Elfik złotobrzuchy
Coeligena bonapartei[1] | |||
(Boissonneau, 1840) | |||
Samica | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Plemię | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
elfik złotobrzuchy | ||
Synonimy | |||
| |||
Podgatunki | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
Zasięg występowania | |||
Elfik złotobrzuchy[2][4] (Coeligena bonapartei) – gatunek małego ptaka z rodziny kolibrowatych (Trochilidae). Występuje w Andach w północno-zachodniej części Ameryki Południowej. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN klasyfikowany jest jako gatunek najmniejszej troski (LC, ang. Least Concern). Wyróżnia się trzy podgatunki, przez wielu autorów traktowane jako osobne gatunki: podgatunek nominatywny C. (b.) bonapartei jest endemitem Kolumbii, podgatunek C. (b.) eos endemitem Wenezueli, natomiast C. (b.) consita występuje na pograniczu tych krajów.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał francuski ornitolog Auguste Boissonneau w 1840 roku na łamach „Revue Zoologique, par la Société Cuvierienne”. Autor nadał mu nazwę Ornismia bonarpartei, a jako miejsce typowe podał Bogotę w Kolumbii[5][6].
W 2004 roku Gary Stiles zaproponował wydzielenie podgatunku Coeligena bonapartei eos jako odrębnego gatunku Coeligena eos, jednak South American Classification Committee (SACC) jednogłośnie odrzucił propozycję[7]. Obecnie (2024) systematyka elfika złotobrzuchego nadal jest sporna. Między innymi Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny[8], BirdLife International[9][10], Birds of the World czy Clements Checklist of Birds of the World[11] traktują podgatunki elfika złotobrzuchego jako odrębne gatunki. Natomiast Zoonomen[12], Integrated Taxonomic Information System[1] i autorzy Kompletnej listy ptaków świata[2] wyróżniają trzy podgatunki:
- C. (b.) consita Wetmore & Phelps,WH,Jr., 1952 – elfik rdzawoskrzydły,
- C. (b.) bonapartei (Boissonneau, 1840) – elfik złotobrzuchy,
- C. (b.) eos (Gould, 1848) – elfik złotawy[2][4].
Przez długi czas elfik zielony był uważany za kolejny podgatunek elfika złotobrzuchego[13][14], jednak badania genetyczne wykazały, że jest odrębnym gatunkiem[15].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Coeligena: epitet gatunkowy Ornismya coeligena Lesson, 1833; łac. coeligenus „urodzony w niebie, niebiański”, od coelum lub caelum „niebo”; genus „potomstwo”, od gignere „przynosić”[16].
- bonapartei: na cześć francuskiego arystokraty i ornitologa Karola L. Bonaparte[17].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Mały koliber o długim i prostym, czarnym dziobie. Nogi i stopy czarne. Tęczówki czarne. Występuje dymorfizm płciowy. Podgatunek nominatywny C. (b.) bonapartei: u samca szczyt głowy i jej boki czarne, czoło opalizujące zielone, za okiem niewielka biała plamka. Górna część grzbietu błyszcząca ciemnozielona przechodząca w zielonkawo-miedzianą na środku i złotopomarańczową na zadzie. Gardło i pierś zielona, błyszcząca z niewielką fioletową plamką na gardle. Dolne części ciała błyszczące od koloru miedzianego do czerwonawozłotego. Skrzydła ciemnobrązowe. Ogon niezbyt długi, lekko rozwidlony, sterówki złoto-brązowo-zielone. Samica jest podobna do samca, ale bardziej matowa. Gardło, podgardle i przednia część szyi płowożółta z zielonymi plamkami na bokach. Pierś płowożółta, brzuch cynamonowy nakrapiany ognistozłotymi plamkami, dolna część brzucha i pokrywy podogonowe miedziano-złote. Sterówki brązowe, czasem z płowymi obrzeżami[18][19]. Podgatunek C. (b.) consita jest podobny do podgatunku nominatywnego z tym, że obie płcie mają pokrywy trzeciego rzędu rdzawe, ogon lekko rozwidlony, a sterówki złoto-brązowe-zielone. Niektóre samice mają za okiem rudą plamkę[20]. Podgatunek C. (b.) eos ma błyszczący złotozielony grzbiet, który przechodzi w złotawy w środkowej części grzbietu i złoto-pomarańczowy na zadzie. Dolne partie ciała od miedziano-rudych do ognistozłotych lub czerwonozłotych. Pokrywy podogonowe cynamonowe[21]. Szczegółowe wymiary C. (b.) bonapartei na podstawie[22]:
