Przejdź do zawartości

Cedynia

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Cedynia
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 zachodniopomorskie

Powiat

gryfiński

Gmina

Cedynia

Prawa miejskie

1299

Burmistrz

Piotr Głowniak

Powierzchnia

1,67 km²

Wysokość

7 m n.p.m.

Populacja (30.06.2023)
• liczba ludności
• gęstość


1 473[1]
882,03 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 91

Kod pocztowy

74-520

Tablice rejestracyjne

ZGR

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko lewej krawiędzi nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Cedynia”
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego
Mapa konturowa województwa zachodniopomorskiego, blisko lewej krawiędzi na dole znajduje się punkt z opisem „Cedynia”
Położenie na mapie powiatu gryfińskiego
Mapa konturowa powiatu gryfińskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Cedynia”
Położenie na mapie gminy Cedynia
Mapa konturowa gminy Cedynia, w centrum znajduje się punkt z opisem „Cedynia”
Ziemia52°52′45″N 14°12′08″E/52,879167 14,202222
TERC (TERYT)

3206024

SIMC

0978734

Urząd miejski
pl. Wolności 1
74-520 Cedynia
Strona internetowa

Cedynia (niem. Zehden, łac. Cedene) – miasto w północno-zachodniej Polsce, w województwie zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Cedynia. Najdalej na zachód położone miasto Polski, w zachodniej części pasa Pojezierza Zachodniopomorskiego.

Według danych z 31 grudnia 2021 roku Cedynia liczyła 1470 mieszkańców[2].

Położenie

[edytuj | edytuj kod]

Cedynia jest najdalej na zachód położonym miastem Polski. Znajduje się w zachodniej części woj. zachodniopomorskiego, w południowo-zachodniej części powiatu gryfińskiego. Leży na zachodnim krańcu Pojezierza Myśliborskiego, na kilku wzniesieniach Wzgórz Krzymowskich (dochodzących do 60 m n.p.m.). Na zachód od miasta rozciąga się szeroko polder, który powstał w wyniku regulacji Odry w XIX wieku. Obszar ten, zwany Żuławami Cedyńskimi, znajduje się nawet w nieznacznej depresji – 0,3 m p.p.m.

Pod względem historycznym Cedynia leży na Pomorzu Zachodnim[3].

Według danych z 1 stycznia 2009 roku powierzchnia miasta wynosi 1,67 km²[4].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Już w VIIVI wieku p.n.e. powstało na terenie dzisiejszej Cedyni, obronne osiedle kultury łużyckiej. W IXXII wieku, w miejscu osiedla powstał gród miejscowych Słowian strzegący przeprawy przez Odrę na drodze łączącej Połabie z Pomorzem[5].

Pomnik bitwy pod Cedynią

Ok. 960 gród został opanowany przez Mieszka I i rozbudowany jako twierdza graniczna, z tym grodem identyfikowana jest lokalizacja bitwy stoczonej w 972 roku. Pod grodem Mieszko I i jego brat Czcibor stoczył zwycięską bitwę o ujście Odry z margrabią Hodonem[6]. W XIIXIII wieku Cedynia była siedzibą kasztelanii. W 1252 roku gród zajęli Brandenburczycy, którzy sprowadzili tu misjonarzy. W okolicy wybudowano liczne klasztory, w tym w 1266 roku klasztor cystersów w Cedyni. Został on uposażony w liczne dobra ziemskie, przez co zyskał duży wpływ na sytuację gospodarczą i ekonomiczną okolicy.

W 1295 Cedynia została wspomniana w bulli papieża Bonifacego VIII[7].

