Przejdź do zawartości

Józef Maria Bocheński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Innocenty Maria
Józef Maria Bocheński
Józef Franciszek Emanuel Bocheński
Ilustracja
Herb duchownego
Data i miejsce urodzenia

30 sierpnia 1902
Czuszów

Data i miejsce śmierci

8 lutego 1995
Fryburg

Rektor Uniwersytetu we Fryburgu
Okres sprawowania

1964–1966

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

łaciński

Inkardynacja

dominikanie

Prezbiterat

1932

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski

Józef Franciszek Emanuel Bocheński, imię zakonne Innocenty Maria (ur. 30 sierpnia 1902 w Czuszowie, zm. 8 lutego 1995 we Fryburgu[1]) – logik, historyk logiki i filozof, sowietolog, dominikanin, katolicki prezbiter, rektor Uniwersytetu we Fryburgu (1964–1966).

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Pochodził z rodziny ziemiańskiej herbu Rawicz. Był starszym bratem Adolfa Marii Bocheńskiego, Aleksandra Bocheńskiego i Olgi Zawadzkiej. Po ukończeniu gimnazjum we Lwowie (1920), jako ochotnik brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, walcząc w 8 pułku ułanów. Od 1920 studiował prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, po dwóch latach przeniósł się do Poznania, gdzie przez 4 lata studiował ekonomię i ekonomię polityczną pod kierunkiem m.in. Floriana Znanieckiego i Czesława Znamierowskiego. Podczas studiów był związany z ugrupowaniami monarchistycznymi, m.in. w 1926 jako prezes Organizacji Młodzieży Monarchistycznej. W czasie studiów został także przyjęty do korporacji akademickiej Corona[2].

Podczas przewrotu majowego w 1926 opowiedział się po stronie legalnego rządu. W tym samym roku, za namową o. Jacka Woronieckiego, wstąpił do seminarium duchownego w Poznaniu (święcenia kapłańskie otrzymał 6 lat później), a w roku następnym wstąpił do nowicjatu Zakonu Kaznodziejskiego św. Dominika. W latach 1928–1931 studiował filozofię na uniwersytecie we Fryburgu. Następnie odbył studia teologiczne w Rzymie, które ukończył z tytułem doktora. Od 1934 uczył logiki w Collegium Angelicum w Rzymie (w latach 1934–1940 był tam profesorem). Dwukrotnie (w 1932 i 1934) brał udział w Międzynarodowych Kongresach Tomistycznych. W 1938 habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie pracy Z historii logiki zdań modalnych.

W czasie II wojny światowej był kapelanem Wojska Polskiego w 80 pułku piechoty, podczas kampanii wrześniowej brał udział w bitwie pod Kockiem z Samodzielną Grupą Operacyjną „Polesie” generała Franciszka Kleeberga, a także w 2 Korpusie we Włoszech, gdzie brał udział m.in. w bitwie pod Monte Cassino.

Od 1950 profesor filozofii współczesnej na Uniwersytecie we Fryburgu, gdzie w latach 1964–1966 był rektorem[3]; kierownik Instytutu Europy Wschodniej(inne języki) (Osteuropa-Institut in Freiburg) we Fryburgu[4], redaktor czasopisma „Studies in Soviet Thought(inne języki)” i serii wydawniczej „Sovietica(inne języki)”. Członek Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie.

Znany z niespożytej energii i niekonwencjonalnych form zachowania; mając już prawie 70 lat, uzyskał licencję pilota.

3 maja 1987 został odznaczony przez władze RP na uchodźstwie Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski[5]. W 1994 r. został członkiem zagranicznym PAN[6]. W 1990 otrzymał doktorat honoris causa UJ[3].

Bocheński był logikiem, historykiem logiki i badaczem filozofii i myśli współczesnej: historia logiki i krytyka kultury współczesnej wyznaczały dwa główne pola jego badań. Początkowo poświęcał się przede wszystkim badaniom logicznym, utrudniały je jednak panujące w czasach jego młodości ograniczenia: katolickie środowiska akademickie niechętnie odnosiły się do współczesnej logiki formalnej, kojarząc ją z niechętnym religii neopozytywizmem. W tej sytuacji Bocheński musiał zająć się badaniami nad historią logiki, która od takich podejrzeń była wolna. Historii logiki poświęcił już swoją pracę habilitacyjną Z historii logiki zdań modalnych (1938) oraz dzieło Elementa logica Graecae (1937). Syntezą wielu szczegółowych badań i licznych publikacji Bocheńskiego z historii logiki jest dzieło Formale Logik (1956). Kilkukrotnie zmieniał poglądy filozoficzne. W młodości żywił sympatie do kantyzmu, później został zwolennikiem tomizmu, który łączył z filozofią analityczną. Na początku lat 60. porzucił tomizm, dokonując rewizji swoich poglądów na rozwój filozofii europejskiej i tworząc własny system analitycznej filozofii chrześcijańskiej.

