Aleksander Walerian Jabłonowski

Aleksander Jabłonowski
	; Aleksander Jabłonowski (1859)
Imię i nazwisko urodzenia	Aleksander Walerian Jabłonowski
Data i miejsce urodzenia	19 kwietnia 1829 ; Goźlin
Data i miejsce śmierci	22 sierpnia 1913 ; Liman Kujalnicki
Przyczyna śmierci	zapalenie płuc
Miejsce spoczynku	cmentarz Powązkowski w Warszawie (kw. 209–VI–24)
Zawód, zajęcie	historyk, etnograf i podróżnik
Rodzice	Piotr Jabłonowski, Marianna z Piotrowskich
Krewni i powinowaci	Julian Jabłonowski, Władysław Jabłonowski (bracia),; Władysław Jabłonowski bratanek
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Teksty w Wikiźródłach

Grób Aleksandra Jabłonowskiego na Powązkach; Warszawa, 2008

Aleksander Walerian Jabłonowski herbu Prus I (ur. 19 kwietnia 1829 w Goźlinie koło Garwolina^[1], zm. 22 sierpnia 1913^[1] w Limanie Kujalnickim koło Odessy) – polski historyk, etnograf i podróżnik.

Życiorys

Był synem Piotra Jabłonowskiego herbu Prus I, ziemianina, i Marianny Piotrowskiej herbu Junosza. Brat Juliana, odeskiego lekarza oraz Władysława Jabłonowskiego, lekarza i etnografa.

Gimnazjum ukończył w 1847 w Białymstoku. W latach 1848–1849 studiował na Uniwersytecie w Krakowie i w Dorpacie. W latach 1859–1860 przebywał na studiach slawistycznych i historycznych w Berlinie, Londynie, Brukseli (poznał tam Joachima Lelewela), Paryżu, Pradze, Wiedniu (poznał tam m.in. Vuka Karadžicia), Rzymie, Atenach i Konstantynopolu. Sześć następnych lat spędził na Ukrainie. Pracował jako nauczyciel. Był uczestnikiem prac konspiracyjnego Związku Trojnickiego oraz powstania styczniowego. Jesienią 1862 został wybrany członkiem komitetu prowincjonalnego Komitetu Centralnego Narodowego „Czerwonych”. (tzw. Wydział Wykonawczy Rusi). Za udział w tej organizacji w 1867 został zesłany do Kiereńska^[2] w guberni penzeńskiej, gdzie poświęcił się badaniu plemienia Mordwinów^[3]. W 1868 na mocy amnestii uzyskał zezwolenie na stałe osiedlenie się w Warszawie, gdzie oddał się pracy naukowej jako współwydawca (z Pawińskim) Źródeł dziejowych oraz współpracownik wielu pism, przede wszystkim Ateneum. W 1870 wyruszył w podróż do dzisiejszego Iraku, Iranu i Syrii, gdzie spotkał się ze swym bratem Władysławem i odbył z nim kilka wypraw krajoznawczych.

W latach 1879–1892 zwiedził Wschód muzułmański, Cylicję, Palestynę, Syrię, Kurdystan, Indie, Egipt, Bałkany, Krym i Zadnieprze. Zwiedził ruiny Niniwy koło Mosulu, a także Babilon i Karbalę. Wrażenia z podróży zawarł m.in. w studiach Ustęp z pamiętnika podróży po muzułmańskim Wschodzie odbytej w 1870 r. oraz Wschód muzułmański. Pod koniec życia, nie mogąc już podróżować ze względu na zdrowie, powrócił do Warszawy, gdzie kontynuował pracę publicystyczno-naukową oraz organizował życie naukowe.

Członek korporacji akademickiej Konwent Polonia i Towarzystwa Historycznego we Lwowie^[4].

Mimo braku afiliacji w żadnej instytucji naukowej, cieszył się rozpoznawalnością i uznaniem w środowisku naukowym. W 1897 otrzymał nagrodę fundacji śp. Probusa Barczewskiego krakowskiej Akademii Umiejętności. W 1912 otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Lwowskiego^[5].

Zmarł na zapalenie płuc. Spoczywa wraz ze swoim bratankiem na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 209–VI–24)^[6].

Podróże na Bałkany

W 1860 odbył pierwszą podróż do Chorwacji, gdzie zawarł znajomość z bp. Josipem Jurajem Strossmayerem, która wywarła na duży wpływ na jego zainteresowanie Bałkanami. W 1872 trafił do Hercegowiny, gdzie od roku pracował jego brat^[7]. Kolejny raz na Bałkany trafił w 1878 oraz, po raz ostatni, w 1894. Uważał, że tamtejsi Słowianie powinni uniezależnić się od Turcji i zacząć się modernizować na wzór państw zachodnich.

