Gyula Andrássy

Gyula Andrássy
Pełne imię i nazwisko	Gyula Károly Andrássy
Data i miejsce urodzenia	8 marca 1823 ; Oláhpatak
Data i miejsce śmierci	18 lutego 1890 ; Volosko (Opatija)
	Premier Węgier
Okres	od 17 lutego 1867; do 14 listopada 1871
Poprzednik	Friedrich von Beust
Następca	Menyhért Lónyay
	Minister spraw zagranicznych Austro-Węgier
Okres	od 14 listopada 1871; do 2 października 1879
Poprzednik	Friedrich von Beust
Następca	Heinrich Karl von Haymerle
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Gyula Károly Andrássy (ur. 8 marca 1823 w Oláhpataku^[1], zm. 18 lutego 1890 w Volosku, obecnej dzielnicy Opatii) – węgierski szlachcic, hrabia Csíkszentkirály i Krasznahorkaváralja, wolnomularz^[2]. Przyczynił się do zawarcia ugody austriacko-węgierskiej, a następnie był liczącym się politykiem Austro-Węgier, piastując funkcję premiera Węgier w latach 1867–1871, a także ministra spraw zagranicznych Austro-Węgier w latach 1871–1879. Ponadto Andrássy był jednym z najbliższych powierników cesarzowej Elżbiety, zwanej Sisi, z którą do końca życia pozostawał w bliskiej przyjaźni.

Życiorys

Pochodził z rozgałęzionej węgierskiej rodziny magnackiej. Jego ojcem był węgierski polityk, hrabia Károly Andrássy (1792–1845), zaś matką – hrabina Etelka (Adelajda) Szapáry (1798-1876). Po ukończeniu studiów prawniczych w Peszcie został w 1847 wybrany posłem do Parlamentu Węgierskiego. Od samego początku wyróżniał się tam wielką elokwencją i liberalnymi poglądami politycznymi, a przy tym zdecydowaną postawą węgierskiego patrioty. W 1848 zaangażował się w węgierską Wiosnę Ludów, obejmując funkcję administratora Komitatu Zemplén i wspierając oddziały Lajosa Kossutha. Po upadku powstania Andrássy, skazany zaocznie na śmierć i powieszony in effigie, zbiegł na zachód Europy. Aż do amnestii w 1857 przebywał w Paryżu i Londynie, dzieląc czas pomiędzy politykę i podboje miłosne.

Od 17 lutego 1867 do 14 listopada 1871 sprawował funkcję premiera Węgier, zaś w latach 1871–1879 ministra spraw zagranicznych Austro-Węgier.

Był rycerzem Orderu Złotego Runa, członkiem Węgierskiej Akademii Nauk (kor. 1876, rzecz. 1888)^[1].

Jego drugi syn, Gyula Andrássy młodszy (1860-1929), zwolennik trializmu (federacji Austrii, Węgier i Polski) był węgierskim ministrem spraw wewnętrznych (1906-1910) i krótko w 1918 ostatnim ministrem spraw zagranicznych Austro-Węgier.

Życie prywatne

9 lipca 1856 roku ożenił się z Katinką Kendeffy. Miał z nią troje dzieci:

Tivadar (ur. 10 lipca 1857, zm. 13 maja 1905).
Ilona (ur. 21 maja 1858, zm. 2 kwietnia 1952).
Gyula (ur. 30 czerwca 1860, zm. 11 czerwca 1929).

Upamiętnienie

Jego nazwisko nosi aleja Andrássyego^[3](węg. Andrássy út), reprezentacyjna aleja Budapesztu. Wzdłuż niej wznoszą się eklektyczne neorenesansowe budynki, m.in. gmach Węgierskiej Opery Państwowej.
Powstała w 1999 roku na jego cześć Nagroda Gyuli Andrássyego (węg. Andrássy Gyula-díj) jest przyznawana corocznie przez ministra obrony narodowej Węgier w dniu 21 maja w uznaniu wybitnej działalności wojskowo-dyplomatycznej w systemie sojuszniczym NATO.
Upamiętnia go również Uniwersytet Andrássy w Budapeszcie, który został założony w 2001 roku i jest jedynym w pełni niemieckojęzycznym uniwersytetem poza granicami państw niemieckojęzycznych.

Przypisy

↑ ^a ^b Magyar Nagylexikon, Akadémia Kiadó, Budapest, 1994, ISBN 963-05-6800-4
↑ Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku, Wrocław 1982, s. 522
↑ Polski egzonim przyjęty na 111. posiedzeniu KSNG.

Linki zewnętrzne

Dávid Angyal, Hrabia Gyula Andrássy (1823–1890) (węg.)

[AKALEX-1] Magyar Nagylexikon, Akadémia Kiadó, Budapest, 1994, ISBN 963-05-6800-4

[2] Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku, Wrocław 1982, s. 522

[3] Polski egzonim przyjęty na 111. posiedzeniu KSNG.