Bocheński dzielił historię logiki na trzy krótkie okresy szybkiego rozwoju, przedzielane długimi okresami niemal całkowitego upadku. Te okresy rozwoju to IV/III w. p.n.e. (logika arystotelesowska i logika stoicka), XIII i XIV w. (logika scholastyczna) oraz okres współczesny, zaczynający się pod koniec XIX w. (rozwój logiki matematycznej). Stanowią one jednocześnie czasy największego rozkwitu filozofii – pierwszy wydał Arystotelesa, drugi św. Tomasza, trzeci współczesną filozofię analityczną. Historia logiki pokazuje według Bocheńskiego, że logika i metodologia rozwijają się i doskonalą, nie są więc niezmienne jako narzędzia poznawcze. Narzędzia te w najdoskonalszej obecnie fazie rozwoju wykorzystuje jedynie filozofia analityczna, i tylko ona jest filozofią naukową. Inne niż filozofia analityczna kierunki filozoficzne współczesności są natomiast wyrazem upadku logiki i filozofii i stanowią przedmiot zainteresowania drugiego z nurtów myśli Bocheńskiego, krytyki kultury współczesnej.

Bocheński był krytykiem marksizmu. Ściśle odróżniał myśl Marksa jako socjologa od późniejszego marksizmu-leninizmu. Marksizm, a zwłaszcza marksizm-leninizm uznawał za syntezę i kulminację wszystkich nowożytnych zabobonów. W jego skład wchodzą: scjentyzm jako zabobon o wszechmocy poznawczej nauki, antropocentryzm jako zabobon o szczególnej pozycji człowieka we wszechświecie, progresywizm jako zabobon o nieograniczonym postępie historycznym i prometeizm jako zabobon o wszechmocy człowieka możliwej do osiągnięcia dzięki nauce i technice. Za jedyną żywą cywilizację naszych czasów uważał cywilizację europejską, która według niego opiera się na trzech fundamentach: 1) grecki stosunek do czystej formy; 2) rzymski stosunek do społeczeństwa (w głównej mierze na ten czynnik składa się prawo rzymskie); 3) judeochrześcijańskie podejście do spraw egzystencjalnych[7].

Bezkompromisowo ganił intelektualistów kolaborujących z komunizmem (nazywał ich „zgniłkami”, przy czym jak sam podkreślał jest to stwierdzenie naukowe, oznaczające ludzi, którzy nie wierzą w prawdę oraz są produktem rozkładającego się społeczeństwa)[7], a po 1989 domagał się nie tylko konsekwentnej dekomunizacji, ale również eliminacji z życia politycznego „lizusów, ludzi bez charakteru, bez kręgosłupa”. W latach 1955–1956 uczestniczył w procesie Komunistycznej Partii Niemiec, który toczył się przed Trybunałem Konstytucyjnym w Karlsruhe (ostatecznie stronnictwo zostało zdelegalizowane).

W dziedzinie ekonomii Bocheński opracował logiczną analizę współczesnego przedsiębiorstwa. W tej analizie wyodrębnił czynniki zewnętrzne mające wpływ na działanie przedsiębiorstwa, a przede wszystkim wyeksponował rolę przedsiębiorcy, którego inwencja, pracowitość i zaangażowanie warunkują rozwój przedsiębiorstwa. Podał rozróżnienie przedsiębiorcy od kapitalisty (uznał, że zwykle są to różne osoby). W dziedzinie filozofii opracował pojęcie autorytetu. Podał rozróżnienie na autorytet epistemiczny i autorytet deontyczny.

Był twórcą pojęcia „hawelizm” (hebr. hawel – „marność”)[8][9] – koncepcji braku absolutnej i wiecznej szczęśliwości w rzeczach przyziemnych, opartej na biblijnym motywie vanitas – myśli przewodniej Księgi Koheleta (Marność nad marnościami i wszystko marność (Koh 1,2) z łac. Vanitas vanitatum et omnia vanitas, po hebr. Hawel hawelim hakol hawel[9]) lub buddyjskich naukach Hinajany[10]. Bocheński uważał hawelizm za fałszywy pogląd[8]. Dopatrywał się go w buddyzmie, u niektórych pisarzy chrześcijańskich oraz niechrześcijańskich myślicieli[11].

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia publikacji Bocheńskiego obejmuje około 1000 pozycji w tym wiele wydań książkowych w różnych językach[potrzebny przypis]. Poniższe zestawienie przedstawia wybór publikacji książkowych.

