Czerwonka trzynastokropka

Czerwonka trzynastokropka
	Hippodamia tredecimpunctata
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	owady uskrzydlone
Rząd	chrząszcze
Rodzina	biedronkowate
Podrodzina	Coccinellinae
Plemię	Coccinellini
Rodzaj	Hippodamia
Gatunek	czerwonka trzynastokropka
Synonimy
	Coccinella tredecimpunctata Linnaeus, 1758; Coccinella 13-punctata Linnaeus, 1758; Hippodamia 13-punctata (Linnaeus, 1758); Coccinella vittata Goeze, 1777; Coccinella unecimmaculata Harrer, G.A., 1784; Coccinella trinacris Geoffroy, 1785; Coccinella tibialis Say, 1824; Hippodamia (Hemisphaerica) xanthoptera Mulsant, 1850; Hippodamia (Hemisphaerica) timberlakei Capra, 1937;
	Coccinella tredecimpunctata Linnaeus, 1758; Coccinella 13-punctata Linnaeus, 1758; Hippodamia 13-punctata (Linnaeus, 1758); Coccinella vittata Goeze, 1777; Coccinella unecimmaculata Harrer, G.A., 1784; Coccinella trinacris Geoffroy, 1785; Coccinella tibialis Say, 1824; Hippodamia (Hemisphaerica) xanthoptera Mulsant, 1850; Hippodamia (Hemisphaerica) timberlakei Capra, 1937;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Czerwonka trzynastokropka^[2]^[3] (Hippodamia tredecimpunctata) – gatunek chrząszcza z rodziny biedronkowatych. Zamieszkuje niemal całe państwo holarktyczne. Żeruje na mszycach. Preferuje siedliska wilgotne, ale zimuje również w tych suchszych.

Taksonomia

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1758 roku przez Karola Linneusza pod nazwą Coccinella tredecimpunctata^[4]. W rodzaju Hippodamia umieszczony został po raz pierwszy w 1837 roku przez Louisa A.A. Chevrolata w publikacji współautorstwa Pierre’a F.M.A. Dejeana, natomiast formalnego wyznaczenia go gatunkiem typowym tegoż rodzaju dokonał w 1873 roku George Robert Crotch^[5]. W obrębie gatunku wyróżnia się dwa podgatunki^[6]^[7]:

Hippodamia tredecimpunctata tibialis (Say, 1824) – kraina nearktyczna
Hippodamia tredecimpunctata tredecimpunctata (Linnaeus, 1758) – pozostała część zasięgu

Morfologia

Chrząszcz o lekko wydłużonym i grzbietobrzusznie spłaszczonym, owalnym w zarysie ciele o długości od 4,5 do 7 mm^[8]^[5] i szerokości od 2,65 do 3,85 mm^[5]. Głowa jest czarna z żółtawobrunatnym czołem^[8]. Przedplecze ma na żółtym tle dużą czarną plamę środkową oraz parę czarnych kropek bocznych, często połączonych z plamą środkową^[8]^[5]. Czarna plama środkowa zawsze dochodzi do brzegu tylnego, natomiast brzeg przedni może pozostawać żółty lub być przez nią częściowo zajęty. Krawędź przednia przedplecza jest zwykle prawie prosta, a jeśli ma wcięcia to są one znacznie słabiej zaznaczone niż u H. septemmaculata. Pokrywy mają na żółtym, pomarańczowym lub czerwonym tle czarny wzór, typowo złożony z trzynastu kropek, jednak kropki te mogą się łączyć po dwie lub więcej w większe plamy, czasem rozlewające się na całe pokrywy, mogą też one zanikać pozostawiając pokrywy nawet zupełnie pozbawionymi nakrapiania^[8]. Przedpiersie swoją największą szerokość osiąga pośrodku długości. Linie udowe (zabiodrowe) na zapiersiu i pierwszym z widocznych sternitów odwłoka są całkowicie zanikłe. Widoczne sternity odwłoka (wentryty) są czarne z pomarańczowymi kropkami przy krawędziach bocznych^[7]. Odnóża mają czarne uda^[7] i żółte lub pomarańczowe golenie, tylko przy udach trochę przyciemnione^[8]^[7].

Biologia i ekologia

Owad ten zamieszkuje siedliska wilgotne, jak podmokłe łąki, bagna, trzcinowiska i pobrzeża wód oraz położone w ich pobliżu uprawy i sady^[9]^[8]. Zarówno larwy, jak i imagines są drapieżnikami żerującymi głównie na mszycach (afidofagia)^[5]. Ich ofiarami padają m.in. Aphis farinosa, Sipha glyceriae i Hyalopterus pruni. Polowania odbywają się m.in. na turzycach, wierzbach i trzcinach^[9]. Na trzcinowiskach środkowej Europy gatunek ten często współwystępuje z trzcinówką Anisosticta novemdecimpunctata^[8].

