Elokucja

Elokucja (łac. elocutio – wysłowienie, styl, język) – właściwe, jasne i ozdobne wysłowienie, odpowiednie użycie słów do myśli, uporządkowane wypowiadanie myśli.

Teoria elokucji obejmuje trzy grupy zagadnień:

Typologię stylów – celowe ułożenie wypowiedzi do przedmiotu i słuchaczy,
Zasady wyboru i przekształcanie słów – tropy i figury retoryczne,
Wiedza o okresie retorycznym – konstrukcji zdania.

Czynniki określające styl:

Skala ozdobności w zakresie słownictwa i konstrukcji zdania (okresu retorycznego), stopień nasycenia środkami uwydatniającymi perswazję emocjonalną.

Składa się z czterech działów:

latinitas - łacińskość, tu w znaczeniu metaforycznym: poprawność – unikanie błędów gramatycznych, leksykalnych, składniowych, dokładne opanowanie języka mowy; niepoprawność języka wypowiedzi może mieć negatywny wpływ na odbiór przekazywanych treści,
claritas - jasność – język ma być zrozumiały, aby perswazja mogła być skuteczna,
decorum, inaczej aptum - stosowność – musi zawierać funkcjonalność, celowość,
ornatus - ozdobność – dobre wysłowienie powinno zawierać siłę, blask, pomysłowość, bogactwo, dowcip, płynność, staranność, rozmaitość.

Istnieje ciągłe napięcie między claritas a ornatus - aby osiągnąć zgodność potrzebna jest duża biegłość.

Inne nurty to m.in. styl azjański oraz styl attycki.

Styl azjański

Jest to styl ekspansywny, bogaty emocjonalnie, niespokojny, wybujały (przez co czasem nazywany jest antycznym stylem barokowym). Charakteryzuje go bogactwo wyrażające się w hiperozdobności, używaniu neologizmów, regionalizmów, rzadkich form językowych, form historycznych. Dzięki niemu język się rozwijał, gdyż wychodził poza stereotypy. Nagromadzenie bogactwa owych środków powodowało niegdyś zamiast spójnej wypowiedzi chaotyczny potok.

Styl attycki

Styl attycki był reakcją na azjanizm, zaś swą nazwę wziął od starożytnego stylu klasycznego zwanego attycyzmem. Ponieważ był to styl konserwatywny łatwo nawiązywała się nić porozumienia między słuchaczem a mówiącym. Odbiorca mógł o wiele łatwiej ocenić profesjonalizm mówcy. Styl ten charakteryzuje się perfekcyjnym manipulowaniem zasobami tradycji, odwoływaniem się do sprawdzonych wzorców, wykorzystaniem uznanych środków, przestrzeganiem ściśle określonych rygorów. Jego najwybitniejszymi przedstawicielami byli Demostenes i Cyceron (był on uważany w renesansie za najlepszego mówcę).

"Chwyty" stosowane w elocutio

anafora - podobieństwo początków wersów, np. Kto......, Kto........, Kto......
epifora - podobieństwo końców wersów, np. .....zagubił,......zagubił, ......zagubił.!!
symploka - połączenie anafory i epifory - takie same początki i takie same zakończenia, np. przestrogi Staszica: Kto ....., Panowie! Kto ......., Panowie?. Jest to chwyt prosty, lecz jednocześnie skuteczny, z uwagi na znaczne odbieganie od mowy potocznej.
anadiploza (conduplicatio) - podwojenie, np. siedźcie, siedźcie spokojnie!
tmeza - cięcie, rozcięcie. Jest to chwyt, który polega na rozcięciu wyrazu i wsunięciu w te miejsce innego wyrazu, np.

W sali wykładowej siedzi przyszła elita. W sali wyk siedzi ładowej przyszła elita.

zeugma - w sensie ścisłym: most, spojenie, zespół zdań czymś zespolony. Zastosowanie tego chwytu wymusza uwagę, wzbudza zaciekawienie
hysteron-proteron (późniejszy - wcześniejszy) - przestawienie naturalnego biegu zdarzeń, porządku czasowego, np.

umarł w Krakowie, urodził się w Warszawie

jest królową, była kucharką.

euroneja - ironia - sprzeczność sensu dosłownego z sensem rzeczywistym; jest to figura myśli, słowa ulegają wymianie, lecz myśl pozostaje; nie ma tu formalnych wyróżników, lecz wyłącznie kwalifikatory kulturowe, odbiorca musi wiedzieć (czuć), że to co wypowiada mówca jest ironią.

Wyróżniamy trzy rodzaje ironii:

antyfraza - najprostsza forma wypowiedzi ironicznej, sens właściwy jest przeciwstawny (nagana jest pochwałą, a pochwała naganą)
sarkazm - wypowiedź podminowana złością, gryząca ironia
charientyzm - uprzejme szyderstwo; niemiłą dla rozmówcy prawdę łagodzimy zdrobnieniami, itp.