Miejscowość otrzymała w 1299 roku prawa miejskie, a w 1346 roku w Cedyni powstała instytucja sądu. Pomiędzy 1373 a 1402 we władaniu Korony Czeskiej. Sfinalizowane zostały rozmowy w sprawie zakupu miasta i regionu przez Polskę, jednakże w 1402 król Zygmunt Luksemburczyk sprzedał Nową Marchię z miastem Zakonowi krzyżackiemu. Od 1452 roku burmistrza zaczęła wybierać rada miejska złożona ze starszyzny. Po wybuchu wojny trzynastoletniej w 1454 Krzyżacy sprzedali miasto Brandenburgii, w której władzę wówczas sprawował Fryderyk II, w celu pozyskania środków na prowadzenie wojny. Pod wpływem rozwoju ruchów reformatorskich w 1555 roku nastąpiła sekularyzacja zakonu, a ostatnia mniszka opuściła mury klasztoru w 1611 roku. Zabudowę przejęło miasto. Podczas wojny trzydziestoletniej Cedynia była zajęta przez Szwedów, a w 1631 roku król szwedzki Gustaw II Adolf wybrał sobie to miasto na swoją siedzibę. W 1637 roku pod miastem rozegrała się bitwa, w wyniku której poważnie ucierpiała zabudowa miasta, a zabudowania klasztorne popadły w ruinę. W 1641 roku elektor Fryderyk Wilhelm I nakazał przebudować ruiny klasztoru na barokowy pałacyk myśliwski. Koniec XVII wieku był dla miasta tragiczny, ponieważ w 1699 roku zabudowę zniszczył wielki pożar, a kilka lat wcześniej Cedynię nawiedziła epidemia dżumy[8].

Dworzec kolejowy podczas powodzi w 1940

W 1701 roku Cedynia została częścią Prus i znalazła się w prowincji, której stolicą był Frankfurt nad Odrą. W Cedyni ustanowiono sąd okręgowy. W 1850 roku na miejscu części dawnego klasztoru wybudowano siedzibę poczty królewskiej. Wiek XIX przyniósł miastu rozwój przemysłu, wybudowano dużą cegielnię i browar. Po serii powodzi w latach 1820–1860 sztucznie zmieniono bieg Odry, koryto rzeki przesunięto ok. 2-3 km na zachód, powstały wówczas Żuławy Cedyńskie, upadło rybołówstwo i szkutnictwo[5]. W 1885 roku Cedynia osiągnęła największą liczbę mieszkańców w swojej historii, miasto zamieszkiwało 1892 mieszkańców. Liczba ta spadła w 1910 roku do 1533 osób, aby w 1939 roku wzrosnąć do 1738. Na niski poziom rozwoju miasta miał wpływ fakt, że w pobliżu nie przebiegała żadna linia kolejowa. Dopiero w 1930 roku do Cedyni przedłużono tory wąskotorowej linii z Bad Freienwalde (Oder), trasę w 1944 roku pokonywało 7 składów[9]. W marcu 1940 miasto nawiedziła duża powódź, która poważnie uszkodziła infrastrukturę miejską i linię kolejową. W styczniu 1945 roku rozpoczęły się walki, w wyniku których uszkodzono wszystkie pobliskie mosty drogowe na Odrze, a most kolejowy został całkowicie zniszczony. W dniu 3 lutego 1945 roku do miasta wkroczyły wojska Armii Czerwonej.

Po zakończeniu II wojny światowej miasto znalazło się w granicach administracyjnych Polski. Zabudowa była zniszczona w 45%, a miasto po wysiedleniu dotychczasowych mieszkańców było opuszczone. Wycofujący się Niemcy zniszczyli urządzenia melioracyjne doprowadzając do zalania Żuław Cedyńskich, ich osuszanie trwało trzy lata[8]. Dopiero w ramach akcji przesiedleńczej do Cedyni trafili osadnicy z rejonów centralnych kraju oraz z dawnych kresów wschodnich. Przez krótki czas używano nazwy Cedno[10][11][12] (użytą m.in. w pracy Włodzimierza Dzwonkowskiego Prahistorja ziem polskich z 1918 roku[13]). W obiegu były także nazwy Cedzyna oraz Szczerbiec[14]. Obecną nazwę wprowadzono w 1946 roku[15]. W latach następnych nastąpiła odbudowa zabudowań i infrastruktury miejskiej. W związku ze zmianą granic nie została odbudowana linia kolejowa, tak że dziś nie pozostał po niej żaden ślad. W 1957 roku liczba mieszkańców wynosiła 1040 osób.

Cedynia z lotu ptaka
Fragment centrum

W 1972 roku w rocznicę millenium bitwy wybudowano na wzgórzu Czcibora pod Cedynią Pomnik Polskiego Zwycięstwa nad Odrą, zaś w samej Cedyni kilka kolejnych monumentów, między innymi trzy mozaiki. Dwie z nich przedstawiają w mocno stereotypowy sposób scenę bitwy, w której Niemcy ukazani są w ciemnych-czarnych odzieniach[16].

