Gniazdo elektryczne

Napięcia i częstotliwości zasilania na świecie

Gniazdo elektryczne (zwane też gniazdkiem lub gniazdem wtykowym) – złącze stanowiące część instalacji elektrycznej, służące do przyłączania do niej odbiorników energii elektrycznej. Gniazdo elektryczne stanowi część łącznika wtykowego. Gniazda wtykowe wykonywane są jako jednofazowe i trójfazowe. Gniazda jednofazowe dzieli się na podtynkowe i natynkowe.

Typy jednofazowych gniazd wtykowych w Polsce

Typ C (CEE 7/1)

Jest to gniazdo z dwoma otworami i okrągłym zagłębieniem pod wtyczkę, bez funkcji uziemienia ochronnego. Dopuszczalne obciążenie 6 A, 10 A, 16 A w wyniku drobnych różnic w standardach różnych krajów na przestrzeni lat. Obecnie gniazdo można spotkać w starym budownictwie (sprzed 1990 roku).

Należy pamiętać, że gniazdo typu C nie posiada zabezpieczenia przed włożeniem wtyczek typu E i typu F – uniemożliwia to wykorzystania ochrony w urządzeniach klasy I w postaci uziemienia ochronnego, co stanowi zagrożenie dla użytkownika. Dawniej warunkiem pozwalającym na montaż takiego gniazda w pomieszczeniu i używanie urządzeń wymagających uziemienia była izolacja podłogi oraz brak innych gniazd z uziemieniem. Obecnie warunek jest często niemożliwy do spełnienia np. przez uziemioną metalową instalację centralnego ogrzewania, uziemioną instalację teletechniczną. Gniazdo typu C ma zastosowanie jako wyjście transformatora separacyjnego (transformatora ochronnego - SELV, do którego można podłączyć tylko jedno urządzenie z przerwanym uziemieniem ochronnym).

Europlug

Jest to odmiana gniazda typu C o zredukowanych gabarytach i zagłębieniem w kształcie spłaszczonego sześciokąta, przeznaczone do podłączenia wtyczki CEE 7/16, zwanej jako Europlug. Gniazdo jest dostosowane do podłączania urządzeń małej mocy wykonanych w II klasie ochrony, takich jak np. odbiorniki radiowe lub zasilacze wtyczkowe. Dopuszczalne obciążenie to 2,5 A. Gniazdo Europlug w instalacjach mieszkaniowych jest rzadko stosowane, występuje częściej jako gniazdo przedłużacza.

Wtyczka typu Europlug jest dostosowana do gniazd stosowanych w Europie, z wyjątkiem Wielkiej Brytanii (wymagany adapter).

Typ E (CEE 7/5)

Jest to gniazdo z dwoma otworami (na przewód fazowy i neutralny) oraz jednym bolcem umieszczonym pomiędzy nimi (powyżej osi otworów) na przewód uziemienia ochronnego (PE). Typ ten często określany jest mianem belgijskiego lub francuskiego. Stosuje się go we Francji, w Belgii, w Polsce, w Czechach, na Słowacji. Dostosowane jest do obciążenia prądem do 16 A (dawne gniazda - sprzed kilkudziesięciu lat - są dostosowane do obciążenia prądem 10 A).

Montaż tego typu gniazda nasuwa niejasności w kwestii podłączenia (spolaryzowania), w szczególności gniazd podwójnych. W standardowym wykonaniu gniazda są obrócone o 180°, a więc polaryzacja jest odwrócona w drugim gnieździe. Polaryzacja jest zachowana wyłącznie w specjalnym wykonaniu, w którym gniazda nie są obrócone względem siebie. Gniazdo jest zaprojektowane jako niespolaryzowane.

Gniazdo takie pozwala na podłączenie standardowych wtyczek europejskich bez PE zarówno w wersji Europlug (CEE 7/16 - prąd max. 2,5 A), jak i dużej (CEE 7/17 - prąd max. 16 A) oraz wtyków dualnych typu E/F (CEE 7/7 - prąd max. 16 A, nazywanych też "unischuko").

Do gniazda nie można podłączyć wtyczek typu F (CEE 7/4, Schuko) oraz okrągłych wtyczek typu C (dawne urządzenia zaprojektowane w klasie 0 lub urządzenia produkcji ZSRR z wtyczką normy GOST).

Wadą użytkową jest konieczność trafienia wtyczki odpowiednim kierunkiem w gniazdo (bolec ochronny).

W Polsce w latach '70 próbowano wprowadzić własny standard, różniący się umieszczeniem bolca ochronnego poniżej osi otworów gniazda. Standard ten się nie przyjął, jednak gniazda tego typu można spotkać w mieszkaniach z wielkiej płyty oraz w dawnych obiektach przemysłowych.

Gniazdo przedłużaczy ogrodowych

Rodzaj gniazda nie ujęty w normie CEE, bez uziemienia ochronnego. Specjalnie zaprojektowany kształt zagłębienia pozwala wyłącznie na podłączenie urządzeń wykonanych w II klasie ochrony: wtyczki CEE 7/17 lub CEE 7/16. Przedłużacz z tym gniazdem posiada wtyczkę CEE 7/17.

Typy jednofazowych gniazd wtykowych poza Polską

Typy gniazd stosowane na świecie

• 
  Mapa świata z zaznaczonymi różnymi standardami wtyczek elektrycznych
• 
  Typy gniazd

Typ F (CEE 7/3)

Jest to gniazdo z dwoma otworami (na przewód fazowy i neutralny) zgodnymi z typem C, zagłębieniem o kształtowym konturze oraz umieszczonymi po bokach sprężynującymi blaszkami dla uziemienia ochronnego. Typ ten często określany jest mianem niemieckie lub schuko. Gniazda te spotykane są nie tylko w Niemczech, ale także w Albanii, Austrii, Bośni i Hercegowinie, Bułgarii (są tam jedynymi typami gniazd), Chile, Chorwacji, Estonii, Finlandii, Grecji, Holandii, Hiszpanii, Islandii, w Iranie, na Litwie, Łotwie, w Macedonii, Mołdawii, Norwegii, Portugalii, Rumunii, Rosji (współczesne), Serbii, Słowenii, Szwecji, Turcji, na Ukrainie, na Węgrzech, a także w niektórych krajach pozaeuropejskich.

