Józef Maria Bocheński
Józef Maria Bocheński Józef Franciszek Emanuel Bocheński | ||
| ||
Data i miejsce urodzenia |
30 sierpnia 1902 | |
---|---|---|
Data i miejsce śmierci |
8 lutego 1995 | |
Rektor Uniwersytetu we Fryburgu | ||
Okres sprawowania |
1964–1966 | |
Wyznanie | ||
Kościół | ||
Inkardynacja | ||
Prezbiterat |
1932 | |
Odznaczenia | ||
Józef Franciszek Emanuel Bocheński, imię zakonne Innocenty Maria (ur. 30 sierpnia 1902 w Czuszowie, zm. 8 lutego 1995 we Fryburgu[1]) – logik, historyk logiki i filozof, sowietolog, dominikanin, katolicki prezbiter, rektor Uniwersytetu we Fryburgu (1964–1966).
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Pochodził z rodziny ziemiańskiej herbu Rawicz. Był starszym bratem Adolfa Marii Bocheńskiego, Aleksandra Bocheńskiego i Olgi Zawadzkiej. Po ukończeniu gimnazjum we Lwowie (1920), jako ochotnik brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, walcząc w 8 pułku ułanów. Od 1920 studiował prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, po dwóch latach przeniósł się do Poznania, gdzie przez 4 lata studiował ekonomię i ekonomię polityczną pod kierunkiem m.in. Floriana Znanieckiego i Czesława Znamierowskiego. Podczas studiów był związany z ugrupowaniami monarchistycznymi, m.in. w 1926 jako prezes Organizacji Młodzieży Monarchistycznej. W czasie studiów został także przyjęty do korporacji akademickiej Corona[2].
Podczas przewrotu majowego w 1926 opowiedział się po stronie legalnego rządu. W tym samym roku, za namową o. Jacka Woronieckiego, wstąpił do seminarium duchownego w Poznaniu (święcenia kapłańskie otrzymał 6 lat później), a w roku następnym wstąpił do nowicjatu Zakonu Kaznodziejskiego św. Dominika. W latach 1928–1931 studiował filozofię na uniwersytecie we Fryburgu. Następnie odbył studia teologiczne w Rzymie, które ukończył z tytułem doktora. Od 1934 uczył logiki w Collegium Angelicum w Rzymie (w latach 1934–1940 był tam profesorem). Dwukrotnie (w 1932 i 1934) brał udział w Międzynarodowych Kongresach Tomistycznych. W 1938 habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie pracy Z historii logiki zdań modalnych.
W czasie II wojny światowej był kapelanem Wojska Polskiego w 80 pułku piechoty, podczas kampanii wrześniowej brał udział w bitwie pod Kockiem z Samodzielną Grupą Operacyjną „Polesie” generała Franciszka Kleeberga, a także w 2 Korpusie we Włoszech, gdzie brał udział m.in. w bitwie pod Monte Cassino.
Od 1950 profesor filozofii współczesnej na Uniwersytecie we Fryburgu, gdzie w latach 1964–1966 był rektorem[3]; kierownik Instytutu Europy Wschodniej (Osteuropa-Institut in Freiburg) we Fryburgu[4], redaktor czasopisma „Studies in Soviet Thought ” i serii wydawniczej „Sovietica ”. Członek Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie.
Znany z niespożytej energii i niekonwencjonalnych form zachowania; mając już prawie 70 lat, uzyskał licencję pilota.
3 maja 1987 został odznaczony przez władze RP na uchodźstwie Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski[5]. W 1994 r. został członkiem zagranicznym PAN[6]. W 1990 otrzymał doktorat honoris causa UJ[3].
Myśl
[edytuj | edytuj kod]Bocheński był logikiem, historykiem logiki i badaczem filozofii i myśli współczesnej: historia logiki i krytyka kultury współczesnej wyznaczały dwa główne pola jego badań. Początkowo poświęcał się przede wszystkim badaniom logicznym, utrudniały je jednak panujące w czasach jego młodości ograniczenia: katolickie środowiska akademickie niechętnie odnosiły się do współczesnej logiki formalnej, kojarząc ją z niechętnym religii neopozytywizmem. W tej sytuacji Bocheński musiał zająć się badaniami nad historią logiki, która od takich podejrzeń była wolna. Historii logiki poświęcił już swoją pracę habilitacyjną Z historii logiki zdań modalnych (1938) oraz dzieło Elementa logica Graecae (1937). Syntezą wielu szczegółowych badań i licznych publikacji Bocheńskiego z historii logiki jest dzieło Formale Logik (1956). Kilkukrotnie zmieniał poglądy filozoficzne. W młodości żywił sympatie do kantyzmu, później został zwolennikiem tomizmu, który łączył z filozofią analityczną. Na początku lat 60. porzucił tomizm, dokonując rewizji swoich poglądów na rozwój filozofii europejskiej i tworząc własny system analitycznej filozofii chrześcijańskiej.