Samiec | Samica | |
---|---|---|
Masa ciała (g) | 6,81 ± 0,15 | 6,42 ± 0,21 |
Długość ogona (mm) | 44,79 ± 1,15 | 41,23 ± 1,20 |
Długość dzioba (mm) | 31,74 ± 0,84 | 33,93 ± 1,11 |
Długość skrzydła (mm) | 84,31 ± 2,26 | 79,11 ± 1,74 |
Skok (mm) | 5,84 ± 0,23 | 5,68 ± 0,23 |
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Poszczególne podgatunki elfika złotobrzuchego występują:
- C. (b.) bonapartei – we wschodnich Andach w północno-środkowej Kolumbii[18][19]. Zasięg występowania (EOO, Extent of Occurrence) według szacunków organizacji BirdLife International obejmuje około 29,8 tys. km², występuje prawdopodobnie w mniej niż 100 podpopulacjach, występuje w zakresie wysokości od 2150 do 3000 m n.p.m.[23][18]
- C. (b.) consita – tylko w Sierra de Perija na pograniczu Kolumbii i Wenezueli, jego zasięg występowania obejmuje około 2,4 tys. km², występuje prawdopodobnie w mniej niż 5 podpopulacjach. Podgatunek ten występuje w zakresie wysokości od 2550 do 3000 m n.p.m.[24][13]
- C. (b.) eos – tylko w wenezuelskich Andach od południowo-zachodniego Lara do Táchira, jego zasięg występowania obejmuje około 14,4 tys. km², a zakres wysokości od 1400 do 3200 m n.p.m.[25][21]
Ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Jego głównym habitatem są wysokie lasy mgliste, obrzeża lasów, ogrody i lasy karłowate. Nie ma wielu informacji na temat diety tego gatunku, ale wiadomo, że składa się głównie z nektaru z Bomarea, Cavendishia, Fuchsia, Macleonia, Mutisia i Palicourea oraz drobnych owadów[18]. Długość pokolenia podgatunku nominatywnego jest określona na 2,67 lat[23].
Rozmnażanie
[edytuj | edytuj kod]Niewiele wiadomo o rozmnażaniu tego gatunku. Brak informacji o gniazdowaniu; prawdopodobnie gniazdo ma formę niewielkiej miseczki umieszczonej na krzakach lub niskim drzewie, a w lęgu samica składa dwa białe jaja[18]. Są pojedyncze doniesienia o okresie rozrodczym, który trwać ma od stycznia do marca lub od stycznia do lipca[18].
Status
[edytuj | edytuj kod]W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN od 2014 roku stosowane jest ujęcie systematyczne traktujące wszystkie trzy podgatunki elfika złotobrzuchego jako osobne gatunki: C. (b.) bonapartei (elfik złotobrzuchy) i C. (b.) eos (elfik złotawy) są klasyfikowane jako gatunki najmniejszej troski (LC, ang. Least Concern)[3][23][25], natomiast C. (b.) consita (elfik rdzawoskrzydły) jako gatunek zagrożony (EN, ang. Endangered)[24]. Liczebność populacji podgatunku nominatywnego nie jest oszacowana; podgatunek ten jest opisywany jako pospolity. Trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny[3][23].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Coeligena bonapartei, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: TROCHILIDAE Vigors, 1825 – KOLIBROWATE – HUMMINGBIRDS; Plemię: Heliantheini Reichenbach, 1853 (wersja: 2023-12-17). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2024-02-13].
- ↑ a b c Coeligena bonapartei, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 154, 1999.
