Janina Turek

Janina Turek

Data urodzenia	21 listopada 1921
Data i miejsce śmierci	12 listopada 2000 Kraków

Janina Turek, z domu Gurtler, (ur. 21 listopada 1921, zm. 12 listopada 2000 w Krakowie) – polska kronikarka, autorka jednego z najdłuższych zapisów faktologicznych na świecie.

Życiorys

Matka, Marianna Gąsiorska, miała 42 lata gdy Janina przyszła na świat. Zajmowała się prowadzeniem domu. Ojciec Teofil Gurtler był urzędnikiem. Do pensji dorabiał ucząc rysunku. Z zamiłowaniem malował obrazy kopiując mistrzów Jacka Malczewskiego, Józefa Chełmońskiego, Bronisławę Rychter Janowską. Janina uczęszczała do żeńskich szkół powszechnych w Krakowie. Za dobre wyniki w nauce otrzymywała książki, których czytanie i analizowanie wkrótce stało się jej pasją. Podczas okupacji niemieckiej boleśnie przeżyła zamknięcie przez Niemców biblioteki publicznej. Wojna 1939 nie dała jej możliwości przystąpienia do matury i podjęcia studiów farmakologicznych. Mieszkała z rodziną w Krakowie przy ul. Słonecznej 4 (obecnie B. Prusa). Po ślubie z Czesławem Turkiem w listopadzie 1941 w kaplicy klasztoru Norbertanek na Salwatorze, nowożeńcy zamieszkali przy ul. Moniuszki. W lutym 1943 Gestapo aresztowało męża Janiny. Była wtedy w 5 miesiącu ciąży. Mąż został przewieziony do więzienia na Montelupich, a potem do niemieckiego obozu zagłady Auschwitz-Birkenau. W owym roku Niemcy przesiedlili rodzinę Janiny na ul. Parkową 6 w dzielnicy Podgórze, gdzie mieszkała do śmierci. Mieszkanie dzieliła z innymi lokatorami. W 1943 roku przyszedł na świat jej syn Lesław. Pomimo złych warunków bytowych i trudnej sytuacji Janina Turek nie poddała swojej pasji czytania i pisania. W 1943 zaczęła tworzyć faktografię – szczegółowy opis jej życia codziennego wedle kilkunastu skrupulatnie egzekwowanych reguł. Dzieło to kontynuowała przez 57 lat, aż do śmierci w 2000 roku.

W 1945 umarł jej jedyny brat Ignacy. W tym samym roku z obozu zagłady wrócił mąż Czesław. W roku 1947 przyszedł na świat jej syn Jerzy, a w 1951 córka Ewa. Po rozwodzie z mężem w 1958 Janina pracowała najpierw jako kasjerka w sklepie spożywczym, potem jako urzędniczka w okienku na poczcie, a w końcu jako sekretarka w biurze. Janina Turek przez całe życie nierozerwalnie była związana z Krakowem.

Twórczość

Jeden z 745 zeszytów Janiny Turek

Janina Turek nie była związana z żadnym środowiskiem literackim ani ruchem politycznym. Z tego względu działalność Janiny Turek może być rozpatrywana w kategorii sztuki marginesu i art brut, gdzie działalność estetyczna i artystyczna toczy się poza ramami i konwencjami sztuki głównego nurtu, często w odosobnieniu. W ciągu życia autorki jej działalność pozostawała tajemnicą. Dopiero po śmierci dzieło jej życia ujrzało światło dzienne. Na dzieło składa się 745 zeszytów z 410 000 konsekwentnie zapisanymi i skategoryzowanymi faktami z życia codziennego. Janina Turek podzieliła swoje życie na 33 kategorie. Każdy wpis ma datę, nazwę dnia, kolor oraz kolejny numer. Wszystkie wpisy są podsumowane miesięcznie i rocznie. Każdy rok ma kolor powtarzający się co dziesięć lat. Każdy zeszyt ma podpis, numer i podnumer. Pomysł spisu faktów nie zrodził się nagle. Turek od 1939 prowadziła skrupulatny "Pamiętnik raczej Dziennik", w którym wyraża obawę niemożności zapisania wszystkiego co pragnęłaby utrwalić na papierze. Dopiero w 1943 zaczyna swoją faktografię. W swoim spisie uwieczniła m.in. 15 786 posiłków z dokładnym opisem produktów, 84 523 osób widzianych mimochodem, 23 397 osób spotkanych przypadkowo, 36 822 osób, które ją odwiedziły, 1922 osób z którymi się umówiła, 38 196 rozmów telefonicznych, 44 453 otrzymanych prezentów, 26 683 prezentów ze szczegółowym opisem (np. polny kwiatek, jedna pomarańcza), 3 517 książek i czasopism, 70 042 filmów i programów TV).