Bocheński dzielił historię logiki na trzy krótkie okresy szybkiego rozwoju, przedzielane długimi okresami niemal całkowitego upadku. Te okresy rozwoju to IV/III w. p.n.e. (logika arystotelesowska i logika stoicka), XIII i XIV w. (logika scholastyczna) oraz okres współczesny, zaczynający się pod koniec XIX w. (rozwój logiki matematycznej). Stanowią one jednocześnie czasy największego rozkwitu filozofii – pierwszy wydał Arystotelesa, drugi św. Tomasza, trzeci współczesną filozofię analityczną. Historia logiki pokazuje według Bocheńskiego, że logika i metodologia rozwijają się i doskonalą, nie są więc niezmienne jako narzędzia poznawcze. Narzędzia te w najdoskonalszej obecnie fazie rozwoju wykorzystuje jedynie filozofia analityczna, i tylko ona jest filozofią naukową. Inne niż filozofia analityczna kierunki filozoficzne współczesności są natomiast wyrazem upadku logiki i filozofii i stanowią przedmiot zainteresowania drugiego z nurtów myśli Bocheńskiego, krytyki kultury współczesnej.
Bocheński był krytykiem marksizmu. Ściśle odróżniał myśl Marksa jako socjologa od późniejszego marksizmu-leninizmu. Marksizm, a zwłaszcza marksizm-leninizm uznawał za syntezę i kulminację wszystkich nowożytnych zabobonów. W jego skład wchodzą: scjentyzm jako zabobon o wszechmocy poznawczej nauki, antropocentryzm jako zabobon o szczególnej pozycji człowieka we wszechświecie, progresywizm jako zabobon o nieograniczonym postępie historycznym i prometeizm jako zabobon o wszechmocy człowieka możliwej do osiągnięcia dzięki nauce i technice. Za jedyną żywą cywilizację naszych czasów uważał cywilizację europejską, która według niego opiera się na trzech fundamentach: 1) grecki stosunek do czystej formy; 2) rzymski stosunek do społeczeństwa (w głównej mierze na ten czynnik składa się prawo rzymskie); 3) judeochrześcijańskie podejście do spraw egzystencjalnych[7].
Bezkompromisowo ganił intelektualistów kolaborujących z komunizmem (nazywał ich „zgniłkami”, przy czym jak sam podkreślał jest to stwierdzenie naukowe, oznaczające ludzi, którzy nie wierzą w prawdę oraz są produktem rozkładającego się społeczeństwa)[7], a po 1989 domagał się nie tylko konsekwentnej dekomunizacji, ale również eliminacji z życia politycznego „lizusów, ludzi bez charakteru, bez kręgosłupa”. W latach 1955–1956 uczestniczył w procesie Komunistycznej Partii Niemiec, który toczył się przed Trybunałem Konstytucyjnym w Karlsruhe (ostatecznie stronnictwo zostało zdelegalizowane).
W dziedzinie ekonomii Bocheński opracował logiczną analizę współczesnego przedsiębiorstwa. W tej analizie wyodrębnił czynniki zewnętrzne mające wpływ na działanie przedsiębiorstwa, a przede wszystkim wyeksponował rolę przedsiębiorcy, którego inwencja, pracowitość i zaangażowanie warunkują rozwój przedsiębiorstwa. Podał rozróżnienie przedsiębiorcy od kapitalisty (uznał, że zwykle są to różne osoby). W dziedzinie filozofii opracował pojęcie autorytetu. Podał rozróżnienie na autorytet epistemiczny i autorytet deontyczny.
Był twórcą pojęcia „hawelizm” (hebr. hawel – „marność”)[8][9] – koncepcji braku absolutnej i wiecznej szczęśliwości w rzeczach przyziemnych, opartej na biblijnym motywie vanitas – myśli przewodniej Księgi Koheleta (Marność nad marnościami i wszystko marność (Koh 1,2) z łac. Vanitas vanitatum et omnia vanitas, po hebr. Hawel hawelim hakol hawel[9]) lub buddyjskich naukach Hinajany[10]. Bocheński uważał hawelizm za fałszywy pogląd[8]. Dopatrywał się go w buddyzmie, u niektórych pisarzy chrześcijańskich oraz niechrześcijańskich myślicieli[11].