Stadium zimującym u tych chrząszczy jest owad dorosły. Sen odbywa w ściółce i pod zeschłą roślinnością. Na hibernację wybierane są nie tylko pobrzeża wód i olsy^[9]^[3], ale chętnie też miejsca suche – skraje lasów, murawy napiaskowe, młodniki sosnowe czy suche łąki^[8]^[3].

Rozprzestrzenienie

Gatunek holarktyczny^[8]^[5]. W Europie znany jest z Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Luksemburgu, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji, Turcji i Rosji^[4]. W Azji występuje na Kaukazie, Syberii, Rosyjskim Dalekim Wschodzie, w Kazachstanie, Turkmenistanie, Uzbekistanie, Iraku, Iranie, Kirgistanie, Tadżykistanie, Afganistanie, Mongolii, Chinach, Korei i Japonii^[7]. W Ameryce Północnej występuje od Alaski i północnej Kanady po Stany Zjednoczone; jego południowa granica zasięgu na tym kontynencie biegnie od środkowej Kalifornii na zachodzie do Karoliny Południowej na wschodzie^[5]. Poza tym znany jest z Afryki Północnej^[7], w tym z Algierii^[10].

Przypisy

↑ Hippodamia tredecimpunctata, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Jiří Zahradník: Przewodnik: Owady. Warszawa: Multico, 2000.
↑ ^a ^b ^c Mateusz Romanowski, Jerzy Romanowski. Zimowanie czerwonki trzynastokropki Hippodamia tredecimpunctata (Coleoptera: Coccinellidae) w Puszczy Kampinoskiej. „Kulon”. 21, s. 63-67, 2016. ISSN 1427-3098.
↑ ^a ^b Hippodamia (Hemisphaerica) tredecimpunctata Linnaeus, 1758. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2021-01-16].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Robert D. Gordon. The Coccinellidae (Coleoptera) of America North of Mexico. „Journal of the New York Entomological Society”. 93 (1), s. 1-912, 1985. New York Entomological Society.
↑ species Thirteen-spotted Lady Beetle Hippodamia tredecimpunctata (Linnaeus, 1758). [w:] BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2021-01-16].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Amir Biranvand, Oldřich Nedvěd, Romain Nattier, Elizaveta Nepaeva, Danny Haelewaters. Review of the genus Hippodamia (Coleoptera: Coccinellidae) in the Palearctic region. „Oriental Insects”, 2020. DOI: 10.1080/00305316.2020.1763871. ISSN 0030-5316.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Ryszard Bielawski: Klucze Do Oznaczania Owadów Polski: cz. XIX Chrząszcze - Coleoptera: z. 76 Biedronki - Coccinellidae. Warszawa: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1959.
↑ ^a ^b ^c B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Cucujoidea, część 2. „Katalog Fauny Polski”. XXIII (13), 1986.
↑ Mohamed Amin Lakhal, Djelloul Ghezali, Oldřich Nedvěd, Salaheddine Doumandji. Checklist of ladybirds of Algeria with two new recorded species (Coleoptera, Coccinellidae). „ZooKeys”. 774, s. 41-52, 2018. DOI: 10.3897/zookeys.774.23895.

[itis-1] Hippodamia tredecimpunctata, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Zahradnik-2] Jiří Zahradník: Przewodnik: Owady. Warszawa: Multico, 2000.

[rr-3] Mateusz Romanowski, Jerzy Romanowski. Zimowanie czerwonki trzynastokropki Hippodamia tredecimpunctata (Coleoptera: Coccinellidae) w Puszczy Kampinoskiej. „Kulon”. 21, s. 63-67, 2016. ISSN 1427-3098.

[fe-4] Hippodamia (Hemisphaerica) tredecimpunctata Linnaeus, 1758. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2021-01-16].

[Gordon-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Robert D. Gordon. The Coccinellidae (Coleoptera) of America North of Mexico. „Journal of the New York Entomological Society”. 93 (1), s. 1-912, 1985. New York Entomological Society.

[biolib-6] species Thirteen-spotted Lady Beetle Hippodamia tredecimpunctata (Linnaeus, 1758). [w:] BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2021-01-16].

[rev-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Amir Biranvand, Oldřich Nedvěd, Romain Nattier, Elizaveta Nepaeva, Danny Haelewaters. Review of the genus Hippodamia (Coleoptera: Coccinellidae) in the Palearctic region. „Oriental Insects”, 2020. DOI: 10.1080/00305316.2020.1763871. ISSN 0030-5316.

[Bielawski-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Ryszard Bielawski: Klucze Do Oznaczania Owadów Polski: cz. XIX Chrząszcze - Coleoptera: z. 76 Biedronki - Coccinellidae. Warszawa: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1959.

[Burakowskietal-9] B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Cucujoidea, część 2. „Katalog Fauny Polski”. XXIII (13), 1986.

[Lakhal-10] Mohamed Amin Lakhal, Djelloul Ghezali, Oldřich Nedvěd, Salaheddine Doumandji. Checklist of ladybirds of Algeria with two new recorded species (Coleoptera, Coccinellidae). „ZooKeys”. 774, s. 41-52, 2018. DOI: 10.3897/zookeys.774.23895.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]