Czarcikęs
 Czarcikęs łąkowy | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
czarcikęs |
| Nazwa systematyczna | |
| Succisa Haller Hist. Stirp. Helv. 1: 87. 1768[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
Succisa pratensis Moench[3] | |
Czarcikęs (Succisa Haller) – rodzaj roślin z rodziny przewiertniowatych (Caprifoliaceae). Obejmuje trzy gatunki, z których jeden – czarcikęs łąkowy S. pratensis – jest szeroko rozprzestrzeniony w Europie po Kaukaz i Syberię[4], rośnie także w Polsce[5]. Gatunek ten lokalnie wykorzystywany jest w ziołolecznictwie[6]. Dwa pozostałe gatunki mają bardzo ograniczone zasięgi. S. pinnatifida jest endemitem północno-zachodniej Hiszpanii i Portugalii[4], a S. trichotocephala Kamerunu, gdzie rośnie na górskich łąkach, skrajach lasów i w lukach w lasach z Gnidia glauca na rzędnych od 1800 do 3000 m n.p.m. Gatunek ten ujęty jest w czerwonej liście krajowej[7] i światowej[8].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Byliny o pędach osiągających do 50 cm wysokości.
- Liście
- Ulistnienie nakrzyżległe. Liście pojedyncze, całobrzegie lub dolne ząbkowane, a górne klapowane[4].
- Kwiaty
- Żeńskie i obupłciowe zebrane są w kwiatostan typu koszyczek wsparty krótkimi i miękkimi listkami okrywy. W odróżnieniu od innych rodzajów podrodziny Dipsacoideae kwiaty brzeżne nie są większe od umieszczonych wewnątrz kwiatostanu i w jego obrębie brak sztywnych szczecinek. Kielich złożony z 5 długich ości. Prócz niego występuje kieliszek o 4 jajowatych ząbkach. Korona niebieskofioletowa lub różowa, powstaje w wyniku zrośnięcia czterech płatków, u dołu tworzących krótką rurkę, o łatkach zaokrąglonych. Pręciki cztery. Zalążnia dolna, jednokomorowa, z jednym zalążkiem. Szyjka słupka pojedyncza[4].
- Owoce
- Niełupki zwieńczone czterema ośćmi trwałego kielicha[4].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj tradycyjnie zaliczany był do rodziny szczeciowatych Dipsacaceae. Rodzina ta od systemu APG II z 2003 włączana jest w randze podrodziny Dipsacoideae Eaton do rodziny przewiertniowatych Caprifoliaceae (opcjonalnie, a od systemu APG III z 2009 już zupełnie)[2][9].
- Succisa pinnatifida Lange
- Succisa pratensis Moench – czarcikęs łąkowy
- Succisa trichotocephala Baksay (syn. S. kamerunensis Engler ex Mildbraed)[12]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-06-22] (ang.).
- ↑ a b Succisa. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-06-22].
- ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 320. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 173, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 893, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ Succisa trichotocephala Baksay from Cameroon. [w:] JSTOR Global Plants [on-line]. [dostęp 2019-06-23].
- ↑ M. Cheek, Succisa trichotocephala, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2019-06-23] (ang.).
- ↑ Genus: Succisa Haller. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-06-22].
- ↑ Succisa. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-06-22].
- ↑ Succisa Haller, [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-22].
- ↑ Succisa trichotocephala Baksay. [w:] African Plant Database [on-line]. Conservatoire et Jardin botaniques & South African National Biodiversity Institute. [dostęp 2019-06-23].