  • De virtute militari
  • La logique de Théophraste Fribourg, 1947
  • Europäische Philosophie der Gegenwart, 1947
  • Formale Logik. Geschichte, 1956
  • Handbuch des Weltkommunismus, 1958
  • Ku filozoficznemu myśleniu, 1959 (wyd. pol. 1986, PAX)
  • Logika religii, 1965 (wyd. pol. 1990)
  • Sto zabobonów, 1987 w drugim obiegu, Wydawnictwo Kurs, 1988, Wydawnictwo Philed, 1992[12]
  • Marksizm – leninizm. Nauka czy wiara?, 1988 w drugim obiegu, Wydawnictwo Antyk – dwa wydania w podziemiu (wyd. I w serii Biblioteka Konserwatysty im. ks. Adama J. Czartoryskiego), 1999 Wydawnictwo Antyk – Marcin Dybowski, 2006 Fundacja Pomocy Antyk
  • Katastrofa pacyfizmu, 1989 w drugim obiegu, Wydawnictwo Antyk (w serii Biblioteka Konserwatysty im. ks. Adama J. Czartoryskiego)
  • Podręcznik mądrości tego świata, Wydawnictwo Philed, 1992
  • Logika i filozofia. Wybór pism, 1993
  • De virtute militari, 1993
  • Religia w Trylogii, Wydawnictwo Philed, 1993
  • Współczesne metody myślenia, Wydawnictwo W Drodze, 1992
  • Sens życia i inne eseje, 1993 (pol.), Wydawnictwo Antyk – Marcin Dybowski, 2008
  • Wspomnienia, Wydawnictwo Nadar, 1994, Wydawnictwo Antyk – Marcin Dybowski, 2008
  • Szkice o nacjonalizmie i katolicyzmie polskim, Wydawnictwo Antyk – Marcin Dybowski, 1995, 1999, 2008
  • Patriotyzm. Męstwo. Prawość żołnierska, 1995, Wydawnictwo Antyk – Marcin Dybowski (wydanie pod nowym tytułem Katastrofy pacyfizmu, ale z uwzględnieniem poprawek i naniesień Autora), 2008
  • Między logiką a wiarą. Z Józefem M. Bocheńskim rozmawia Jan Parys, Noir sur Blanc 1988
  • Lewica, religia, sowietologia, 1996
  • Polski Testament. Ojczyzna, Europa, Cywilizacja, 1999, Wydawnictwo Antyk – Marcin Dybowski, Fundacja Pomocy Antyk, 2006, 2008
  • Kazania i przemówienia, t. 1, Wydawnictwo Salwator 2000
  • Kazania i przemówienia, t. 2, Wydawnictwo Salwator 2005
  • Listy do ojca, Wydawnictwo Salwator 2007
  • Logika, Wydawnictwo Salwator 2016

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Uchwałą z 18 października 2019 Senat RP IX kadencji zdecydował o ustanowieniu roku 2020 Rokiem Ojca Józefa Marii Bocheńskiego[13]. W lutym 2020 miała miejsce premiera poświęconego mu spektaklu Teatru Telewizji pt. Negocjator[14]. W 2020 r. Poczta Polska wyemitowała w nakładzie 135 tys. sztuk znaczek pocztowy o nominale 3,30 zł upamiętniający Józefa Marię Bocheńskiego[15].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Bocheński Józef Maria, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-12-20].
  2. Korporacja Akademicka Chrobria – Sławni korporanci. [dostęp 2009-05-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-19)].
  3. a b Śliwa 2019 ↓, s. 24.
  4. Jan Skoczyński, Jan Woleński, Historia filozofii polskiej, Kraków: WAM, 2010, s. 544.
  5. Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 15, 1987-07-15. 
  6. Bocheński, Józef, [w:] Członkowie Polskiej Akademii Nauk [online], PAN [dostęp 2021-09-10].
  7. a b Józef Maria Bocheński: Polski Testament. Ojczyzna, Europa, Cywilizacja. Antyk, 2006, s. 141, 143.
  8. a b Anna Dziedzic, Józef Maria Bocheński o sensie życia, „Filo–Sofija”, 21 (2), 2013, s. 93.
  9. a b Sylwester Warzyński, Między ulotnością a afirmacją życia – J.M. Bocheńskiego problematyka mądrościowa, „Filo–Sofija”, 21 (2), 2013, s. 115.
  10. Józef Bocheński, Sto zabobonów: krótki filozoficzny słownik zabobonów, Kraków: Philed, 1994, ISBN 83-86238-10-0.
  11. Józef Bocheński, Sens życia i inne eseje, Komorów: Wydawnictwo Antyk – Marcin Dybowski, 2008, s. 18, za: Sylwester Warzyński, Między ulotnością a afirmacją życia – J.M. Bocheńskiego problematyka mądrościowa, „Filo–Sofija”, 21 (2), 2013, s. 115–116.
  12. Przetłumaczono na język rosyjski jako Бохеньский М.: Сто суеверий: Краткий философский словарь предрассудков. М.: Издательская группа «Прогресс»-«VIA», 1993, seria: Библиотека журнала «Путь». ISBN 5-01-003878-1. (ros.).
  13. M.P. z 2019 r. poz. 1034.
  14. Premiera „Negocjatora” w reż. Jarosława Żamojdy – w poniedziałek w Teatrze Telewizji. dzieje.pl, 08.02.2020 [dostęp 2022-08-21].
  15. 2020.08.30. Rok Ojca Józefa Marii Bocheńskiego. kzp.pl. [dostęp 2024-05-23]. (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]