Jakub Ksawery Potocki

Jakub Ksawery Aleksander Potocki
	; Pilawa
Rodzina	Potoccy herbu Pilawa
Data i miejsce urodzenia	26 stycznia 1863 ; Berlin
Data i miejsce śmierci	27 września 1934 ; Helenów
Ojciec	Stanisław Potocki (zm. 1887)
Matka	Maria Konstancja z Sapiehów
	Odznaczenia

Jakub Ksawery Aleksander Potocki h. Pilawa (ur. 26 stycznia 1863 w Berlinie, zm. 27 września 1934 w Helenowie) – hrabia, działacz społeczny, filantrop i bibliofil^[1].

Życiorys

Syn Stanisława (1824 - 1887) i Marii Ksawery z Sapiehów h. Lis. (1837 - 1923)^[2]. Z wykształcenia był prawnikiem. Studia prawnicze odbył na Uniwersytecie w Dorpacie. Tam został przyjęty do najstarszej polskiej korporacji akademickiej Konwent Polonia^[3]. Należał również do Stowarzyszenia Filistrów Konwentu Polonia w Warszawie.

W 1899 r. poślubił Teresę Zamoyską^[4], córkę Zdzisława i Maryi ze Szweykowskich^[5], wnuczkę Andrzeja Zamoyskiego. Małżeństwo było bezdzietne^[6].

Jego siostra, Izabela (1864 - 1883) wyszła za mąż za Romana Potockiego – III ordynata na Łańcucie. Zmarła po 4 miesiącach małżeństwa^[7].

Jeden z najbogatszych ludzi II RP. W 1922 roku posiadał majątki ziemskie o powierzchni 33 680 ha^[8]. Ostatni właściciel zamku w Brzeżanach. Ofiarował je zresztą po I wojnie światowej Wojsku Polskiemu. To dzięki inicjatywie hrabiego ocalała część brzeżańskich nagrobków Sieniawskich, które wywieziono do Krakowa. Dziś można je oglądać w Muzeum Zamku Królewskiego na Wawelu oraz w zamku w Pieskowej Skale.

Przez wiele lat wspierał utworzenie w Polsce Instytutu Radowego. Ogromną część swojego majątku, m.in. majątki Brzeżany i Helenów, zapisał utworzonej przez siebie w 1934 roku Fundacji mającej na celu wspierać badania i leczenie chorób nowotworowych oraz gruźlicy. Już wcześniej wspomagał licznymi stypendiami lekarzy i naukowców zajmujących się tą problematyką.

Nie posiadając potomków oraz żyjącego rodzeństwa przekazał Muzeum Narodowemu w Warszawie wiele dzieł sztuki: gobeliny, portrety, obrazy etc. Do zbiorów Ossolineum przekazał m.in. obraz Jana Matejki Unia Lubelska.

Był twórcą kilku wielkich bibliotek, m.in. w Helenowie oraz w Bałabanowce na Ukrainie, którą całkowicie zniszczono w czasie wojny.

Mimo swojego bogactwa był człowiekiem niezmiernie skromnym. Unikał zaszczytów. Jedyny honorowy tytuł jaki przyjął, to honorowy obywatel miasta Brzeżan.

22 września 1934 sporządził testament, którego wykonawcami zostali: wcześniejszy pełnomocnik jego dóbr w Raju, Bronisław Czuruk oraz Kazimierz Moszyński^[9]^[10].

Kondukt żałobny wyruszył z kościoła parafialnego w Brzeżanach do pałacu rodzinnego w Raju, gdzie ciało zostało pochowane. W wielu publikacjach jako miejsce pochówku błędnie podawane są Brzeżany^[6].