Publikacje
[edytuj | edytuj kod]Bibliografia publikacji Bocheńskiego obejmuje około 1000 pozycji w tym wiele wydań książkowych w różnych językach[potrzebny przypis]. Poniższe zestawienie przedstawia wybór publikacji książkowych.
- De virtute militari
- La logique de Théophraste Fribourg, 1947
- Europäische Philosophie der Gegenwart, 1947
- Formale Logik. Geschichte, 1956
- Handbuch des Weltkommunismus, 1958
- Ku filozoficznemu myśleniu, 1959 (wyd. pol. 1986, PAX)
- Logika religii, 1965 (wyd. pol. 1990)
- Sto zabobonów, 1987 w drugim obiegu, Wydawnictwo Kurs, 1988, Wydawnictwo Philed, 1992[12]
- Marksizm – leninizm. Nauka czy wiara?, 1988 w drugim obiegu, Wydawnictwo Antyk – dwa wydania w podziemiu (wyd. I w serii Biblioteka Konserwatysty im. ks. Adama J. Czartoryskiego), 1999 Wydawnictwo Antyk – Marcin Dybowski, 2006 Fundacja Pomocy Antyk
- Katastrofa pacyfizmu, 1989 w drugim obiegu, Wydawnictwo Antyk (w serii Biblioteka Konserwatysty im. ks. Adama J. Czartoryskiego)
- Podręcznik mądrości tego świata, Wydawnictwo Philed, 1992
- Logika i filozofia. Wybór pism, 1993
- De virtute militari, 1993
- Religia w Trylogii, Wydawnictwo Philed, 1993
- Współczesne metody myślenia, Wydawnictwo W Drodze, 1992
- Sens życia i inne eseje, 1993 (pol.), Wydawnictwo Antyk – Marcin Dybowski, 2008
- Wspomnienia, Wydawnictwo Nadar, 1994, Wydawnictwo Antyk – Marcin Dybowski, 2008
- Szkice o nacjonalizmie i katolicyzmie polskim, Wydawnictwo Antyk – Marcin Dybowski, 1995, 1999, 2008
- Patriotyzm. Męstwo. Prawość żołnierska, 1995, Wydawnictwo Antyk – Marcin Dybowski (wydanie pod nowym tytułem Katastrofy pacyfizmu, ale z uwzględnieniem poprawek i naniesień Autora), 2008
- Między logiką a wiarą. Z Józefem M. Bocheńskim rozmawia Jan Parys, Noir sur Blanc 1988
- Lewica, religia, sowietologia, 1996
- Polski Testament. Ojczyzna, Europa, Cywilizacja, 1999, Wydawnictwo Antyk – Marcin Dybowski, Fundacja Pomocy Antyk, 2006, 2008
- Kazania i przemówienia, t. 1, Wydawnictwo Salwator 2000
- Kazania i przemówienia, t. 2, Wydawnictwo Salwator 2005
- Listy do ojca, Wydawnictwo Salwator 2007
- Logika, Wydawnictwo Salwator 2016
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Uchwałą z 18 października 2019 Senat RP IX kadencji zdecydował o ustanowieniu roku 2020 Rokiem Ojca Józefa Marii Bocheńskiego[13]. W lutym 2020 miała miejsce premiera poświęconego mu spektaklu Teatru Telewizji pt. Negocjator[14]. W 2020 r. Poczta Polska wyemitowała w nakładzie 135 tys. sztuk znaczek pocztowy o nominale 3,30 zł upamiętniający Józefa Marię Bocheńskiego[15].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Bocheński Józef Maria, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-12-20] .
- ↑ Korporacja Akademicka Chrobria – Sławni korporanci. [dostęp 2009-05-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-19)].
- ↑ a b Śliwa 2019 ↓, s. 24.
- ↑ Jan Skoczyński , Jan Woleński , Historia filozofii polskiej, Kraków: WAM, 2010, s. 544 .
- ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 15, 1987-07-15.
- ↑ Bocheński, Józef, [w:] Członkowie Polskiej Akademii Nauk [online], PAN [dostęp 2021-09-10] .
