Deklaracja polsko-niemiecka o niestosowaniu przemocy z 26 stycznia 1934
| Deklaracja polsko-niemiecka o niestosowaniu przemocy z 26 stycznia 1934 | |
| Inne określenia |
deklaracja o nieagresji |
|---|---|
| Podpisanie |
26 stycznia 1934 |
| Liczba sygnatariuszy |
2 |
| Liczba stron |
2 |
| Język oryginału |
niemiecki, polski |
| Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych | |
Deklaracja polsko-niemiecka o niestosowaniu przemocy (zwana też deklaracją o nieagresji) − podpisana 26 stycznia 1934 w Berlinie przez Józefa Lipskiego i Konstantina von Neuratha; doprowadziła do czasowej normalizacji i poprawy stosunków polsko-niemieckich w latach 1934–1939.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Deklaracja została podpisana, gdy Józef Piłsudski nabrał przekonania, że Francja jest coraz słabszym sojusznikiem Polski[1] (zob. sojusz polsko-francuski) i Polska musi sama unormować stosunki z Niemcami. Bezpośrednio potwierdziła to odmowa Francji przyjęcia tajnej propozycji wojny prewencyjnej przeciw Niemcom w obronie postanowień traktatu wersalskiego, wysuniętej przez Piłsudskiego w 1933[2]. Piłsudski nie docenił Adolfa Hitlera, którego uważał za racjonalnego, normalnego polityka. Ze strony Niemiec motywem układu była właśnie chęć niedopuszczenia do takiej akcji zbrojnej przeciw Niemcom w czasie, gdy były jeszcze niedozbrojone. Hitler w tym okresie próbował ponadto skłonić Polskę do sojuszu z Niemcami wymierzonego w ZSRR.
Z uwagi na stanowisko III Rzeszy dokument nie miał formy traktatu, lecz nienazwanej umowy międzynarodowej, ratyfikowanej przez Prezydenta RP Ignacego Mościckiego i promulgowanej w Dzienniku Ustaw RP[3]. Wbrew krążącym pogłoskom (lansowanym zwłaszcza przez prasę francuską i sowiecką) dokument nie zawierał tajnych klauzul rozszerzających jego treść.
Deklaracja w ustępie 3 uznawała zawarte wcześniej porozumienia z innymi państwami za obowiązujące.
Jednym z następstw tego paktu była wspólna „Deklaracja Rządów Polski i Niemiec o traktowaniu ich uznanych mniejszości narodowych”, ogłoszona 5 listopada 1937 w Berlinie i Warszawie[4] z powodu upływu terminu Konwencji z 1922.
7 marca 1934 zakończona została też polsko-niemiecka wojna celna.
Wiosną 1939 w prasie polskiej informowano, że pakt „został jednostronnie wypowiedziany przez kanclerza Hitlera w piątek dnia 28 kwietnia 1939”[5].
6 kwietnia 1939 minister spraw zagranicznych Józef Beck podpisał w Londynie dwustronne porozumienie polsko-brytyjskie o gwarancjach wzajemnej pomocy wojskowej na wypadek agresji niemieckiej[6]. W tydzień później do tych gwarancji przyłączyła się Francja. 28 kwietnia Hitler przemawiając w Reichstagu uznał umowy Polski z Wielką Brytanią i Francją za pogwałcenie polsko-niemieckiej deklaracji o nieagresji i za jej „anulowanie przez Polskę” (to samo według kanclerza dotyczyć miało brytyjsko-niemieckiego Traktatu o ograniczeniu zbrojeń na morzu z 18 czerwca 1935 „zerwanego z winy Wielkiej Brytanii”), co zostało przyjęte jako jednostronne zerwanie tego porozumienia przez III Rzeszę. Polska strona podkreślała sprzeczność takiego posunięcia z tekstem Deklaracji normującym to następująco:
Deklaracja pozostanie w mocy w ciągu okresu dziesięciu lat, licząc od dnia wymiany dokumentów ratyfikacyjnych. W razie, jeżeli żaden z Rządów nie wymówi jej na sześć miesięcy przed upływem tego okresu czasu, zachowa ona w dalszym ciągu moc; potem jednak każdy Rząd będzie mógł ją wymówić w każdym czasie z terminem sześciomiesięcznym.
Tym samym układ ten obowiązywał nadal i został (wraz z paktem antywojennym, o którym jest wzmianka w tekście deklaracji oraz polsko-niemiecką konwencją o arbitrażu zawartą w Londynie w 1925) złamany przez napaść na Polskę 1 września 1939.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Umowa polityczna francusko-polska, podpisana w Paryżu 19 lutego 1921 r. (Dz.U. 1922 nr 63 poz. 563), Traktat gwarancyjny pomiędzy Polską a Francją, podpisany w Londynie 1 grudnia 1925 r. (Dz.U. 1926 nr 114 poz. 660)
- ↑ Por. Jan Karski Wielkie mocarstwa wobec Polski: 1919-1945 od Wersalu do Jałty wyd. I krajowe Warszawa 1992, Wyd. PIW, ISBN 83-06-02162-2 s.125-131, Leszek Moczulski Wojna polska , wydanie poprawione i uzupełnione, Warszawa 2009, Wydawnictwo Bellona, ISBN 978-83-11-11584-2, s. 79-98, Piotr Wandycz Trzy dokumenty. Przyczynek do zagadnienia wojny prewencyjnej w Zeszyty Historyczne nr 3, Paryż 1963 Wyd. Instytut Literacki s. 7-14, Jeszcze o misji Jerzego Potockiego w 1933 roku Zeszyty Historyczne nr 18, 1970 s. 81-83, Józef Beck Ostatni raport, Warszawa 1987, Wyd. PIW, ISBN 83-06-01567-3 s. 73-74, Hans Roos Die präventive Kriegspläne Pilsudskis von 1933 w Vierteljahreshefte für Zeitgeschichte, z. IV, München-Stuttgart 1955 wersja elektroniczna, Wacław Jędrzejewicz The Polish Plan for a Preventive War Against Germany in 1933, The Polish Review, XI Nowy Jork 1966, s.62-91.
- ↑ Dziennik Ustaw 1934 nr 16 poz. 124
- ↑ Deklaracje polsko - niemieckie w sprawach mniejszościowych
- ↑ Pakt, który Hitler przekreślił. Układ o nieagresji z 1934 roku. „Wschód”. Nr 130, s. 4, 14 maja 1939.
- ↑ Anglo-Polish communiqué issued on April 6, 1939 Było ono rozwinięciem jednostronnych gwarancji brytyjskich z 31 marca 1939, a zostało następnie rozwinięte w polsko-brytyjski układ sojuszniczy 25 sierpnia 1939.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Marek Kornat Polityka równowagi 1934–1939. Polska między Wschodem a Zachodem. Kraków 2007, Wyd. Arcana, ISBN 978-83-60940-12-9
- Jan Szembek Diariusz i teki Jana Szembeka 1934 - 1939, t. 1 - 4, London 1964 - 1972.