Czernidłak szarawy
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
czernidłak szarawy |
| Nazwa systematyczna | |
| Coprinopsis cinerea (Schaeff.) Redhead, Vilgalys & Moncalvo Taxon 50(1): 227 (2001) | |
Czernidłak szarawy (Coprinopsis cinerea (Schaeff.) Redhead, Vilgalys & Moncalvo) – gatunek grzybów należący do rodziny kruchaweczkowatych (Psathyrellaceae)[1]. Jest organizmem modelowym do badania grzybów wielkoowocnikowych[2].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Coprinopsis, Psathyrellaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy opisał go w 1774 r. Jacob Christian Schaeffer nadając mu nazwę Agaricus cinereus. W 1921 r. Samuel Frederick Gray przeniósł go do rodzaju Coprinus (czernidłak). W wyniku badań filogenetycznych prowadzonych na przełomie XX i XXI wieku mykolodzy ustalili, że rodzaj Coprinus jest polifiletyczny i rozbili go na kilka rodzajów[3]. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadali temu gatunkowi Redhead, Vilgalys i Moncalvo w 2001 r.[1]
Ma około 30 synonimów. Niektóre z nich[4]:
- Coprinopsis cinerea var. foersterorum A. Melzer 2009
- Coprinus cinereus (Schaeff.) Gray 1821
- Coprinus delicatulus Apinis 1965
- Coprinus macrorhizus var. microsporus (Hongo) Bogart 1975
- Coprinus macrorhizus var. microsporus (Hongo) Bogart 1979
Polską nazwę nadali Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda w 1983 r. dla synonimu Coprinus cinereus[5]. Opisywany był także jako czernidłak rościekliwy (Franciszek Błoński 1889), czernidłak rozciekliwy (F. Kwieciński 1896) i czernidłak nawozowy (Stanisław Chełchowski). Po przeniesieniu do rodzaju Coprinellus wszystkie te nazwy stały się niespójne z obecną nazwą naukową.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Kapelusz
- O szerokości 1,8–3,8 cm i wysokości 2,5–3,4 cm, dzwonkowaty do wypukłego, z lekko podniesionym wierzchołkiem. Powierzchnia o barwie od szarej do szaro-brązowej, na wierzchołku jasnobrązowa. Zasnówka włosowato- łuskowata, łuski białawe, luźno przylegające i łatwo usuwalne, pokrywające całą powierzchnię kapelusza, bardziej skupione wokół wierzchołka. Brzeg nieregularny, promieniowo żłobkowany[6].
- Blaszki
- Wolne, nierówne, stłoczone, wąskie, rozpływające się, za młodu białe, w okresie dojrzałości szarawo czarne[6].
- Trzon
- Wysokość 6,5–8,7 cm, średnica 0,5–0,8 cm, zwężający się ku górze, u nasady bulwiasty ze zwężającą się nibybulwką, pusty. Powierzchnia biała, włóknista; nibybulwka biała, stała, wydłużona do 7 cm. Pierścienia brak[6].
- Miąższ
- Cienki, czerniejący w okresie dojrzałości. Ma łagodny smak i zapach[6].
- Cechy mikroskopowe
- Podstawki maczugowate o wielkości 10–14 × 7–9 µm, większe podstawki są cylindryczno-maczugowate o rozmiarze 15,5–21,3 × 7,5–11,5 µm, wszystkie 4-zarodnikowe, cienkościenne, szkliste; ze sterygmami o długości 2–3,6 µm. Brzegi blaszek heteromorficzne. Cheilocystydy 17–41,5 × 15,6–41,3 µm, liczne, kuliste do jajowatych, cienkościenne, szkliste. Pleurocystydy 27–57 × 11,5–31,5 µm, wydłużone, elipsoidalne do wrzecionowatych, cienkościenne, szkliste. Osłona złożona z komórek o wielkości 24–71 × 7–17 µm, cylindrycznych, elipsoidalnych lub nabrzmiałych, cienkościennych, szklistych, z najwyższymi komórkami zwężającymi się ku górze, czasami ze sprzążką na przegrodzie. Miąższ złożony z promieniście ułożonych, cylindrycznych, cienkościennych strzępek o szerokości 7–22,7 µm. Trama regularna, zbudowana z cienkościennych szklistych strzępek szerokości 5,7–14,2 µm. Subhymenium zbudowane z pseudoparenchy. Strzępki skórki i miąższu przeplatana wzdłużnie, cienkościenne, szkliste o szerokości 4–21,3 µm. Na wszystkich strzępkach sprzążki[6].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Znane jest występowanie Coprinopsis cinerea w Ameryce Północnej i Europie[7]. W piśmiennictwie naukowym na terenie Polski podano wiele jego stanowisk. Liczne i bardziej aktualne stanowiska podaje internetowy atlas grzybów. Jest w nim zaliczony do gatunków rzadkich i wartych objęcia ochroną[8].
