Józef Apolinary Rolle

Józef Apolinary Rolle
Dr Antoni J., Antoni J.
	; Józef Apolinary Rolle, po 1885 r.
Data i miejsce urodzenia	26 września 1829 ; Henrykówka, powiat mohylowski, gubernia podolska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	21 stycznia 1894 ; Kamieniec Podolski, gubernia podolska, Imperium Rosyjskie
Zawód, zajęcie	lekarz psychiatra
Narodowość	polska
Rodzice	Józef Wincenty Rolle, Maria z domu Zwierkowska
Małżeństwo	Idalia z domu Zaszczyńska
Dzieci	Karol, Michał, Helena, Zygmunt, Maria, Józef, Kazimierz
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Teksty w Wikiźródłach

Józef Apolinary Rolle, również Józef Antoni Rolle (ur. 26 września 1829 w Henrykówce^[1]^[2]^[a] koło Szarogrodu, zm. 9 stycznia^?/21 stycznia 1894 w Kamieńcu Podolskim^[1]^[2]) – polski lekarz psychiatra^[3], działacz społeczny, historyk, autor wielu opracowań medycznych oraz historycznych poświęconych kresom multańskim. Absolwent Uniwersytetu Kijowskiego, przez większość życia mieszkał w Kamieńcu Podolskim.

Życiorys

Urodzony w Henrykówce koło Szarogrodu na Podolu w rodzinie o korzeniach francuskich. Dziad, Francuz, został zwerbowany wraz z grupą francuskich oficerów jako instruktor oddziałów wojskowych organizowanych przez konfederatów barskich. Dziad, określany przez wnuka jako awanturnik, a przynajmniej niespokojny człowiek, po upadku konfederacji barskiej nie powrócił do Francji – osiedlił się w Galicji i ożenił z Polką. Ojciec, Józef Wincenty Rolle (1788-1892), był sekretarzem Michała Radziwiłła, następnie lustratorem dóbr Henryka Lubomirskiego na Podolu. Od Henryka Lubomirskiego otrzymał w posiadanie Henrykówkę, w której urodził się Józef Apolinary. Józef Wincenty Rolle dożył 104 lat.

Józef Rolle do gimnazjum uczęszczał w Winnicy, a następnie w Niemirowie. Maturę zdał w Kijowie, studia medyczne odbył w latach 1850–1855 na Uniwersytecie Kijowskim. Po studiach poświęcił się psychiatrii – odbył praktykę specjalizacyjną w Sonnenstein pod Dreznem w roku 1858, a następnie hospitował ośrodki psychiatryczne w Paryżu^[3]. Od roku 1861 zamieszkał w Kamieńcu Podolskim, gdzie kierował oddziałem dla umysłowo chorych, uzyskując opinię dobrego lekarza i społecznika. Rolle zniósł krępowanie chorych, wprowadził wodolecznictwo i terapię zajęciową. Chociaż nie piastował stanowiska akademickiego, miał znaczny dorobek pisarski, liczący około 75 prac.

Jego dworek przy ul. Karmelickiej w Kamieńcu Podolskim mieścił imponującą bibliotekę, liczącą kilka tysięcy woluminów i kolekcję pamiątek narodowych. Prowadził dom otwarty. Jego atmosfera wywarła znaczący wpływ m.in. na Józefa Kallenbacha^[4], bywali w nim również Tadeusz Korzon, Kornel Ujejski, Włodzimierz Spasowicz, Adam Pług. Szkice historyczne i felietony sygnował pseudonimami: dr Antoni J., dr A. J., Adscriptus, Antoni J., Dr Antoni, Józef z Henrykówki, Pirożko Fulgencjusz.

W latach 1882–1894 był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk^[5], członkiem wielu towarzystw lekarskich i komisji historycznej Akademii Umiejętności w Krakowie.

W katedrze w Kamieńcu Podolskim po śmierci Rollego ze środków społecznych ufundowano jego pomnik, zniszczony w 1919 przez żołnierzy Armii Czerwonej, którzy okupowali miasto.

Pochowany został na cmentarzu katolickim w dzielnicy Polskie Folwarki w Kamieńcu Podolskim. Jego grobowiec rozbito w latach 30. XX wieku.

Jego żoną była Idalia z domu Zaszczyńska^[1]^[6]^[7], z którą miał synów Karola (1871-1954), inżyniera i prezydenta Krakowa (1926–1931) i Michała (1865–1932), dziennikarza, historyka, literata, Józefa, Kazimierza^[1] oraz córki Helenę i Marię.

