Eglė (legenda)

Kazimierz Stabrowski, Eglė, królowa węży, 1900

Eglė, królowa węży – postać z legendy litewskiej. Legenda ta ma prawdopodobnie źródła w przedchrześcijańskiej mitologii ludów bałtyckich. Jest znana także w północno-wschodniej Polsce (Suwalszczyzna), a jej wielowarstwowe mitologiczne tło budziło zainteresowanie litewskich i zagranicznych badaczy mitologii indoeuropejskiej.

Eglė w niektórych regionach występuje też jako Egle, Egla lub Jegla.

Treść legendy

Legenda występuje w kilku wersjach różniących się szczegółami, ale fabuła i zakończenie w zasadzie jest podobna we wszystkich. Według najbardziej znanej wersji legendy:

Eglė była córką księcia litewskiego, którego zamek wznosił się nad jeziorem Szurpiły. Pewnego dnia, kiedy kąpała się w tym jeziorze, z wody wynurzył się wielki czarny wąż. Przemówił do niej ludzkim głosem i zażądał by została jego żoną. Eglė przeraziła się i zaczęła w panice płynąć ku brzegowi, jednak wąż dogonił ją, oplótł się wokół niej i ponowił żądanie. Dziewczyna bojąc się, że ją utopi, zgodziła się go poślubić. Ślub odbył się na zamku ojca Eglė. Wąż podczas uroczystości przybrał ludzką postać i okazał się bardzo przystojnym mężczyzną. Okazało się, że nazywał się Žaltys i był bogiem tutejszych wód i jezior.

Eglė, choć ślub wzięła pod przymusem, szybko pokochała swojego męża-boga, który obdarował ją nieśmiertelnością. Przez piętnaście lat mieszkała w jego pałacu na dnie jeziora. W tym czasie urodziły się ich dzieci – dwóch synów i córeczka. Eglė była szczęśliwa, ale tęskniła za rodziną na lądzie. Poprosiła więc męża o pozwolenie odwiedzenia krewnych. Żaltis zgodził się na to. Poinstruował ją tylko, żeby stanęła nad brzegiem jeziora, kiedy będzie chciała już wracać, i zawołała: "mężu mój! żona cię woła; jeśliś żywy, wypłyń w pianie mlecznej; jeśliś zmarł, pokaż się krwią na wodzie." Wtedy on do niej wypłynie.

Eglė wyuczywszy się tego wołania, wraz z dziećmi udała się do domu rodzicielskiego. Okazało się, że jej ojciec już nie żyje, ale bracia przyjęli ją z radością. Po jakimś czasie, Eglė zatęskniła jednak za mężem i postanowiła do niego powrócić. Bracia nie chcieli się na to zgodzić, postanowili zatrzymać ją na zawsze u siebie, a jej męża zgładzić. Zmusili jej córkę, by wyjawiła sposób, jakim Żaltis może być wywołany z jeziora. Gdy na ich wołanie wąż ukazał się na powierzchni jeziora, rozsiekli go kosami na kawałki.

Kiedy Eglė postanowiła wraz z dziećmi wreszcie wrócić do męża, stanęła nad brzegiem jeziora i wypowiedziała wyuczone zaklęcie. Wtedy woda zabarwiła się na czerwono i kobieta usłyszała wymówione znanym głosem imiona zabójców. Eglė zrozumiała, że bracia zamordowali jej męża. Nie mając gdzie się podziać, a nie chcąc wracać do domu morderców, modliła się do bogów o pomoc. Bogowie, litując się nad nią, przemienili ją w świerk (po litewsku eglė), starszego jej syna w dąb, młodszego w jesion, córkę zaś w osikę.

Nawiązania w kulturze

Opowieść o Eglė została opublikowana przez M. Jasewicza w 1837 roku.
Józef Ignacy Kraszewski wplótł swoją wersję legendy w epos Anafielas z 1846 roku.
Salomėja Nėris napisała wiersz Eglė žalčių karalienė (1940).
Balsys Eduardas stworzył balet Eglė žalčių karalienė na motywach legendy.
W powieści Rozmowy polskie latem 1983 Jarosława Marka Rymkiewicza, postać Eglė jest kilkakrotnie wspomniana. W powieści przytoczona jest też legenda o Eglė.
O Eglė wspomniano w serialu telewizyjnym Korona królów (legendę przytaczała bohaterka, która również nazwa się Egle).

Bibliografia

Aleksander Połujański Wędrówki po guberni augustowskiej w celu naukowym odbyte, Warszawa 1859
Gintaras Beresnevičius Eglė žalčių karalienė, Vilnius 2003
Salomėja Nėris Eglė žalčių karalienė, Kaunas 1940
Jarosław Marek Rymkiewicz Rozmowy polskie latem roku 1983, Świat Książki, Warszawa 1996