Od 1945 roku Cedynia jest najbardziej wysuniętym na zachód miastem Polski, przejmując ten tytuł od Międzychodu (1920–1939), Czeladzi (17931795) i Bledzewa (14581793).

W latach 1954–1972 miasto nie należało, ale było siedzibą władz gromady Cedynia (gromada). W latach 1946–1998 miasto administracyjnie należało do województwa szczecińskiego.

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Struktura demograficzna mieszkańców Cedyni według danych z 31 grudnia 2008[17]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 1640 100 816 49,76 824 50,24
Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat) 358 21,83 158 9,63 200 12,2
Wiek produkcyjny (18–65 lat) 1098 66,95 523 31,89 575 35,06
Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat) 184 11,22 135 8,23 49 2,99
Rok   Liczba ludności[17]
1995 1696
1996 1705
1997 1691
1998 1686
1999 1672
2000 1722
2001 1733
2002 1713
2003 1698
2004 1687
2005 1686
  • Piramida wieku mieszkańców Cedyni w 2014 roku.


Według danych z 2015 r. miasto miało 1630 mieszkańców[18].

Turystyka

[edytuj | edytuj kod]
Muzeum Regionalne w Cedyni
  • Cedyński Park Krajobrazowy
  • Muzeum Regionalne
  • Pomnik Polskiego Zwycięstwa nad Odrą na Górze Czcibora, zbudowany w 1972 roku
  • Stanowiska archeologiczne
    • otoczone wałami grodzisko z IX-XII w. z fragmentem zrekonstruowanego ostrokołu
    • osiedla kultury łużyckiej z VII-VI w p.n.e.,
  • Osada z X-XII w.

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
Zabytki

Zabytki chronione prawnie w Cedyni:

  • kwartał zabudowy od XII w. do początku XX w.[19],
  • kościół pw. Narodzenia NMP z 2. połowy XIII w., gotycki, przebudowany pod koniec XIX w.,
  • klasztor cysterek (skrzydło zach.), odbudowany po 1983 r. jest obecnie hotelem,
  • cmentarz żydowski z XVIII w. (ul. Kościuszki),
  • ratusz z 1840 r.
  • ceglano-kamienna wieża widokowa z 1895 r. przy ul. Kościuszki; w r. 2020 poddana remontowi kosztem 1,5 mln zł; z wieży rozciąga się imponujący widok na dolinę Dolnej Odry i wzgórza w rejonie Bielinka, gdzie dolina rzeki ulega zwężeniu; przy dobrej pogodzie widoczność sięga 50 kilometrów[20].

W mieście działa występujący obecnie w klasie okręgowej klub piłkarski UKS Czcibor Cedynia. Został on założony 26 maja 1946 roku i jest jednym z pierwszych klubów powstałych na terenie województwa zachodniopomorskiego. Posiada sekcje seniorów, juniorów, trampkarzy oraz drużynę kobiecą. Najsłynniejszym wychowankiem Czcibora jest były reprezentant Polski oraz zawodnik m.in. Lecha Poznań Czesław Jakołcewicz.

W 2007 roku zarejestrowane zostało Cedyńskie Bractwo Historyczne Comitatus, którego celem jest propagowanie wiedzy historycznej poprzez organizowanie pokazów historycznych, prelekcji, dyskusji czy też warsztatów dawnego rzemiosła. Dzięki współpracy z archeologami, historykami, muzealnikami oraz grupami odtwórstwa historycznego rozpowszechniają wiedzę historyczną w sposób niezwykle atrakcyjny. Bractwo stara się również o odtworzenie X-wiecznego grodziska.

Transport

[edytuj | edytuj kod]

Transport drogowy

[edytuj | edytuj kod]

Komunikacją autobusową zajmuje się PKS w Gryficach, obsługuje kursy do: Bielinka, Golic, Orzechowa, Osinowa Dolnego, Piasku, Starej Rudnicy i Starego Kostrzynka. Oprócz tego istnieją kursy do Chojny i Dębna obsługiwane przez PKS w Myśliborzu.