Saprotrof, grzyb koprofilny. Występuje w lasach, ogrodach, na leśnych polanach, pastwiskach i przy drogach, na pryzmach obornika zmieszanego ze słomą i nagrzewających się w wyniku fermentacji[5].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]- Coprinopsis cinerea jest łatwy do hodowli w laboratorium i z tego powodu został jednym z organizmów modelowych. Przeprowadzono na nim wiele prac badawczych. Szczególnie dobrze nadaje się do badania mejozy ze względu na jej synchroniczny przebieg i przedłużoną profazę[9].
- Po raz pierwszy jego genom zsekwencjonowano w 2003 r.[2] Trzecią, najnowszą rewizję genomu przeprowadzono w 2010 r. Jego haploidalny genom ma 37,5 Mb[10].
- W 2014 roku odkryto produkowane przez Coprinopsis cinerea białko o właściwościach antybiotycznych. Białko to, znane jako copsin, ma podobne działanie do innych niebiałkowych antybiotyków pochodzenia organicznego. Jak dotąd nie ustalono, czy z tego białka można opracować antybiotyk dla ludzi i innych zwierząt[11].
- W normalnych warunkach jest nieszkodliwy dla zdrowia ludzi i zwierząt. Może jednak powodować oportunistyczne grzybice u ludzi z obniżoną odpornością., będących na przykład po przeszczepie hematopoetycznych komórek macierzystych lub w inny sposób poddawanych leczeniu immunosupresyjnemu[12]. Większość zgłoszonych grzybic przypadków to infekcje dróg oddechowych, ale zgłaszano przypadki obejmujące serce, skórę, mózg lub jelita, a infekcje mogą szybko przekształcić się w układowe. Chociaż zakażenie Coprinopsis cinerea jest wyjątkowo rzadkie, jest trudne do leczenia i często prowadzi do zgonu w tej wrażliwej grupie pacjentów[13].
- Wytwarza lakazę. Jest to enzym mający zdolność rozkładania związków fenolowych i aromatycznych amin[14].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2023-01-11] (ang.).
- ↑ a b Prace nad sekwencjonowaniem genomu Coprinopsis cinerea [online] [dostęp 2020-11-10] (ang.).
- ↑ Rare species of the genus Coprinus Pers. s. lato, „Acta Mycologica”, 46 (1), 2011, s. 27–73 [dostęp 2020-11-10] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-13] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2020-11-10] (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e K. Amandeep, N.S. Atri, K. Munruchi, Taxonomic study on coprophilous species of Coprinopsis (Psathyrellaceae, Agaricales) from Punjab, India [online], Mycosphere 5(1): 1–25(2014) [dostęp 2020-09-30].
- ↑ DiscoverLife [online] [dostęp 2020-11-10] (ang.).
- ↑ Index Fungorum [online] [dostęp 2020-11-10] (ang.).
- ↑ Coprinopsis cinerea [online], Current Biology Vol 21 No 16R616 [dostęp 2020-11-10] (ang.).
- ↑ Coprinopis cinerea genome project [online] [dostęp 2020-11-10] (ang.).
- ↑ New antibiotic in mushroom that grows on horse dung [online] [dostęp 2020-11-10] (ang.).
- ↑ Bojic M i inni, Fatal skin and pulmonary infection caused by H ormographiella aspergillata in a leukaemic patient: case report and literature overview, „Mycoses”, 56 (6), listopad 2013, s. 87–9.
- ↑ C. Correa-Martinez i inni, First description of a local Coprinopsis cinerea skin and soft tissue infection, „New microbes and new infections”, 21 (1), 2018, s. 102–4.
- ↑ Anna Antecka, Marcin Bizukojæ, Stanisław Ledakowicz. Biosynteza lakazy przez ''Cerrena unicolor'': aspekty kinetyczne wzrostu biomasy i produkcji enzymu [online] [dostęp 2017-09-24].