- ↑ a b Józef Maria Bocheński: Polski Testament. Ojczyzna, Europa, Cywilizacja. Antyk, 2006, s. 141, 143.
- ↑ a b Anna Dziedzic , Józef Maria Bocheński o sensie życia, „Filo–Sofija”, 21 (2), 2013, s. 93 .
- ↑ a b Sylwester Warzyński , Między ulotnością a afirmacją życia – J.M. Bocheńskiego problematyka mądrościowa, „Filo–Sofija”, 21 (2), 2013, s. 115 .
- ↑ Józef Bocheński , Sto zabobonów: krótki filozoficzny słownik zabobonów, Kraków: Philed, 1994, ISBN 83-86238-10-0 .
- ↑ Józef Bocheński , Sens życia i inne eseje, Komorów: Wydawnictwo Antyk – Marcin Dybowski, 2008, s. 18 , za: Sylwester Warzyński, Między ulotnością a afirmacją życia – J.M. Bocheńskiego problematyka mądrościowa, „Filo–Sofija”, 21 (2), 2013, s. 115–116.
- ↑ Przetłumaczono na język rosyjski jako Бохеньский М.: Сто суеверий: Краткий философский словарь предрассудков. М.: Издательская группа «Прогресс»-«VIA», 1993, seria: Библиотека журнала «Путь». ISBN 5-01-003878-1. (ros.).
- ↑ M.P. z 2019 r. poz. 1034.
- ↑ Premiera „Negocjatora” w reż. Jarosława Żamojdy – w poniedziałek w Teatrze Telewizji. dzieje.pl, 08.02.2020 [dostęp 2022-08-21].
- ↑ 2020.08.30. Rok Ojca Józefa Marii Bocheńskiego. kzp.pl. [dostęp 2024-05-23]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Joachim Śliwa, Starożytny Egipt oczami Polaków. Słownik biograficzny egiptologów, archeologów i badaczy pokrewnych dziedzin, podróżników i kolekcjonerów oraz literatów i malarzy zafascynowanych przeszłością i teraźniejszością Egiptu, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2019, s. 24–25, ISBN 978-83-7676-301-9 .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Jacek Bartyzel Życiorys. haggard.w.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-11)].
- Maria Graczyk – wywiad z O. J.M. Bocheńskim („Humanizm? Toż to zabobon!”) https://www.litero.net/2019/12/o-jozef-maria-bochenski-humanizm-toz-to.html
- Michał Heller, Mini Wspomnienie o Maxi Człowieku. Józef Maria Bocheński OP, Koło Naukowe Studentów Filozofii UPJPII w Krakowie, YouTube, 20 lutego 2024 [dostęp 2024-10-14].
- ISNI: 0000000108027898
- VIAF: 88344067
- LCCN: n50009237
- GND: 119245426
- NDL: 00433650
- LIBRIS: 31fjppkm1zm8zj0
- BnF: 11892486p
- SUDOC: 026734214
- SBN: RAVV039431
- NLA: 36499625
- NKC: jn19990000900
- BNE: XX858340
- NTA: 069843635
- BIBSYS: 90389539
- CiNii: DA02180129
- Open Library: OL5243847A, OL5210051A
- PLWABN: 9810648280405606
- NUKAT: n93080319
- J9U: 987007258864005171
- PTBNP: 164694
- LNB: 000015083
- NSK: 000007319
- CONOR: 50341731
- ΕΒΕ: 157904, 97924
- BLBNB: 000617234
- KRNLK: KAC200714557, KAC199602835, KAC2018O2702
- LIH: LNB:V*173079;=BN
- Filozofowie szkoły lwowsko-warszawskiej
- Polscy historycy filozofii
- Członkowie Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie
- Ludzie związani z paryską „Kulturą”
- Polscy filozofowie XX wieku
- Polscy logicy XX wieku
- Polscy sowietolodzy
- Wykładowcy Uniwersytetu we Fryburgu (Szwajcaria)
- Polscy korporanci
- Polscy prezbiterzy dominikańscy
- Duchowieństwo Polskich Sił Zbrojnych
- Ochotnicy w wojnie polsko-bolszewickiej
- Uczestnicy bitwy pod Kockiem (1939)
- Polacy – uczestnicy kampanii włoskiej 1943–1945
- Uczestnicy bitwy o Monte Cassino 1944
- Członkowie zagraniczni PAN
- Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (władze RP na uchodźstwie)
- Urodzeni w 1902
- Bocheńscy herbu Rawicz
- Zmarli w 1995