Wszoły głaszczkowe
| Amblycera | |
| Kellogg, 1896 | |
| Okres istnienia: eocen–dziś | |
 Ricinus bombycillae | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Podrząd |
wszoły głaszczkowe |
Wszoły głaszczkowe[1][2] (Amblycera) – podrząd owadów z rzędu Phthiraptera. Należą tu skórne ektopasożyty ptaków i ssaków.
Owady te osiągają od 1 do 11 mm długości ciała[3]. Głowę mają wyposażoną w cztero- lub pięcioczłonowe czułki, zbudowane z podwójnych fasetek oczy oraz gryzący aparat gębowy, który od tego u wszołów bezgłaszczkowych różni się cieńszymi i ostrzejszymi żuwaczkami oraz obecnością nitkowatych, dwu- lub czteroczłonowych głaszczków szczękowych[1][2]. Trzeci człon czułków jest u nich szypułkowaty, a czwarty i piąty wyposażone w narządy zmysłowe. Wewnętrzny szkielet głowy (tentorium) jest z wyjątkiem ramion grzbietowych kompletny. Głowa często nachodzi ku tyłowi na przedtułów. Tułów składa się z trzech dużych, elipsoidalnych segmentów, na których osadzone są odnóża. Śródplecze i zaplecze mogą niekiedy być zlane. Duży, zwykle szeroki odwłok ma 8 segmentów przedgenitalnych, z których dwa pierwsze mogą być zlane; wyposażony jest w 6, rzadziej 5 par przetchlinek[3].
Należą tu wyłącznie skórne ektopasożyty ptaków i ssaków[2]. Żywicielami Menoponidae, Laemobothriidae i Ricinidae są ptaki, Boopiidae prawie wyłącznie torbacze, a pozostałych rodzin gryzonie, z pojedynczym gatunkiem notowanym z pekari[4]. Wszoły głaszczkowe są jedynym podrzędem Phthiraptera, u którego samiec znajduje się podczas kopulacji nad samicą[5].
Wszoły głaszczkowe uchodzą za najprymitywniejszy podrząd Phthiraptera[4]. Należą doń jedyne zachowane szczątki kopalne ciała Phthiraptera, pochodzące z eocenu[5]. Ich monofiletyzm znalazł silne wsparcie w wynikach molekularnych analiz filogenetycznych Barkera i innych[6]. Zwykle wyróżnia się w ich obrębie 6 rodzin[3]:
Część systematyków wyróżnia jeszcze monotypowe Abrocomophagidae[4], a dawniej wyróżniano też Gliricolidae[2], w powyższym układzie zaliczane do Gyropidae[3].
W Polsce występuje 120 gatunków wszołów głaszczkowych, z których zdecydowana większość należy do Menoponidae[1]. (zobacz: wszoły głaszczkowe Polski)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Sławomir Kadulski, Joanna N. Izdebska: rząd: wszy i wszoły — Phthiraptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012. ISBN 978-83-01-17062-2.
- ↑ a b c d Jadwiga Złotorzycka: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XV Wszoły – Mallophaga z. 1 Część ogólna oraz nadrodziny Gyropoidea i Laemobothrioidea. Warszawa: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1972.
- ↑ a b c d Vince Smith: Amblycera. [w:] Phthiraptera.info [on-line]. [dostęp 2017-08-05].
- ↑ a b c Isabel K. Marshall. A morphological phylogeny for four families of amblyceran lice (Phthiraptera: Amblycera: Menoponidae, Boopiidae, Laemobothriidae, Ricinidae). „Zoological Journal of the Linnean Society”. 138, s. 39–82, 2003. The Linnean Society of London. Blackwell ScienceThe Linnean Society of London.
- ↑ a b Rolf G. Beutel, Frank Friedrich, Xing-Ke Yang, Si-Qin Ge: Insect Morphology and Phylogeny: A Textbook for Students of Entomology. Walter de Gruyter, 2014, s. 307-312. ISBN 978-3-11-026404-3.
- ↑ S.C. Barker, M. Whiting, K. P. Johnson, A. Murrell. Phylogeny of the lice (Insecta: Phthiraptera) inferred from small subunit rRNA. „Zoologica Scripta”. 32, s. 407–414, 2003.