Gniazdo to umożliwia podłączenie wtyczek Europlug (CEE7/16) i wtyków dualnych E/F (CEE7/7 Unischuko). Gniazdo jest symetryczne (wtyk może być obrócony przy podłączaniu o 180°). Prąd max. 16 A.

Do gniazda nie można podłączyć wtyczek typu E oraz okrągłych wtyczek typ C, czyli urządzeń wyprodukowanych dawniej w Polsce. Montaż tego typu gniazd w mieszkaniach jest niedopuszczalny przez PN.

Typ K

Typ gniazda stosowany w Danii. Układ gniazdka jest identyczny z typem E oprócz tego, że w miejscu bolca ze stykiem ochronnym znajduje się otwór w kształcie półkola, a sam bolec jest we wtyczce.

Do gniazda typu K pasują wtyczki typu C, E, F i E/F (Unischuko) z zastrzeżeniem, że nie zostanie podłączony przewód ochronny. Wtyczki typu K z kolei pasują do gniazdek typu C, E i F, jeśli są pozbawione bolca z stykiem ochronnym.

Ponieważ producenci sprzętu elektrycznego nie dostarczają urządzeń z wtyczkami typu K (a tylko E/F lub Europlug; wynika to z tego, że wielkość rynku duńskiego jest stosunkowo mała), od 2008 r. dopuszczone są w Danii gniazda typu E, a od 2011 r. typu F. W nowych budynkach i przy remontach montowane są najczęściej gniazda typu F, ale gniazda typu K są nadal najczęstsze.

Typ L

Typ gniazda stosowany we Włoszech. Występuje w 2 odmianach: tzw. 10A i 16A. W pierwszym z nich układ jest identyczny z typem C z tym, że pomiędzy otworami na styki prądowe znajduje się otwór na styk ochronny, a bolec znajduje się we wtyczce. Gniazdka 16A mają układ taki sam jak 10A z tym, że odległość pomiędzy otworami na styki prądowe jest większa i same otwory mogą mieć większą średnicę (odmiana 10A dawniej miała 4 mm, a obecnie 5 mm; odmiana 16A 5 mm; typy C, E i F mają 5 mm).

Do nowszych gniazd typu L (otwory 5 mm) w odmianie 10A pasują wtyczki typu C, E, F i E/F (Unischuko) z zastrzeżeniem, że nie zostanie podłączony przewód ochronny; starsze gniazda mają za małą średnicę otworów. Wtyczki typu L w odmianie 10A z kolei pasują do gniazdek typu C, E i F, jeśli są pozbawione bolca z stykiem ochronnym. Natomiast wtyczki i gniazda w odmianie typu 16A nie są kompatybilne z odpowiednikami typu C, E i F.

Ponieważ producenci sprzętu elektrycznego nie dostarczają urządzeń z wtyczkami typu L (a tylko E/F lub Europlug), we Włoszech coraz częściej stosowane są gniazda typu F. Ponadto bardzo popularne są gniazda hybrydowe pozwalające na pełne stosowanie wtyczek (z podłączeniem przewodu ochronnego) obu odmian typu L oraz wtyczek typu F i E/F (Unischuko).

Typ J

Typ gniazda stosowany w Szwajcarii. Ma kształt sześciokąta nieforemnego (kształt wtyczki Europlug wywodzi się z tego standardu) z otworami na styki prądowe jak w gniazdku typu C oraz leżącym pomiędzy nimi nieco poniżej otworem na styk ochronny.

Do gniazd typu J pasują wtyczki Europlug, natomiast nie pasują inne wtyczki do gniazd C, E i F. Wtyczki typu J ze stykiem ochronnym nie pasują do gniazd typu C, E i F.

Szwajcaria nie należy do Europejskiego Obszaru Gospodarczego i warunkiem dopuszczenia urządzeń elektrycznych do obrotu na terytorium Szwajcarii jest stosowanie wtyczek Europlug lub wtyczek J z bolcem ochronnym, co w drugim przypadku wiąże się z wyższą ceną urządzenia. Ponieważ konsumenci w Szwajcarii chętnie sprowadzają tańsze urządzenia z wtyczkami E/F (Unischuko), to oprócz przejściówek i wymiany wtyczek coraz częściej w Szwajcarii stosowane są gniazda typu F lub E (dość częste są w obiektach typu hotele, pensjonaty etc., żeby turyści mogli bez problemów korzystać z przywiezionych ze sobą urządzeń).

Gniazda przemysłowe

W Polsce stosuje się gniazda i wtyczki przemysłowe, tzw. siłowe wykonane w międzynarodowej normie IEC 60309/EN 60309.

Gniazda do urządzeń

IEC 60320 - Złącza do wielu typu urządzeń, sprzętu codziennego użytku, sprzętu komputerowego.

DIN 49491 - Złącze do urządzeń grzewczych.

Zobacz też

• wtyczka elektryczna
• złącze IEC
• złącze CEE

Bibliografia

• Dubrawski A.: Zasady doboru gniazd wtykowych, Elektroinfo, Nr 4/2002, s. 44-48.

Linki zewnętrzne

• http://tripolo.pl/turystyka/porady/standardy-napiec-i-wtyczek-elektrycznych-na-swiecie/