Relacje Jabłonowskiego wyróżniają się na tle innych podróżników z epoki. Dzięki przygotowaniu i znajomości języka, unikał schematycznego i stereotypowego opisywania Bałkanów. Jego wspomnienia mają stanowić „przykład recepcji Bałkanów przez osobę dobrze wykształconą, posiadającą szerokie horyzony, która nie tylko znała, ale przede wszystkim rozumiała problemy, z jakimi borykali się mieszkańcy tych terenów”^[8].

Dzieła

Ogłosił drukiem wiele dzieł, z których znaczna część poświęcona jest dziejom południowo-wschodnich ziem Polski (Wołynia, Podola, Ukrainy i Wołoszczyzny). Opublikował dużą liczbę opracowań oraz artykułów zamieszczanych w czasopismach. Część jego prac zebrana jest w wydaniu zbiorowym Pisma t. 1–7 (Warszawa 1910–1913). W latach 1876–1915 wraz z Adolfem Pawińskim współredagował Źródła dziejowe bardzo ważne wydawnictwo materiałów źródłowych dotyczące polskiej historii XVI i XVII wieku. W cyklu tym napisał wiele tomów:

T. 1. Aleksander Walerian Jabłonowski: Krzysztofa Grzymułtowskiego wojewody poznańskiego Listy i mowy. Warszawa: Emil Skiwski, 1876.,
T. 5. Aleksander Walerian Jabłonowski: Lustracye królewszczyzn ziem ruskich Wołynia, Podola i Ukrainy z pierwszej połowy XVII wieku. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1877.
T. 6. Aleksander Walerian Jabłonowski: Rewizya zamków ziemi wołyńskiej w połowie XVI wieku.... Warszawa: Gebethner i Wolff, 1877.
T. 10. Aleksander Walerian Jabłonowski: Sprawy wołoskie za Jagiellonów : akta i listy. Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1878.

W drugiej serii pt. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym opublikował:

T. 17. w serii, T. 6 w publikacji, Podlasie cz. 1, Warszawa, 1908.
T. 18. w serii, T. 7. Aleksander Jabłonowski: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t.7 Podlasie. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1909.
T. 19. w serii, T. 8. Aleksander Jabłonowski: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t.8 Podlasie. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1910.
T. 20. w serii, T. 9. Aleksander Jabłonowski: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, Ziemie ruskie. Ruś Czerwona. Cz. 1. Warszawa: Główny skład u Gebethnera i Wolffa, 1902.
T. 21. w serii, T. 10. Aleksander Jabłonowski: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, Ziemie ruskie. Ruś Czerwona. Cz. 2. Warszawa: Główny skład u Gebethnera i Wolffa, 1903.
T. 22. w serii, T. 11. Aleksander Jabłonowski: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, Ziemie ruskie. Wołyń i Podole. Warszawa: Główny skład u Gebethnera i Wolffa, 1889.
T. 23. w serii, T. 12. Aleksander Jabłonowski: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów-Bracław). T. 1. Warszawa: Główny skład u Gebethnera i Wolffa, 1894.
T. 24. w serii, T. 13. Aleksander Jabłonowski: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów-Bracław). T. 2. Warszawa: Główny skład u Gebethnera i Wolffa, 1894.
T. 25. w serii, T. 14. Aleksander Jabłonowski: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów-Bracław). T. 3. Warszawa: Główny skład u Gebethnera i Wolffa, 1897.

Wydał także:

Akademia Kijowsko-Mohilańska (Kraków 1899/1900),
Historia Rusi południowej (Kraków 1912)

Członkostwo w organizacjach naukowych

Towarzystwo Historyczne im. Nestora w Kijowie, 1892
Royal Historical Society (członkostwo honorowe), 1915
Akademia Umiejętności w Krakowie (od 1894 członek korespondent, od 1903 członek zwyczajny)
Towarzystwo Historii i Starożytności Rosyjskich w Moskwie
Towarzystwo Miłośników Historii w Warszawie, (pierwszy prezes od 1905)
Towarzystwo Naukowe Warszawskie (pierwszy prezes – pełnił tę funkcję do śmierci w 1913)
Towarzystwo Kursów Naukowych (założyciel)
Towarzystwo Miłośników Historii we Lwowie (członkostwo honorowe)
Towarzystwo Historyczne we Lwowie (członkostwo honorowe)

Upamiętnienie

W 170 rocznicę urodzin Jabłonowskiego, 10 października 1999, w Mariańskim Porzeczu odsłonięto obelisk oraz tablicę pamiątkową ku jego czci.

