August Witkowski

August Witkowski

August Witkowski w 1905 roku (fotografia Józefa Sebalda)
Data i miejsce urodzenia	12 października 1854 Brody
Data i miejsce śmierci	21 stycznia 1913 Kraków
Miejsce spoczynku	cmentarz Rakowicki
Zawód, zajęcie	fizyk
Uczelnia	Uniwersytet Jagielloński
Wydział	fizyczny
Odznaczenia

August Witkowski jako rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, lata 1910–1911

Dyplom Augusta Witkowskiego, jako członka korespondenta Akademii Umiejętności w Krakowie, 1889

Collegium Witkowskiego (dawne Collegium Physicum – w 2017 – Wydział Historyczny Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków ul. Gołębia 13)

Grobowiec Augusta Witkowskiego na cmentarzu Rakowickim

August Wiktor Witkowski (ur. 12 października 1854 w Brodach, zm. 21 stycznia 1913 w Krakowie) – polski fizyk, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Zięć Piotra Stefana Seifmana.

Życiorys

Był synem urzędnika bankowego, szkołę realną i gimnazjum ukończył w Brodach, dalej kształcił się we Lwowie. Maturę zdał w 1872 i zapisał się na Wydział Inżynierii lwowskiej Akademii Technicznej. Studia ukończył w 1877 uzyskując dyplom inżyniera zostając równocześnie asystentem w Katedrze Geodezji. Zapisał się także na Uniwersytet im. Jana Kazimierza, gdzie studiując matematykę i fizykę uzyskał tytuł nauczyciela szkół realnych. Wydział Krajowy widząc znakomite wyniki postanowił ufundować dla Witkowskiego stypendium zagraniczne. Na 2 lata wyjechał on do Berlina, gdzie studiował pod kierunkiem Gustava Kirchhoffa, a następnie udał się na roczne stypendium do Anglii, gdzie był uczniem Williama Thomsona. W 1881 powrócił do kraju, a rok później uzyskał habilitację. W 1884 został profesorem Politechniki Lwowskiej uzyskując w wieku 33 lat w 1887 tytuł profesora zwyczajnego. W 1888, po śmierci Zygmunta Wróblewskiego, władze Uniwersytetu Jagiellońskiego zaproponowały Witkowskiemu objęcie Katedry Fizyki, w tym samym roku przeniósł się do Krakowa. W roku 1892 został doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w 1912 także Politechniki Lwowskiej.

W 1889 został członkiem korespondentem (zob.: kopię dyplomu po lewej), a w 1893 został członkiem rzeczywistym Akademii Umiejętności w Krakowie. Od 1889 zabiegał o wybudowanie nowego Zakładu Fizyki UJ, co udało się po przeszło 20 latach starań. W rezultacie w 1912 otwarto pierwszy nowoczesny Zakład Fizyki na ziemiach polskich. W 1910 został odznaczony za wybitne osiągnięcia Orderem Żelaznej Korony III klasy oraz na rok akademicki 1910–1911 został rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym czasie na uczelni doszło do zajść i strajku.

Zajmował się głównie fizyką doświadczalną, choć opublikował kilka prac z zakresu fizyki teoretycznej. Interesowała go przede wszystkim fizyka gazów, szczególnie w niskich temperaturach. Zajmował się także m.in. przewodnictwem elektrycznym i mechanizmem rozchodzenia się fal elektromagnetycznych.

Dewizą jego życia były słowa „Dużo wiedzieć jest rzeczą piękną, ale nierównie ważniejsze jest umieć dowiedzieć się czegoś”.

Napisał trzytomowy podręcznik Zasady fizyki, wydany w latach 1892–1912. Opracował „Zbiór tablic matematyczno – fizycznych”.

28 stycznia 1913 decyzją władz UJ został patronem Zakładu Fizyki UJ – Collegium Witkowskiego. Od 1921 jest patronem V Liceum Ogólnokształcącego w Krakowie oraz od 2005 Zespołu Szkół Drogowo-Geodezyjnych i Licealnych w Jarosławiu. W latach 1930–1957 był patronem obecnego II Liceum Ogólnokształcącego w Skarżysku-Kamiennej (obecnie im. Adama Mickiewicza).