Wybrane prace

Szkice psychiatryczne (1872, 1873)
Opowiadania historyczne (1875-1887)
Sylwetki historyczne (1875-1893)
Gawędy z przeszłości (1878, 1879, 1893)
O dziedziczności obłąkania (1888)
Choroby umysłowe Cz. 1. (1893)
Choroby umysłowe Cz. 2. (1894)
Zameczki podolskie na kresach multańskich tom. 1-3 (1889) Kurpisz (2004)
Niewiasty kresowe: opowiadania historyczne (1883)

Uwagi

↑ Obecnie Rola, od nazwiska Rollego.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d StefanS. Kieniewicz StefanS., Józef Apolinary Rolle, t. XXXI, Polski Słownik Biograficzny, Warszawa – Kraków 1988, s. 564 [dostęp 2023-10-18] .
↑ ^a ^b I.T.I.T. Лісевич I.T.I.T., РОЛЛЄ (Rollе) Юзеф-Антоній, [w:] М.М.М.М. Варварцев (red.), Україна в міжнародних відносинах. Енциклопедичний словник-довідник. Випуск 6 Біографічна частина: Н–Я, Київ: Ін-т історії України НАН України, 2016, s. 157, ISBN 978-966-02-4858-8 .
↑ ^a ^b AgnieszkaA. Banaś AgnieszkaA., Choroby umysłowe w świetle dzieł Józefa A. Rolle’go (1830–1894) — kronikarza nieistniejącego świata, „Pharmacopola”, 2 (2), 2022 .
↑ Aleksander Rasszczupkin: Kamieniec Podolski. Antemurale Christianorum. Kamieniec Podolski, 2006.
↑ Bolesław Erzepki, Spis członków Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu. Poznań, 1896, s. 4.
↑ Zmarła 3 grudnia 1917 w Krakowie. Pochowana na nowym cmentarzu w Podgórzu. Czas 1917 nr 560 z 4 grudnia s. 3.
↑ Pogrzeb ś.p. Idalii Rollowej Czas 1917 nr 564 z 6 grudnia s. 2 [1].

Bibliografia, literatura, linki

StanisławS. Pużyński StanisławS. (red.), Leksykon psychiatrii, Warszawa: PZWL, 1993, s. 556 i 410, ISBN 83-200-1712-2 .
Stanisław Kośmiński: Słownik lekarzów polskich obejmujący oprócz krótkich życiorysów lekarzy Polaków oraz cudzoziemców w Polsce osiadłych, dokładną bibliografią lekarską polską od czasów najdawniejszych aż do chwili obecnej. 1883 s. 422–423.
StefanS. Kieniewicz StefanS., Józef Apolinary Rolle, t. XXXI, Polski Słownik Biograficzny, Warszawa – Kraków 1988, s. 564 [dostęp 2023-10-18] .
Rolle Iosif Iosifowicz [online], Słownik encyklopedyczny Brockhausa i Efrona [dostęp 2022-04-05] (ros.).
GrażynaG. Herczyńska GrażynaG., Józef Rolle (1829-1894), „Postępy Psychiatrii i Neurologii”, 8 (3), 1999 [zarchiwizowane z adresu 2015-07-17] .

Linki zewnętrzne

Józef Apolinary Rolle – publikacje i rękopisy w bibliotece Polona

[3] Obecnie Rola, od nazwiska Rollego.

[IPSB-1] StefanS. Kieniewicz StefanS., Józef Apolinary Rolle, t. XXXI, Polski Słownik Biograficzny, Warszawa – Kraków 1988, s. 564 [dostęp 2023-10-18] .

[Słownik-2] I.T.I.T. Лісевич I.T.I.T., РОЛЛЄ (Rollе) Юзеф-Антоній, [w:] М.М.М.М. Варварцев (red.), Україна в міжнародних відносинах. Енциклопедичний словник-довідник. Випуск 6 Біографічна частина: Н–Я, Київ: Ін-т історії України НАН України, 2016, s. 157, ISBN 978-966-02-4858-8 .

[:0-4] AgnieszkaA. Banaś AgnieszkaA., Choroby umysłowe w świetle dzieł Józefa A. Rolle’go (1830–1894) — kronikarza nieistniejącego świata, „Pharmacopola”, 2 (2), 2022 .

[5] Aleksander Rasszczupkin: Kamieniec Podolski. Antemurale Christianorum. Kamieniec Podolski, 2006.

[6] Bolesław Erzepki, Spis członków Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu. Poznań, 1896, s. 4.

[7] Zmarła 3 grudnia 1917 w Krakowie. Pochowana na nowym cmentarzu w Podgórzu. Czas 1917 nr 560 z 4 grudnia s. 3.

[8] Pogrzeb ś.p. Idalii Rollowej Czas 1917 nr 564 z 6 grudnia s. 2 [1].

[1]

[2]

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]