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c Alpine Swift (Tachymarptis melba). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-08)]. (ang.).
- ↑ a b c Tachymarptis melba, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Apodini Olphe-Galliard, 1887 (1836) (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-18].
- ↑ Lars Jonsson, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, 2006.
- ↑ Lars Svensson, Killian Mullarney, Dan Zetterstrom, Collins Bird Guide, second edition, 2009.
- ↑ a b c d e Alpine swift fact file. ARKive. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-06)].
- ↑ Alpine Swift Tachymarptis melba. BirdLife International. [dostęp 2014-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 grudnia 2013)].
- ↑ Komisja Faunistyczna. Raport nr 38. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2021. „Ornis Polonica”. 63, s. 130–159, 2022.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Owlet-nightjars, treeswifts, swifts. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-18]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).