Na XXXV Zjeździe Fizyków Polskich w Białymstoku prof. Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW) przedstawił referat nt. „Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro” – krótką charakterystykę fizyki w Polsce XX w. Zaprezentował wskaźniki bibliometryczne, liczby dotyczące stopni i tytułów naukowych oraz liczby studentów fizyki. W podsumowaniu ocenił wkład Polaków do światowej fizyki XX w., wyodrębniając przede wszystkim – poza Marią Skłodowską-Curie (która w światowych zestawieniach jest wymieniana jako obywatelka francuska) – czterech fizyków, którzy dokonali odkryć na miarę Nagrody Nobla: Mariana Smoluchowskiego, Mariana Danysza, Jerzego Pniewskiego i Karola Olszewskiego. Wśród osiemnastu mniej zasłużonych, którzy jednak wnieśli bardzo poważny wkład do rozwoju fizyki i w pewnym okresie należeli do liderów światowej fizyki (których nazwiska są wymieniane w syntetycznych obcojęzycznych historycznych opracowaniach) znalazł się August Witkowski.

Zmarł nagle, cierpiąc od lat na chorobę niedokrwienną serca. Został pochowany 24 stycznia 1913 w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim (kwatera Ł, rząd płn.).

Odznaczenia i nagrody

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 11 listopada 1936)
• Order Żelaznej Korony III klasy (Austro-Węgry, 1910)
• Nagroda Fundacji Franciszka Kochmana (1908)

Wybrane prace

• Wiadomości początkowe z geografii fizycznéj i meteorologii, Warszawa, 1884;
• Thermomètre électrique pour les basses températures, Cracovie, 1891;
• Sur la dilatation et la compressibilité de l'air atmosphérique, Cracovie [1891], wyd. Uniwersytet Jagielloński;
• O mierzeniu niskich temperatur, Kraków, 1891, wyd. Akademia Umiejętności;
• O rozszerzalności i ściśliwości powietrza, Kraków, 1891, wyd. Akademia Umiejętności;
• Propriétes optiques de l’oxygéne liquide; wspólnie z Karolem Olszewskim, Cracovie, 1892;
• Zasady fizyki – tomy 1–3, Warszawa, 1892–1912, wyd. Księgarnia E. Wende i S-ka;
• O własnościach optycznych ciekłego tlenu, wspólnie z Karolem Olszewskim, Kraków 1893, wyd. Akademia Umiejętności;
• Sur la dispersion de la lumière dans l'oxygène liquide, wspólnie z Karolem Olszewskim, Cracovie, 1894, wyd. Uniwersytet Jagielloński;
• O własnościach termodynamicznych powietrza, 1896;
• O oziębianiu się powietrza wskutek rozprężenia nieodwracalnego, Kraków 1898, wyd. Akademia Umiejętności;
• O prędkości głosu w powietrzu zgęszczonem, Kraków, 1899, wyd. Akademia Umiejętności;
• O podstawach fizycznych harmonii, Warszawa 1899;
• Spostrzeżenia nad elektrycznością atmosferyczną w Zakopanem, Kraków 1902, wyd. Akademia Umiejętności;
• Tablice logarytmowe i goniometryczne czterocyfrowe, Warszawa, 1903, wyd. „Wiadomości Matematyczne”;
• Tablice matematyczno-fizyczne, Warszawa 1904, wyd. „Wiadomości Matematyczne”;
• Sur la dilatation de l'hydrogène, Cracovie 1905, wyd. Imprimerie de l’Universite;
• O rozszerzalności wodoru, Kraków, 1905, wyd. Akademia Umiejętności;
• Elektryczność i magnetyzm, Kraków 1905, wyd. „Kółko matematyczne”;
• O zasadzie względności, Kraków, 1909,wyd. Akademia Umiejętności;
• Teorya elektromagnetyczna światła, Kraków 1910, wyd. H. Scherer & K. Zurzycki.

Bibliografia

• Witkowski August, [w:] Leksykon PWN. Warszawa, 1972, s. 1284.
• Maria Pawłowska – Uniwersytet Jagielloński (Kraków): Krakowsko-lwowskie portrety naukowe profesorów fizyki doświadczalnej w XIX i pierwszej połowie XX wieku i ich księgozbiory.
• Konstanty Zakrzewski: O działalności naukowej ś.p. Augusta Witkowskiego – wykład w Polskim Towarzystwie Przyrodników im. Kopernika w Krakowie, 12 czerwca 1913. „Wiadomości Matematyczne” 1913 nr 5–6, s. 211–224.
• Władysław Natanson, Kilka słów wspomnień o Auguście Witkowskim, „Wiadomości Matematyczne” 1913 nr 17, s. 93.
• August Witkowski – WorldCat – zob.: https://www.worldcat.org/identities/viaf-54929460/.

Linki zewnętrzne

• O własnościach termodynamicznych powietrza Augusta Witkowskiego (1896)
• Prace Augusta Witkowskiego dostępne w Sieci (Katalog HINT)
• Dzieła Augusta Witkowskiego w bibliotece Polona