Transport kolejowy

[edytuj | edytuj kod]

Obecnie w Cedyni nie ma żadnej działającej stacji kolejowej. Od 30 października 1930 r. do 1945 r. istniała stacja na linii kolejowej Bad Freienwalde Klbf. – Cedynia.

Administracja

[edytuj | edytuj kod]
Ratusz w Cedyni

Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. Mieszkańcy Cedyni wybierają do swojej rady miejskiej 6 radnych (6 z 15)[21]. Pozostałych 9 radnych wybierają mieszkańcy terenów wiejskich gminy Cedynia. Organem wykonawczym jest burmistrz. Siedzibą władz jest budynek przy placu Wolności.

Gmina Cedynia utworzyła w obrębie całego miasta jednostkę pomocniczą – „Osiedle Cedynia”. Organem uchwałodawczym osiedla jest ogólne zebranie mieszkańców Cedyni, które wybiera 3-osobowy zarząd osiedla, na czele z przewodniczącym[22].

Mieszkańcy Cedyni wybierają parlamentarzystów z okręgów wyborczych z siedzibą komisji wyborczej w Szczecinie, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 13.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-12-04] (pol.).
  2. Główny Urząd Statystyczny, Polski Rocznik Demograficzny 2022 [online], stat.gov.pl.
  3. Władysław Jan Grabski: 300 miast wróciło do Polski. Informator historyczny, 960–1960. Wyd. 3. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1960, s. 59. OCLC 914564210. (pol.).
  4. 2009 r.. „Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym”, 2009-08-20. Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  5. a b Czesław Piskorski, Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 114-115, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482.
  6. Karol Olejnik: Cedynia, Niemcza, Głogów, Krzyszków. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988. ISBN 83-03-02038-2.
  7. Bullarium Poloniae, Rzym 1982, t. I, s. 169.
  8. a b Piotr Skurzyński, "Pomorze", Wyd. Sport i TurystykaMuza S.A., Warszawa 2007 ISBN 978-83-7495-133-3 s. 36
  9. Rozkład jazdy linii kolejowej z bazy kolej.one.pl
  10. Historia. cedynia.pl. [dostęp 2010-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 października 2010)]. (pol.).
  11. Jarosław Kociuba "Pomorze. Praktyczny przewodnik turystyczny po ziemiach dawnego Księstwa Pomorskiego", Walkowska Wydawnictwo Szczecin 2012
  12. Koleje Pomorza Przyodrzańskiego 1:1 000 000 Dyr. Okręg. Kolei Państw. w Szczecinie, 1946 [1]
  13. W. Dzwonkowski, 1918. Prahistorja ziem polskich. Słowiańszczyzna pierwotna. Początki polskiej kultury i organizacji. Warszawa; mapa
  14. Słownik współczesnych nazw geograficznych Pomorza Zachodniego z nazwami przejściowymi z lat 1945–1948. Tadeusz Białecki (red.). Szczecin: Książnica Pomorska w Szczecinie, 2002, s. 38. ISBN 83-87879-34-7.
  15. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262, s. 8)
  16. Migdalski P., Obchody tysiąclecia bitwy pod Cedynia w 1972 r. w świetle prasy regionalnej, [w] Prasa jako źródło do dziejów Śląska i Pomorza w XIX i XX w., red. E. Włodarczyk, J. Nowosielska-Sobel, Szczecin 2005, s. 159-182; tenże, „... w tej strażnicy Rzeczypospolitej”. Rejon Pamięci Narodowej Cedynia-Gozdowice-Siekierki, Szczecin-Poznań 2007, ss. 89
  17. a b Bank Danych Regionalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  18. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 roku). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2011-06-10. ISSN 1734-6118.
  19. zachodniopomorski WKZ, nr rej. A-1313 z dnia 20.06.1996
  20. Ma 125 lat i kończy się jej remont. Wieża widokowa w Cedyni zachwyci turystów
  21. Uchwała Nr XL/352/10 Rady Miejskiej w Cedyni z dnia 1 czerwca 2010 r. (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2010 r. Nr 54, poz. 1094)
  22. Uchwała Nr V/56/07 Rady Miejskiej w Cedyni z dnia 20 marca 2007 r. w sprawie uchwalenia Statutu Osiedla Cedynia (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2007 r. Nr 51, poz. 772)

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]