Przypisy

↑ ^a ^b StanisławS. Zieliński StanisławS., Mały słownik pionierów polskich kolonialnych i morskich : podróżnicy, odkrywcy, zdobywcy, badacze, eksploratorzy, emigranci - pamiętnikarze, działacze i pisarze migracyjni, Warszawa: Inst. Wyd. Ligi Morskiej i Kolonialnej, 1933, s. 161 .
↑ Kiereńsk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 45 .
↑ Wiesław Bieńkowski, Aleksander Walerian Jabłonowski, w: Polski Słownik Biograficzny, t. X, 1962-1964, s. 214.
↑ Fryderyk Papée, Towarzystwo historyczne 1886-1900, w: Kwartalnik Historyczny, rocznik LI, zeszyt 1-2, Lwów 1937, s. 7.
↑ Wiesław Bieńkowski: Aleksander Walerian Jabłonowski. [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny [on-line]. 1962-64. [dostęp 2019-07-24].
↑ Cmentarz Powązkowski w Warszawie. (red.). Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984. ISBN 83-03-00758-0.
↑ Relacja z tamtej podróży została przetłumaczona na bośniacki i w 2021 wydana w Sarajewie.
↑ Aleksander Jabłonowski: Kroz Hercegovinu. Tomasz Jacek Lis, Enes Omerović (red.). Sarajevo: Univerzitet u Sarajevu – Institut za historiju, 2021, s. 28–36. ISBN 978-9958-649-48-6. (bośn.).

Bibliografia

Iwona Kulesza. Aleksander Jabłonowski. „Gryfita Białostocki Magazyn Historyczny”. 8, s. 5-6, 1995. Białystok: Instytut Historii Filii UW w Białymstoku. ISSN 1231-3041. [dostęp 2013-02-24].
Zdzisław Mikulski. Z życia nauki i życia Towarzystwa: Odsłonięcie obelisku i tablicy pamiątkowej ku czci Aleksandra Jabłonowskiego (Mariańskie Porzecze, 10 X 1999).. „Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego”. 62, s. 48-50, 1999. Towarzystwo Naukowe Warszawskie. ISSN 0860-164X. [dostęp 2013-02-24].
Aleksander Jabłonowski: Kroz Hercegovinu. Tomasz Jacek Lis, Enes Omerović (red.). Sarajevo: Univerzitet u Sarajevu – Institut za historiju, 2021, s. 28–36. ISBN 978-9958-649-48-6. (bośn.).

Linki zewnętrzne

Aleksander Jabłonowski Autobiografia. „Kwartalnik Historyczny”. 53, s. 8-49, 1939-1945. Lwów: Polskie Towarzystwo Historyczne. [dostęp 2013-02-24].
Prace Aleksandra Jabłonowskiego w serwisie Polona.pl

[slownik161-1] StanisławS. Zieliński StanisławS., Mały słownik pionierów polskich kolonialnych i morskich : podróżnicy, odkrywcy, zdobywcy, badacze, eksploratorzy, emigranci - pamiętnikarze, działacze i pisarze migracyjni, Warszawa: Inst. Wyd. Ligi Morskiej i Kolonialnej, 1933, s. 161 .

[2] Kiereńsk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 45 .

[3] Wiesław Bieńkowski, Aleksander Walerian Jabłonowski, w: Polski Słownik Biograficzny, t. X, 1962-1964, s. 214.

[4] Fryderyk Papée, Towarzystwo historyczne 1886-1900, w: Kwartalnik Historyczny, rocznik LI, zeszyt 1-2, Lwów 1937, s. 7.

[5] Wiesław Bieńkowski: Aleksander Walerian Jabłonowski. [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny [on-line]. 1962-64. [dostęp 2019-07-24].

[6] Cmentarz Powązkowski w Warszawie. (red.). Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984. ISBN 83-03-00758-0.

[7] Relacja z tamtej podróży została przetłumaczona na bośniacki i w 2021 wydana w Sarajewie.

[8] Aleksander Jabłonowski: Kroz Hercegovinu. Tomasz Jacek Lis, Enes Omerović (red.). Sarajevo: Univerzitet u Sarajevu – Institut za historiju, 2021, s. 28–36. ISBN 978-9958-649-48-6. (bośn.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

XX wiek	Aleksander Jabłonowski (1907–1913) Teodor Dydyński (1913–1916) Bronisław Chlebowski (1916–1918) Jan Karol Kochanowski (1918–1925) Kazimierz Żórawski (1925–1931) Wacław Sierpiński (1931–1952) Wiktor Kemula (1981–1985) Aleksander Gieysztor (1986–1992) Bolesław Górnicki (1992–1995) Witold Rudowski (1995–2001)
XXI wiek	Andrzej Paszewski (2001–2007) Janusz Lipkowski (2007–2020) Jerzy Marian Langer (od 2020)