[1]

[2]

[3]

Rząd Rewolucyjny (1848-1849)	Lajos Batthyány (1848) Lajos Kossuth (1848–1849) Bertalan Szemere (1849)
Królestwo Węgier (1867-1918)	Gyula Andrássy (1867–1871) Menyhért Lónyay (1871–1872) József Szlávy (1872–1874) István Bittó (1874–1875) Béla Wenckheim (1875) Kálmán Tisza (1875–1890) Gyula Szapáry (1890–1892) Sándor Wekerle (1892–1895) Dezső Bánffy (1895–1899) Kálmán Széll (1899–1903) Károly Khuen-Héderváry (1903) István Tisza (1903–1905) Géza Fejérváry (1905–1906) Sándor Wekerle (1906–1910) Károly Khuen-Héderváry (1910–1912) László Lukács (1912–1913) István Tisza (1913–1917) Móric Esterházy (1917) Sándor Wekerle (1917–1918) János Hadik (1918) Mihály Károlyi (1918)
Węgierska Republika Ludowa (1918-1919) Węgierska Republika Rad (1919) Rządy kontrrewolucyjne (1919)	Mihály Károlyi (1918–1919) Dénes Berinkey (1919) Sándor Garbai (1919) Gyula Károlyi (1919) Dezső Pattanyús-Ábrahám (1919)
Węgierska Republika Ludowa (1919-1920)	Gyula Peidl (1919) István Friedrich (1919) Károly Huszár (1919–1920)
Królestwo Węgier (1920-1946)	Sándor Simonyi-Semadam (1920) Pál Teleki (1920–1921) István Bethlen (1921–1931) Gyula Károlyi (1931–1932) Gyula Gömbös (1932–1936) Kálmán Darányi (1936–1938) Béla Imrédy (1938–1939) Pál Teleki (1939–1941) László Bárdossy (1941–1942) Miklós Kállay (1942–1944) Döme Sztójay (1944) Géza Lakatos (1944) Ferenc Szálasi (1944–1945) Béla Miklós (1944–1945) Zoltán Tildy (1945–1946)
Republika Węgierska (1946-1949)	Ferenc Nagy (1946–1947) Lajos Dinnyés (1947–1948) István Dobi (1948–1949)
Węgierska Republika Ludowa (1949-1989)	István Dobi (1949–1952) Mátyás Rákosi (1952–1953) Imre Nagy (1953–1955) András Hegedüs (1955–1956) Imre Nagy (1956) János Kádár (1956–1958) Ferenc Münnich (1958–1961) János Kádár (1961–1965) Gyula Kállai (1965–1967) Jenő Fock (1967–1975) György Lázár (1975–1987) Károly Grósz (1987–1988) Miklós Németh (1988–1989)
Republika Węgierska (1989-2012) Węgry (od 2012)	Miklós Németh (1989–1990) József Antall (1990–1993) Péter Boross (1993–1994) Gyula Horn (1994–1998) Viktor Orbán (1998–2002) Péter Medgyessy (2002–2004) Ferenc Gyurcsány (2004–2009) Gordon Bajnai (2009–2010) Viktor Orbán (od 2010)

Monarchia Habsburgów	Johann Christoph von Bartenstein (1727–1753) Anton Corfiz von Ulfeldt (1742–1753) Wenzel Anton von Kaunitz (1753–1792) Philipp von Cobenzl (1792–1793) Franz Maria von Thugut (1793–1800) Ferdinand von Trauttmansdorff (1800–1801) Johann Ludwig von Cobenzl (1801–1804)
Cesarstwo Austriackie	Johann Ludwig von Cobenzl (1804–1805) Johann Philipp von Stadion (1805–1809) Klemens Wenzel von Metternich (1809–1848) Karl Ludwig von Ficquelmont (1848) Johann Philipp von Wessenberg (1848) Felix zu Schwarzenberg (1848–1852) Karl Ferdinand von Buol (1852–1859) Johann Bernard von Rechberg (1859–1864) Alexander von Mensdorff-Pouilly (1864–1866) Friedrich von Beust (1866–1867)
Austro-Węgry	Friedrich von Beust (1867–1871) Gyula Andrássy (1871–1879) Heinrich Karl von Haymerle (1879–1881) Gustav Kálnoky (1881–1895) Agenor Gołuchowski (1895–1906) Alois Lexa von Aehrenthal (1906–1912) Leopold Graf Berchtold (1912–1915) István Burián (1915–1916) Ottokar Czernin (1916–1918) István Burián (1918) Gyula Andrássy młodszy (1918)
Republika Austriacka	Victor Adler (1918) Otto Bauer (1918–1919) Karl Renner (1919–1920) Michael Mayr (1920–1921) Johann Schober (1921–1922) Walter Breisky (1922) Leopold Hennet (1922) Alfred Grünberger (1922–1924) Heinrich Mataja (1924–1926) Rudolf Ramek (1926) Ignaz Seipel (1926–1929) Ernst Streeruwitz (1929) Johann Schober (1929–1930) Ignaz Seipel (1930) Johann Schober (1930–1932) Karl Buresch (1932) Engelbert Dollfuß (1932–1934) Stephan Tauschitz (1934) Egon Berger-Waldenegg (1934–1936) Kurt Schuschnigg (1936) Guido Schmidt (1936–1938) Wilhelm Wolf (1938)
Republika Austrii	Karl Gruber (1945–1953) Leopold Figl (1953–1959) Bruno Kreisky (1959–1966) Lujo Tončić-Sorinj (1966–1968) Kurt Waldheim (1968–1970) Rudolf Kirchschläger (1970–1974) Erich Bielka (1974–1976) Willibald Pahr (1976–1983) Erwin Lanc (1983–1984) Leopold Gratz (1984–1986) Peter Jankowitsch (1986–1987) Alois Mock (1987–1995) Wolfgang Schüssel (1995–2000) Benita Ferrero-Waldner (2000–2004) Ursula Plassnik (2004–2008) Michael Spindelegger (2008–2013) Sebastian Kurz (2013–2017) Karin Kneissl (2017–2019) Alexander Schallenberg (2019–2021) Michael Linhart (2021) Alexander Schallenberg (od 2021)