Bibliografia

• Mariusz Szczygieł, reportaż "Reality" w Gazecie Wyborczej, lipiec 2001.
• Telewizyjny Talk-Show Mariusza Szczygła. Rozmowa z córką Janiny Turek o zeszytach.
• Joanna Zięba (obecnie Kubicka), praca magisterska pod kierunkiem prof. dr. hab. Andrzeja Mancwela "Z archiwum życia Janiny Turek" na Wydziale Polonistyki Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Praca zamieszczona w 2002 r. w magazynie La Faute a Rousseau
• Mariusz Szczygiel, reportaż "Reality" umieszczony w książce "Cała Polska Trzaska" z tłumaczeniem na niemiecki i francuski.
• Paweł Rodak, artykuł "Dziennik pisarza: między codzienną praktyką piśmienną a literaturą", Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 97/4, str. 38
• Paweł Rodak, "Dni Dzienników", prezentacja podczas Festiwalu Słowa w ramach Programu Leonarda da Vinci Komisji Europejskiej na Uniwersytecie Warszawskim.Paweł Rodak "Dni Dzienników"
• Pierwszy pokaz oryginalnych dzienników na wystawie Imhibition, kuratorzy: Roman Dziadkiewicz, Dominik Kuryłek, Ewa Tatar, Muzeum Narodowe w Krakowie, grudzień 2006 - styczeń 2007.
• 26 grudnia 2006, Małgorzata Niemczyńska publikacja dotycząca dzienników.
• IMHIBITION, red. Roman Dziadkiewicz, Ewa Tatar, Kraków 2006.
• Joanna Dolna, "Zaksięgowane życie", Gazeta Krakowska, 2 czerwca 2006.
• Wystawa oryginałów zeszytów na otwarciu Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu, Czerwiec 2008.
• Ewa Tatar, I were to stop writing, I'd have to return, God forbid, to Myself, in: Flowers of Our Lives, ed. Joanna Zielińska, Toruń 2008.
• My diary is Me, it' s my whole life, a conversation with Ewa Janeczek, daughter of Janina Turek, Flowers of Our Lives, ed. Joanna Zielińska, Toruń 2008.
• Ewa Tatar, The Diaryst, Janina Turek, as an collector of everyday life, in: The Modernity of Collection, ed. Tomasz de Rosset, Toruń 2011.
• Mariusz Szczygieł, reportaż "Reality" w La LIBERTA.
• Daria Deflorian i Antonio Tagliarini, idea spektaklu w oparciu o dzienniki Janiny Turek zaprezentowana podczas konferencji "Nie wystarczy być kobietą". Spektaklu został wystawiony w Rzymie i Paryżu w lipcu 2012.
• Krzysztof i Jan Kuc (Firma reklamowa KUC), wystawa 10 oryginalnych zeszytów w Centrum Handlowym BONARKA w Krakowie, październik 2014.
• Jacek Smolicki i Alberto Frigo, wystawa grupowa i panel dyskusyjny "The Art of Self-Tracking" w San Francisco. Postać Janiny Turek i jej prace zaprezentowane wśród innych artystów i autorów multimedialnych dzienników z całego świata, czerwiec 2015.