Ordery i odznaczenia

Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (24 września 1934)^[11]
Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia (1934)^[12]^[13]

Przypisy

↑ Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Almanach Błękitny. Warszawa: 1908, s. 757.
↑ TomaszT. Pawlikowski TomaszT., Jakub hr. Potocki i jego dar dla Biblioteki Publicznej m. st. Warszawy z 1934 roku, w: Roczniki Biblioteczne 64, 2020, s. 180-181, ISSN 0080-3626 .
↑ „Album Polonorum” – spis członków korporacji akademickiej Konwent Polonia, tom I, 1828–1940. konwentpolonia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-05)]..
↑ Teresa Zamoyska (Potocka) b. 1876 - Rodovid PL [online], pl.rodovid.org [dostęp 2023-01-20] .
↑ Zdzisław Zamoyski b. 1842 d. 1925 - Rodovid PL [online], pl.rodovid.org [dostęp 2023-01-20] .
↑ ^a ^b TomaszT. Pawlikowski TomaszT., dz. cyt., s. 181.
↑ Izabela hr. Potocka z Podhajec h. Pilawa (Srebrna) [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2023-01-20] .
↑ Wojciech Roszkowski, Lista największych właścicieli ziemskich w Polsce w 1922 r. „Przegląd Historyczny”. 1983, T. 74, Nr 2, s. 283.
↑ Ogłoszenie. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 220 z 26 września 1935.
↑ Historia Fundacji im. Jakuba hr. Potockiego. fpotockiego.org.pl. [dostęp 2016-04-06].
↑ M.P. z 1934 r. nr 225, poz. 290 „za długoletnią działalność obywatelską oraz wielką ofiarność dla kraju”.
↑ Odznaczenie hr. Jakóba Potockiego złotą odznaką L.O.P.P.. „Świat Zasłużonych”. Nr 2, s. 8, 1934. Warszawa. [dostęp 2020-12-08].
↑ Piętnastolecie L. O. P. P.. Warszawa: Wydawnictwo Zarządu Głównego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, 1938, s. 287.

Bibliografia

Stanisław M. Brzozowski, Potocki Jakub Ksawery Aleksander, [w:] Polski Słownik Biograficzny, T. XXVII, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1984–1985, s. 23–24.

[ab-1] Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Almanach Błękitny. Warszawa: 1908, s. 757.

[2] TomaszT. Pawlikowski TomaszT., Jakub hr. Potocki i jego dar dla Biblioteki Publicznej m. st. Warszawy z 1934 roku, w: Roczniki Biblioteczne 64, 2020, s. 180-181, ISSN 0080-3626 .

[3] „Album Polonorum” – spis członków korporacji akademickiej Konwent Polonia, tom I, 1828–1940. konwentpolonia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-05)]..

[4] Teresa Zamoyska (Potocka) b. 1876 - Rodovid PL [online], pl.rodovid.org [dostęp 2023-01-20] .

[5] Zdzisław Zamoyski b. 1842 d. 1925 - Rodovid PL [online], pl.rodovid.org [dostęp 2023-01-20] .

[:0-6] TomaszT. Pawlikowski TomaszT., dz. cyt., s. 181.

[7] Izabela hr. Potocka z Podhajec h. Pilawa (Srebrna) [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2023-01-20] .

[8] Wojciech Roszkowski, Lista największych właścicieli ziemskich w Polsce w 1922 r. „Przegląd Historyczny”. 1983, T. 74, Nr 2, s. 283.

[9] Ogłoszenie. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 220 z 26 września 1935.

[10] Historia Fundacji im. Jakuba hr. Potockiego. fpotockiego.org.pl. [dostęp 2016-04-06].

[11] M.P. z 1934 r. nr 225, poz. 290 „za długoletnią działalność obywatelską oraz wielką ofiarność dla kraju”.

[12] Odznaczenie hr. Jakóba Potockiego złotą odznaką L.O.P.P.. „Świat Zasłużonych”. Nr 2, s. 8, 1934. Warszawa. [dostęp 2020-12-08].

[13] Piętnastolecie L. O. P. P.. Warszawa: Wydawnictwo Zarządu Głównego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, 1938, s. 287.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]