- ↑ Auguste Boissonneau , Oiseaux nouveaux ou peu connus de Santa-Fé de Bogota., „Revue Zoologique, par la Société Cuvierienne”, 3, Paryż 1840, s. 6 (fr.).
- ↑ Denis Lepage , Golden-bellied Starfrontlet Coeligena bonapartei [online], Avibase [dostęp 2024-02-13] (ang.).
- ↑ James Van Remsen jr., Proposal (139) to South American Classification Committee, Recognize Coeligena eos as separate species from Coeligena bonapartei [online], South American Classification Committee, 2004 [dostęp 2024-03-24] .
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v14.1). [dostęp 2024-02-12]. (ang.).
- ↑ HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 8.1 [online], styczeń 2024 [dostęp 2024-04-13] .
- ↑ Search results Coeligena [online], BirdLife International, 2024 [dostęp 2024-04-13] (ang.).
- ↑ Clements, J.F., P.C. Rasmussen, T.S. Schulenberg, M.J. Iliff, T.A. Fredericks, J.A. Gerbracht, D. Lepage, A. Spencer, S.M. Billerman, B.L. Sullivan & C.L. Wood: The eBird/Clements checklist of Birds of the World: v2023. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2023. [dostęp 2024-02-13]. (ang.).
- ↑ Alan P. Peterson , APODIFORMES, Wersja 6.018 (2022-08-18) [online], Zoonomen Nomenclatural data [dostęp 2024-04-12] (ang.).
- ↑ a b J. del Hoyo, N. Collar, G.M. Kirwan, C.J. Sharpe, P.F.D. Boesman: Dusky Starfrontlet Coeligena orina, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2024-02-12]. (ang.).
- ↑ L.M. Renjifo i inni, Coeligena orina, [w:] Libro Rojo de Aves de Colombia, Volume I: bosques húmedos de los Andes y la costa Pacífica [online], 2014, s. 134 (hiszp.).
- ↑ J.L. Parra, J.V. Remsen Jr., M. Alvarez-Rebolledo & J.A. McGuire. Molecular phylogenetics of the hummingbird genus Coeligena. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 53 (2), s. 425–434, 2009. DOI: 10.1016/j.ympev.2009.07.006. (ang.).
- ↑ Coeligena, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2024-04-12] (ang.).
- ↑ bonapartei, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2024-04-13] (ang.).
- ↑ a b c d e f Catalina Palacios: Golden-bellied Starfrontlet Coeligena bonapartei, version 1.1. [w:] Birds of the World (red. N.D. Sly & S.M. Billerman) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2022. [dostęp 2024-02-13]. (ang.).
- ↑ a b Handbook of the Birds of the World. Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal (red.). T. 5: Barn-owls to Hummingbirds. Barcelona: Lynx Edicions, 1999, s. 629. ISBN 84-87334-25-3. (ang.).
- ↑ Catalina Palacios: Perija Starfrontlet Coeligena consita, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. N.D. Sly & S.M. Billerman) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2022. [dostęp 2024-02-15]. (ang.).
- ↑ a b Catalina Palacios: Merid Starfrontlet Coeligena eos, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. N.D. Sly & S.M. Billerman) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2022. [dostęp 2024-02-15]. (ang.).
- ↑ N.K. Krabbe i inni, Rediscovery of the Dusky Starfrontlet Coeligena orina, with a description of the adult plumages and a reassessment of its taxonomic status., „Ornitología Colombiana”, 3, 2005, s. 28–35 .
- ↑ a b c d Species factsheet: Golden-bellied Starfrontlet Coeligena bonapartei [online], BirdLife International, 2024 [dostęp 2024-04-13] (ang.).
- ↑ a b Species factsheet: Perija-bellied Starfrontlet Coeligena consita [online], BirdLife International, 2024 [dostęp 2024-04-15] (ang.).
- ↑ a b Species factsheet: Golden Starfrontlet Coeligena eos [online], BirdLife International, 2024 [dostęp 2024-04-15] (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, filmy i nagrania głosów podgatunku nominatywnego. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Zdjęcia podgatunku consita. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Zdjęcia, filmy i nagrania głosów podgatunku eos. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Nagrania głosów. [w:] xeno-canto [on-line].